Rzecznik
Praw Pacjenta

Depresja stanowi niezwykle złożone zaburzenie psychiczne, które może przejawiać się na wiele sposobów. Najczęściej mamy do czynienia z trwałym obniżeniem nastroju, utratą zainteresowań oraz zahamowaniem popędów, czemu towarzyszą jednocześnie określone objawy fizyczne (bezsenność, brak apetytu, uporczywe bóle głowy). Nawracające fazy depresyjne niosą ze sobą wysokie ryzyko prób samobójczych, z których 10-15% kończy się tragicznie. Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób (ICD-11) zwraca uwagę na dwa główne objawy depresji. Obejmują one smutek, przygnębienie i wyraźne obniżenie nastroju, czemu towarzyszy utrata zainteresowania i satysfakcji płynącej z wykonywanych do tej pory czynności (praca, pasje, hobby, spędzanie czasu z najbliższymi). O depresji mówimy wówczas, gdy powyższe objawy występują codziennie, przynajmniej przez dwa tygodnie.

Depresja może mieć podłoże biologiczne, co oznacza, że osoba cierpiąca na depresję ma przyswojony negatywny schemat reagowania, który można zmienić. Depresję wywołują dwie grupy czynników, które obejmują czynniki egzogenne i endogenne. Czynniki egzogenne (zewnętrzne) powstają w wyniku oddziaływania stresujących sytuacji, mających charakter intensywny. Czynniki endogenne (wewnętrzne) są uwarunkowane genetycznie, co oznacza, że skłonność do depresji może być dziedziczna. Depresji nie należy w żadnym wypadku lekceważyć, może okazać się destrukcyjna w skutkach i prowadzić nawet do trwałych uszkodzeń w organizmie. Do podstawowych objawów depresji zaliczamy:

• zaburzenia mające charakter lękowy, które obejmują poczucie niepokoju, zagrożenia, czemu towarzyszy psychiczne napięcie;
• obniżenie nastroju przejawiające się permanentnym przygnębieniem i smutkiem, czemu towarzyszy brak zdolności odczuwania przyjemności oraz radości (anhedonia),
• wzmożona drażliwość;
• zachowania autoagresywne;
• myśli samobójcze, w najcięższych przypadkach próby samobójcze;
• wycofanie społeczne - niechęć do kontaktów z otoczeniem;
• nadużywanie substancji psychoaktywnych (alkoholu i używek mających odwrócić uwagę pacjenta od dręczących go myśli);
• objawy somatyczne - zaburzenia snu, zaburzenie trawienne, spadek lub wzrost masy ciała;
• zaburzenia psychoruchowe (spowolnienie lub brak koordynacji ruchowej);
• zakłócenie procesów poznawczych (pogorszenie pamięci oraz zdolności intelektualnych);
• apatia, brak energii.

 

Rodzaje depresji

• depresja endogenna. Jej przyczyną może być niedobór hormonu noradrenaliny lub też serotoniny spowodowany zaburzeniem przekazu informacji w mózgu, co objawia się obniżeniem nastroju. Osoba cierpiąca na depresję odczuwa przygnębienie, smutek, traci sens życia, czemu mogą towarzyszyć myśli i próby samobójcze;
• depresja maskowana nie objawia się typowymi zaburzeniami nastroju, natomiast towarzyszą jej objawy somatyczne (bóle głowy, kręgosłupa, zaburzenia menstruacji). Mogą się także pojawiać napady paniki, brak apetytu, bezsenność, nadciśnienie oraz duszności;
• depresja dwubiegunowa polega na naprzemiennym występowaniu zaburzeń mających charakter depresyjny i maniakalny. W fazie depresji występuje wyraźny spadek nastroju, przygnębienie, wycofanie i brak chęci do życia, natomiast fazie manii towarzyszy wzmożona aktywność, podwyższenie nastroju, wysoka samoocena, natłok myśli, brak potrzeby snu.
• depresja lękowa objawia się niepokojem, drażliwością, wybuchami paniki, agresji oraz gwałtownymi zmianami nastroju, czemu towarzyszą myśli samobójcze;
• depresja reaktywna związana jest z urazem psychicznym, który całkowicie zmienia nastawienie jednostki do otaczającej rzeczywistości. Uraz psychiczny może powstać w wyniku straty najbliższej osoby, wypadku, odrzucenia.
• depresja poporodowa jest wynikiem zaburzeń hormonalnych, kobieta cierpiąca na ten rodzaj depresji może nawet stracić całkowicie zainteresowanie swoim nowo narodzonym dzieckiem.
• depresja sezonowa pojawia się najczęściej w okresie jesienno-zimowym, jej przyczyną bywa niedobór światła. Objawia się przede wszystkim sennością, brakiem energii życiowej, zwiększonym apetytem i przyrostem wagi ciała.

 

Główne czynniki ryzyka

Biorąc pod uwagę czynniki ryzyka związane z pojawieniem się depresji, oprócz tych endogennych uwarunkowanych genetycznie można wskazać czynniki zewnętrzne (egzogenne) obejmujące na przykład pracoholizm (nadmierne zaangażowanie w pracę). W tym wypadku chodzi przede wszystkim o stres wynikający z nadmiaru obowiązków oraz niemożności podołania obowiązkom zawodowym. Depresję diagnozuje się dwa razy częściej u osób uzależnionych od pracy. Pracoholizm wiąże się z wyższym poziomem stresu zarówno w miejscu pracy, jak również poza nim, co wpływa negatywnie na relacje rodzinne. Stres stanowi w tym wypadku rozpoznany czynnik zaburzeń nastroju, w tym zaburzeń depresyjnych. Poza tym depresję mogą wywoływać traumatyczne wydarzenia takie jak gwałt, strata bliskiej osoby, udział w wypadku, wyniszczające relacje międzyludzkie. Przyczyną depresji egzogennej może być ponadto rozstanie się z partnerem, kłopoty finansowe, utrata pracy, zmiana pracy, mobbing, konflikty w środowisku rodzinnym, nękanie przez otoczenie (takie zjawisko pojawia się często wśród dzieci i młodzieży), rozpoznanie u pacjenta ciężkiego schorzenia zagrażającego jego życiu, zmiana miejsca zamieszkania, uczestniczenie w napadzie lub stanie się jego ofiarą, trwanie w toksycznej relacji uczuciowej.

 

Profilaktyka i psychoterapia w depresji

Istotną umiejętnością, która może nas skutecznie chronić przed depresją jest akceptacja siebie, otaczającego nas świata i innych ludzi. W tym wypadku chodzi o świadomość zarówno swoich mocnych stron, jak również stron słabych, zaś przede wszystkim umiejętność ich akceptacji. Wydobycie „mocnych stron”, wymaga określenia indywidualnego potencjału i zachęcenia do pogłębiania posiadanych kompetencji. Ważną rolę odgrywa również szkoła, która powinna dbać o tak zwaną psychoedukację dostarczając uczniom wiedzy na temat funkcjonowania psychicznego człowieka.

Celem profilaktyki pracoholizmu jest znalezienie równowagi pomiędzy życiem osobistym, a zawodowym. Wymaga to postawienia bardzo wyraźnej granicy pomiędzy tymi dwoma obszarami życia. Pracownik powinien traktować swoje potrzeby jako priorytetowe, natomiast praca zawodowa nie powinna uniemożliwić mu rozwijania pasji i zainteresowań.

Profilaktyka w depresji obejmuje ponadto uruchomienie wewnętrznych procesów, które regulują emocje zmniejszając napięcie i lęk. Ważna jest także umiejętność dokonywania pozytywnego przewartościowania, kreowanie pozytywnych zdarzeń i nasycanie zwykłych zdarzeń pozytywnym zabarwieniem. Istotną rolę pełni ponadto poszukiwanie i korzystanie ze wsparcia najbliższego otoczenia oraz specjalistów.

Autor: Olena Trembovetska,

psycholog kliniczny, dyplomowany coach, diagnosta, oligofrenopedagog

 

Więcej informacji o leczeniu zaburzeń psychicznych, ośrodkach leczenia, terapiach — w naszym kwartalniku  Jednym Głosem dla Psychiatrii oraz poradniku Z psychiatrią na Ty!

Źródło: Jednym Głosem dla Psychiatrii Nr4/2022