Rzecznik
Praw Pacjenta

Przyjęcie za zgodą

Do szpitala psychiatrycznego może być przyjęta osoba z zaburzeniami psychicznymi, która posiada skierowanie do szpitala i wyraziła pisemną zgodę na przyjęcie. Skierowanie jest ważne 14 dni od wystawienia do dnia zgłoszenia się z nim do dowolnego szpitala psychiatrycznego na terenie kraju. W sytuacji, w której osoba zostanie wpisana na listę oczekujących na przyjęcie, wówczas ważność skierowania ulega przedłużeniu o czas oczekiwania. 

W przypadkach nagłych, gdy nie ma możliwości kontaktu z lekarzem a istnieje prawdopodobieństwo znacznego pogorszenia stanu zdrowia, skierowanie nie jest bezwzględnie konieczne. Niemniej, czy osoba posiada skierowanie, czy nie, obowiązkiem lekarza przyjmującego jest zawsze zbadanie osoby w celu stwierdzenia wskazania do przyjęcia.

Niezbędne jest wyrażenie zgody na piśmie przez osobę przyjmowaną. Należy pamiętać, że ważną zgodę może wyrazić jedynie osoba pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona. Bywają natomiast sytuacje, gdy osoby przyjmowane nie są w stanie udzielić zgody wymaganej przez prawo.

Gdy ze względu na przebieg choroby psychicznej lub upośledzenie umysłowe osoba nie jest zdolna do wyrażenia świadomej zgody lub stosunku do przyjęcia i leczenia, przyjęcie do szpitala psychiatrycznego następuje po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego właściwego ze względu na miejsce jej zamieszkania. W przypadku nagłym lekarz przyjmujący może odstąpić od wymogu uzyskania zgody sądu na przyjęcie, zobowiązany jest wówczas – o ile to możliwe – zasięgnąć pisemnej opinii innego lekarza (w miarę możliwości psychiatry) albo psychologa. O przyjęciu kierownik szpitala zawiadamia niezwłocznie sąd opiekuńczy właściwy dla siedziby szpitala, wskazując na okoliczności uzasadniający przyjęcie, i wnosi o zgodę na jej pobyt w szpitalu. 

Za osoby małoletnie (poniżej 18 roku życia) lub ubezwłasnowolnione całkowicie pisemną zgodę na przyjęcie do szpitala wyraża ich przedstawiciel ustawowy. Jeżeli jednak osoby małoletnie ukończyły 16 lat a pełnoletnie ubezwłasnowolnione całkowicie są zdolne do wyrażenia zgody, ich zgody również są wymagane (tzw. zgoda kumulatywna). W przypadku wyrażenia przez nie sprzeciwu, pomimo zgody przedstawiciela ustawowego, wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego. 

Należy przy tym pamiętać, że przedstawiciel ustawowy osoby niepozostającej pod władzą rodzicielską wyraża zgodę na hospitalizację dopiero po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego właściwego ze względu na jej zamieszkanie, z wyłączeniem wypadku nagłego, gdy nie jest konieczna uprzednia decyzja sądu.

 

Przyjęcie bez zgody

Mamy czasem do czynienia z sytuacjami, kiedy osoba nie wyraża zgody na przyjęcie do szpitala psychiatrycznego, a mimo to jest do niego przyjmowana. Wtedy jednak muszą zostać bezwzględnie spełnione określone warunki. Obowiązujące w tym zakresie przepisy przewidują trzy tryby przyjęcia bez gody – nagły, obserwacyjny (zwany także nagłym) i wnioskowy.

Przymusowa hospitalizacja w tzw. trybie nagłym może nastąpić wyłącznie w sytuacji, gdy dotychczasowe zachowanie osoby chorej psychicznie wskazuje, że z powodu tej choroby zagraża bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób. O przyjęciu do szpitala decyduje lekarz, wyznaczony do tej czynności, po osobistym zbadaniu chorego 
i zasięgnięciu – w miarę możliwości – opinii drugiego lekarza psychiatry albo psychologa. Obowiązkiem lekarza przyjmującego jest wyjaśnienie przyczyn przyjęcia i poinformowanie 
o przysługujących prawach. Przyjęcie do szpitala wymaga następnie zatwierdzenia przez ordynatora oddziału w ciągu 48 godzin od chwili przyjęcia. Z kolei kierownik szpitala zobowiązany jest zawiadomić, w ciągu 72 godzin od przyjęcia, sąd opiekuńczy właściwy miejscowo dla szpitala. Sędzia wysłuchuje osobę przyjętą bez zgody w ciągu 48 godzin licząc od chwili otrzymania zawiadomienia. Następnie w ciągu 14 dni – znów licząc od dnia otrzymania zawiadomienia – powinna zostać przeprowadzona rozprawa. W międzyczasie sąd powołuje biegłego (lekarza psychiatrę), który sporządza opinię, oraz ustanawia dla osoby, której postępowanie dotyczy, pełnomocnika prawnego (adwokata lub radcę prawnego). Wszczęte przez sąd w związku z koniecznością wyjaśnienia okoliczności przyjęcia postępowanie kończy wydane postanowienie co do istoty sprawy, w którym stwierdza zasadność (lub nie) przyjęcia bez zgody.

Analogiczna procedura ma zastosowanie do osoby, która została przyjęta do szpitala za zgodą, następnie wycofała ją i decyzją lekarza została zatrzymana – z uwagi na to, iż jej dotychczasowe zachowanie wskazywało, że z powodu choroby psychicznej zagrażała bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób.

Natomiast w sytuacji, w której osoba przyjęta do szpitala bez zgody wyraziła później zgodę na pobyt i leczenie, sąd umarza postępowanie. Przed umorzeniem jednak jest zobowiązany ją wysłuchać celem stwierdzenia, czy wyrażona przez nią zgoda spełnia warunki zgody świadomej.

Druga możliwość przyjęcia do szpitala bez zgody w tzw. trybie obserwacyjnym powstaje, gdy dotychczasowe zachowanie osoby wskazuje, że z powodu zaburzeń psychicznych zagraża bezpośrednio swojemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, a zachodzą wątpliwości, czy jest ona chora psychicznie. Hospitalizacja ma wówczas na celu wyjaśnienie tych wątpliwości i jest ograniczona do 10 dni. Do przyjęcia stosuje się te same zasady i tryb postępowania, co 
w omówionym wcześniej przypadku.

Ostatnia, trzecia możliwość przyjęcia bez zgody w tzw. trybie wnioskowym zachodzi, gdy dotychczasowe zachowanie osoby chorej psychicznie wskazuje, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego albo jest ona niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a uzasadnione jest przewidywanie, leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia. 
W tym przypadku o potrzebie przyjęcia do szpitala orzeka sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania tej osoby na podstawie wniosku złożonego przez jej małżonka, krewnych w linii prostej, rodzeństwa, jej przedstawiciela ustawowego lub osoby sprawującej nad nią faktyczną opiekę, 
a w stosunku do osoby objętej oparciem społecznym również organ ds. pomocy społecznej.