Rzecznik
Praw Pacjenta

W listopadzie 2019 r. w pojawiły się niepokojące informacje wskazujące, że niektóre placówki medyczne wprowadzają do zawieranych z lekarzami umów postanowienia przewidujące pomniejszenie wynagrodzenia przysługującego lekarzowi o koszty zleconych pacjentom badań. Umowy między placówkami a lekarzami przewidywały atrakcyjne wynagrodzenie, jednak pojawiał się w nich zapis, że lekarzom będą potrącane z wynagrodzenia koszty badań diagnostycznych, które zlecają swoim pacjentom. W efekcie lekarze, którzy w umowach posiadali wskazane postanowienie, nie tylko tracili część przyznanego umową wynagrodzenia, ale wobec zlecania większej liczby badań niektórzy zmuszeni byli – jak donosiły media - dopłacać pracodawcy za wykonane przez nich świadczenia zdrowotne. Pojawiło się zagrożenie, że lekarze, w obawie o swój zarobek, będą ograniczali zlecanie pacjentom badań, mimo potrzeby wynikającej z kryteriów medycznych. Rzecznik Praw Pacjenta we współpracy z Narodowym Funduszem Zdrowia podjęli działania mające na celu eliminowanie takich praktyk.

Rzecznik Praw Pacjenta otrzymał sygnały o stosowaniu powyższego sposobu rozliczeń w 34 placówkach medycznych. We wszystkich wskazanych placówkach przeprowadzono postępowania, a w 22 przypadkach Rzecznik Praw Pacjenta stwierdził nieprawidłowości, wydał decyzje uznające stosowanie praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów i nakazał ich zaniechanie. Dwie decyzje zostały zaskarżone do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie. Jedna skarga została odrzucona przez sąd, zaś druga oddalona jako niezasadna.

Rzecznik Praw Pacjenta uznał, że obciążanie lekarzy kosztami zlecanych pacjentom badań diagnostycznych, w tym laboratoryjnych, jest niezgodne z przepisami prawa. „Taka organizacja procesu udzielania świadczeń zdrowotnych ustalona przez placówkę medyczną narusza zbiorowe prawa pacjentów do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej oraz udzielanych z należytą starannością” – zaznacza Bartłomiej Chmielowiec.

Pacjent ma prawo do kompleksowej opieki medycznej, której diagnostyka jest niesłychanie ważnym, niekiedy kluczowym elementem. Placówki medyczne nie powinny wprowadzać rozwiązań, które mogą negatywnie wpłynąć na jakość świadczeń i bezpieczeństwo pacjenta. Stosowane przez niektóre placówki medyczne postanowienia umowne mogą realnie wpływać na decyzje terapeutyczne – część lekarzy może mieć problem ze zlecaniem pacjentom wszystkich niezbędnych badań. 

„Podstawą relacji pacjent- lekarz jest zaufanie. Lekarze wykonują zawód zaufania publicznego i nie można ich stawiać w sytuacji potencjalnego konfliktu interesów. Wyznacznikiem działań lekarza powinny być wyłącznie aktualna wiedza medyczna i dobro pacjenta” – dodaje Rzecznik Praw Pacjenta.

W ocenie Rzecznika Praw Pacjenta zastrzeżenie w umowie, że koszty (choćby częściowe) badań będzie ponosił lekarz, które je zlecił, wykracza poza swobodę kształtowania umów, niezależnie czy zawarcie takiego postanowienia wynika z woli samego lekarza. Należy zaznaczyć, że Rzecznik Praw Pacjenta nie badał w toku postępowania, czy faktycznie jakiś pacjent nie otrzymał od lekarza zlecenia na konieczne badanie, gdyż dla uznania naruszenia zbiorowych interesów pacjentów wystarczy sam potencjalny charakter wystąpienia takiej sytuacji. 

Jedna placówka medyczna skutecznie zaskarżyła decyzję Rzecznika Praw Pacjenta do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie. Sąd oddalił skargę, przyznając w pełni rację stanowisku Rzecznika Praw Pacjenta (sygn. akt VII SA/Wa 2173/20). Sąd w swoim wyroku podkreślił, że natura prawna podejmowanych przez lekarza czynności związanych z prowadzeniem procesu leczenia oraz zlecaniem dodatkowych badań diagnostycznych, których wykonanie jest niezbędne dla prawidłowego leczenia, każe uznać, że koszty związane z należytym wykonaniem przez lekarza umowy łączącej go z placówką, mając na uwadze charakter tych wydatków, nie powinny być uwzględniane w rozliczeniu należnego lekarzowi wynagrodzenia. 

W uzasadnieniu wyroku sąd wskazuje, że rozwiązanie przyjęte przez skarżącą spółkę należy uznać za wadliwe z uwagi na możliwe negatywne konsekwencje realizujące się w sferze praw pacjenta. Podziela także stanowisko RPP odnośnie do zagrożeń, jakie powoduje sytuacja, w której lekarz ponosi część kosztów zleconych przez siebie badań diagnostycznych. „Organ w tym zakresie miał uzasadnione powody, by praktykę, której dopuściła się skarżąca spółka, poddać rozważeniu na tej płaszczyźnie, która odwołuje się do negatywnej percepcji wskazanej sytuacji przez pacjentów. Niewątpliwie powodować ona bowiem może nie tylko generowanie sytuacji konfliktowych przy bezpośredniej odmowie zlecenia badań diagnostycznych, ale również powstanie u pacjentów niepewności, czy przysługujące prawo do badań diagnostycznych realizowane w związku z procesem leczenia nie podlegało ewentualnemu ograniczeniu z uwagi na ich koszt” – podkreślono w wyroku. 

„Za odpowiednią organizację pracy odpowiedzialna jest placówka medyczna. W przypadku kolejnych sygnałów o obciążaniu lekarzy kosztami zlecanych pacjentom badań Rzecznik Praw Pacjenta będzie niezwłocznie eliminował tego rodzaju praktyki” – zaznaczył Bartłomiej Chmielowiec, Rzecznik Praw Pacjenta.

Orzeczenie WSA w Warszawie VII SA/Wa 2173/20