Rzecznik
Praw Pacjenta

Odnosząc się do informacji udostępnionej na stronie Biura Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców:

https://rzecznikmsp.gov.pl/rzecznik-malych-i-srednich-przedsiebiorcow-interweniuje-w-sprawie-dopuszczalnosci-oferowania-uslug-z-zakresu-tzw-medycyny-komplementarnej-czy-rzecznik-praw-pacjenta-stal-sie-organem-prawotworczym/?fbclid=IwAR2uL7WObyGsXchMaCpI1C0omxJ91_OPQjnbgv3A4eJMdEILAWx8S5OqM0c

pt. Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców interweniuje w sprawie dopuszczalności oferowania usług z zakresu tzw. medycyny komplementarnej. Czy Rzecznik Praw Pacjenta stał się organem prawotwórczym?

Rzecznik Praw Pacjenta wskazuje, że informacja ta nie uwzględnia wiedzy z zakresu funkcjonowania systemu ochrony zdrowia, realizacji praw pacjenta, a także zasad medycyny opartej o dowody naukowe (evidence based medicine).

Jednym z podstawowych praw pacjenta jest prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej (art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta). Udzielanie świadczeń zdrowotnych zgodnych z aktualną wiedzą medyczną jest obowiązkiem podmiotów wykonujących działalność leczniczą (szpitali, przychodni) i ma na celu zagwarantowanie pacjentom terapii zweryfikowanej w oparciu o dowody naukowe – a dzięki temu możliwie bezpiecznej oraz skutecznej.

Zadaniem Rzecznika Praw Pacjenta jest ochrona praw pacjenta; bezpieczeństwo pacjentów jest priorytetem dla Rzecznika Praw Pacjenta, które stawia zawsze na pierwszym miejscu w swoich działaniach.

W swojej praktyce Rzecznik Praw Pacjenta spotyka przypadki oferowania przez podmioty lecznicze metod leczniczych niezgodnych z aktualną wiedzą medyczną, w tym o charakterze eksperymentalnym, w żaden sposób niepotwierdzonych naukowo. W latach 2020-2023 Rzecznik Praw Pacjenta wydał 50 decyzji uznających stosowanie praktyk naruszających zbiorowe prawo pacjentów do świadczeń zdrowotnych w zakresie stosowania produktów leczniczych (leków, wlewów witaminowych) niezgodnie z aktualną wiedzą medyczną. Zidentyfikowane przypadki dotyczyły między innymi stosowania lub oferowania:

1. Produktów zawierających salinomycynę, wlewów z witaminy C i curcuminy oraz bio-elektroterapii w leczeniu pacjentów z chorobami onkologicznymi;
2. Wlewów EDTA i preparatów witaminowych (tzw. terapii chelatowej) u pacjentów w profilaktyce i leczeniu chorób sercowo-naczyniowych na tle miażdżycy, tj. chorób niedokrwiennych serca, miażdżyc tętnic obwodowych, miażdżyc tętnic szyjnych, miażdżyc tętnic mózgowych, stanów po udarze mózgu oraz u pacjentów w leczeniu zatruć metalami ciężkimi;
3. Wlewów witaminowych bez uzasadnienia medycznego (tj. bez wykonania uprzednich badań określających poziom danej substancji w organizmie oraz bez wcześniejszego ustalenia, że ustne podawanie witamin jest utrudnione lub niedobory substancji nie mogą być uzupełnione stosowaniem odpowiedniej diety, bez kontroli stanu zdrowia pacjenta po podaniu wlewu);
4. Wlewów dożylnych z perhydrolu oraz dimetylosulfotlenku („DMSO”) bez uzasadnienia medycznego i bez potwierdzenia skuteczności takiego postępowania medycznego w oparciu o wiarygodne i rzetelne dane naukowe;
5. Witaminy C u pacjentów długotrwale nadużywających alkoholu, w profilaktyce przy odtruciu alkoholowym oraz u pacjentów z chorobą Alzheimera oraz z zaburzeniami poznawczymi (u osób starszych);
6. Witaminy B w zakresie łagodzenia stanów napięcia nerwowego pacjentów, regulacji gospodarki hormonalnej, poprawy nastroju i samopoczucia, z zaburzeniami nerwicowo-depresyjnymi, jak również poprawy wyglądu skóry u pacjentów z zespołem autoregresji;
7. Koenzymu Q10 oraz żeńszenia w stanach depresyjno-lękowych;
8. Wlewów dożylnych z kwasu alfa-liponowego w leczeniu zatruć grzybami i metalami ciężkimi, w leczeniu: schorzeń wątroby, stwardnienia rozsianego, choroby Alzheimera oraz celem obniżenia poziomu cholesterolu;
9. Metody ILADS w leczeniu boreliozy, opartej na długotrwałej, wielomiesięcznej antybiotykoterapii, w tym przy użyciu 2 lub 3 antybiotyków jednocześnie, kiedy zalecane leczenie jednym antybiotykiem powinno trwać do 30 dni;
10. Oraz w zakresie epidemii SARS-CoV-2:

• stosowania leków zawierających amantadynę w związku z COVID-19;
• oferowania świadczeń zdrowotnych nieodpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej, o których mowa w wysłanej przez podmiot leczniczy do pacjentów wiadomości tekstowej o treści: Koronawirus? Ochroń się i obroń przed wirusami i przeziębieniem! Wlewy witaminowe i ozonoterapia.

Rozpatrując tego rodzaju sprawy Rzecznik Praw Pacjenta zawsze korzysta z opinii medycznych wybitnych ekspertów, w szczególności Konsultantów krajowych i wojewódzkich we właściwej dziedzinie medycyny; często w jednej sprawie zasięgana jest więcej niż jedna opinia.

Stosowanie u pacjentów ww. metod niezgodnych z aktualną wiedzą medyczną jest szczególnie niebezpieczne dla pacjentów z kilku powodów:

• w żaden sposób takie leczenie nie gwarantuje sukcesu terapeutycznego (wyleczenia),
• może wręcz opóźnić wdrożenie skutecznego i bezpiecznego leczenia konwencjonalnego i w konsekwencji doprowadzić do pogorszenia stanu zdrowia pacjenta, a nawet do stanu zagrożenia jego życia,
• naraża pacjenta na niepotrzebne ryzyko wystąpienia działań niepożądanych (które mogą wystąpić po podaniu każdego leku, dlatego bezpodstawnie nie można pacjenta narażać na ryzyko wystąpienia takiego działania),
• wprowadza pacjenta w błąd, dając złudną nadzieję wyleczenia czy poprawy stanu zdrowia,
•  generuje po stronie pacjenta znaczne koszty finansowe.

Nawiązując do poszczególnych kwestii podniesionych przez Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców należy przede wszystkim wskazać, że organ ten pomija, że działalność lecznicza, w ramach której działają przedsiębiorcy prowadzący działalność w branży tzw. medycyny komplementarnej, jest działalnością regulowaną i jej ograniczenia wynikają z przepisów ustawowych. Przedsiębiorcy Ci są podmiotami leczniczymi w rozumieniu ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej. Celem działalności leczniczej jest udzielanie świadczeń zdrowotnych. W myśl tej ustawy przez pojęcie świadczeń zdrowotnych rozumie się  działania służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich wykonywania. Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta świadczenia zdrowotne muszą odpowiadać aktualnej wiedzy medycznej, zaś zgodnie z art. 2 tej ustawy podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych są obowiązane do przestrzegania praw pacjenta. Rzecznik Praw Pacjenta działa zatem w graniach przewidzianych przepisami ustaw i weryfikuje, czy podmioty lecznicze realizują swoje ustawowe obowiązki.

Przepisy prawa nie regulują odrębnie, nie rozgraniczają, terapii „podstawowych”, leczenia „uzupełniającego”, świadczeń „komplementarnych”. Każde świadczenie zdrowotne powinno spełniać wymóg zgodności z aktualnym stanem wiedzy medycznej – ich skuteczność i bezpieczeństwo musi wynikać z przeprowadzonych badań i mieć potwierdzenie w dowodach naukowych. Także lekarze, którzy udzielają tych świadczeń, są obowiązani, na podstawie art. 4 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, do wykonywania zawodu zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej.

Metody niepotwierdzone, które mogą przynieść potencjalne korzyści dla pacjentów, nie spełniają wymogu zgodności z aktualną wiedzą medyczną. Jeżeli dana metoda może mieć potencjał w leczeniu powinna być dalej weryfikowana w drodze odrębnych, specjalnie przewidzianych do tych celów procedur – badań klinicznych, eksperymentu medycznego. Tak też intepretują to sądy administracyjne:

Zgodzić się również należy z Rzecznikiem, że skuteczność stosowanej przez skarżącego terapii nie zależy od oświadczeń pacjentów, wobec których była ona stosowana. Skuteczność terapii powinna być potwierdzona w przeprowadzonych badaniach klinicznych (orzeczenie WSA w Warszawie znak VII SA/Wa 2249/20).

Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców podaje także nieprawdziwe informacje w zakresie skutków wydawanych przez Rzecznika Praw Pacjenta decyzji – w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości Rzecznik Praw Pacjenta nie nakazuje natychmiastowego zamknięcia prowadzonej działalności pod rygorem dotkliwej kary finansowej, gdyż nie ma takich uprawnień; Rzecznik Praw Pacjenta nakazuje zaniechanie stosowania praktyki naruszającej zbiorowe prawa pacjentów i decyzja dotyczy tylko tego zakresu wykonywanej działalności.

Należy także wskazać, że każdy podmiot leczniczy, będący adresatem decyzji, ma prawo zaskarżenia tej decyzji do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie.

W latach 2018-2023 (stan na 13 listopada 2023 r.) Rzecznik Praw Pacjenta wszczął 962 postępowania w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjenta, wydał 934 decyzje; jedynie 3 decyzje z ww. okresu zostały prawomocnie uchylone przez sądy administracyjne.

Należy także zwrócić uwagę na przypadki, gdy terapie niezgodne z aktualną wiedzą medyczną oferują osoby bez wykształcenia medycznego oraz podmioty, które nie wykonują działalności leczniczej. Tego rodzaju przypadki są jeszcze bardziej niebezpieczne, gdyż w ogóle nie można w ich zakresie mówić o jakimkolwiek standardzie opieki medycznej, właściwych warunkach udzielania świadczeń zdrowotnych, czy też profesjonalizmie medycznym. Rozpoznawanie chorób oraz ich leczenie bez uprawnień, z jednoczesnym wprowadzaniem w błąd co do ich posiadania, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, jest przestępstwem. Rzecznik Praw Pacjenta składa zatem zawiadomienia w tym zakresie do organów ścigania.