Wicepremier przypomniał, że hitlerowskie Niemcy już na trzy miesiące przed wybuchem wojny, kiedy wciąż trwały zabiegi dyplomatyczne o ratowanie pokoju w Europie, zaplanowały przeznaczenie poligonu Lamsdorf na obóz dla jeńców wojennych. Po wybuchu wojny trafiali do niego byli żołnierze niemal wszystkich państw pozostających w konflikcie z Niemcami: polscy – z kampanii wrześniowej, sowieccy, brytyjscy, francuscy, w tym Legii Cudzoziemskiej, a także Belgowie, Grecy, Jugosłowianie, Słowacy, Rumuni i Amerykanie.

Po zakończeniu wojny w Łambinowicach funkcjonował Obóz Pracy, prowadzony pod nadzorem Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Niemodlinie. Obóz zasiedlili niemieccy i śląscy przesiedleńcy.

Łambinowice to zatem miejsce szczególne, w którym ginęły ofiary dwóch XX-wiecznych totalitaryzmów – niemieckiego nazizmu i narzuconego Polsce sowieckiego komunizmu – podkreślił wicepremier Gliński, dodając, że zła sława tego miejsca sięga XIX wieku, kiedy więzieni w nim byli francuscy jeńcy wojny prusko-francuskiej 1870-71.

Dziękując Centralnemu Muzeum Jeńców Wojennych, minister kultury podkreślił, że działania Muzeum, które nie tylko opowiada historię i kultywuje pamięć, ale prowadzi także badania na temat losów jeńców wojennych na skalę krajową i międzynarodową, wypełnia misję Polskiego Państwa, dotyczącą realizacji polityki historycznej oraz przywracania pamięci o trudnej i bolesnej historii.

Uroczystości rocznicowe

Z okazji 76. rocznicy wyzwolenia Stalagu 344 Lamsdorf, Centralne Muzeum Jeńców Wojennych wraz z Urzędem Gminy w Łambinowicach zorganizowało wydarzenie online. 17 marca br. o godz. 17.00 na muzealnym Facebooku (https://www.facebook.com/CMJWLambinowiceOpole) oraz kanale YouTube (https://www.youtube.com/channel/UCaOVsszT7ACRmeSiExagQ2A) został wyemitowany program uroczystości, w tym przemówienia byłych jeńców lub ich potomków reprezentujących najliczniejsze grupy jeńców Lamsdorf, wicepremiera, ministra kultury, dziedzictwa narodowego i sportu prof. Piotra Glińskiego oraz przedstawicieli władz samorządowych.

Program zakończyła  filmowa relacja z uroczystości przed Pomnikiem Martyrologii Jeńców Wojennych w Łambinowicach, która z racji zagrożenia epidemicznego została ograniczona do modlitwy i złożenia kwiatów przez przedstawicieli różnych środowisk z udziałem asysty wojskowej 91. Batalionu Logistycznego w Komprachcicach.

Stalag VIII B (344) Lamsdorf

Stalag VIII B powstał 4 października 1939 r. Zlokalizowany był na terenie dawnego obozu II (Lager II), określanego początkowo jako obóz artylerii polowej (Feldlager). Przez lata szkolili się tu pruscy, a później niemieccy żołnierze. W czasie kolejnych wojen przetrzymywano tu jeńców: w trakcie wojny prusko-francuskiej (1870–1871) – żołnierzy francuskich, a podczas I wojny światowej – żołnierzy państw ententy.

W okresie międzywojennym w obozie II mieszkali niemieccy przesiedleńcy z polskiej części Górnego Śląska, głównie pracownicy Dyrekcji Kolei Rzeszy w Katowicach wraz z rodzinami, którzy w związku ze zmianą granicy i koniecznością przeniesienia siedziby dyrekcji do Opola, tutaj oraz w obozie I oczekiwali na zorganizowanie nowych miejsc pracy i mieszkań. W dwudziestoleciu międzywojennym odbywały się tu również liczne szkolenia sportowe i wojskowe.

W latach II wojny światowej powstał na tym obszarze niemiecki obóz, stanowiący część jenieckiego kompleksu Lamsdorf, należącego do największych w Europie. Obóz zorganizowano już w sierpniu 1939 r. jako przejściowy (Dulag B). W październiku przekształcono go w obóz stały dla szeregowych i podoficerów, zmieniając jego nazwę na Stalag VIII B Lamsdorf. W połowie 1943 r. podporządkowano mu pobliski Stalag 318/VIII F Lamsdorf, a potem także Stalag VIII D Teschen (Cieszyn). W końcu 1943 r. obóz przemianowano na Stalag 344 Lamsdorf i pod tą nazwą funkcjonował do końca wojny.

Pierwszy transport jeńców, liczący ok. tysiąca żołnierzy Wojska Polskiego, przybył 5 września 1939 r. Oprócz żołnierzy w pierwszym okresie przetrzymywano także krótko jeńców cywilnych, wśród których był m.in. o. Maksymilian Kolbe. W połowie 1940 r. miejsce polskich jeńców wojennych skierowanych w większości do obozów w głębi Rzeszy zajęli jeńcy brytyjscy. Niebawem izolowano tu także żołnierzy innych armii walczących z III Rzeszą: francuskiej, belgijskiej, jugosłowiańskiej, greckiej i amerykańskiej. Ze względu na dużą liczebność Brytyjczyków (ok. 48 tysięcy), których przetrzymywano tu nieprzerwanie do końca wojny, obóz nazywano potocznie brytyjskim (Britenlager).

Warunki bytowe i reżim obozowy były podobne do tych, jakie panowały w innych obozach jenieckich w III Rzeszy. Jeńców przymusowo zatrudniano w rolnictwie, leśnictwie i przemyśle. Aby przetrwać niewolę, angażowali się w działalność kulturalno-oświatową, religijną i sportową. Pomocą były także listy i paczki przesyłane przez bliskich oraz organizacje charytatywne.

W styczniu 1945 r. nastąpiła ewakuacja jeńców. Obóz opuścili wszyscy zdolni do marszu. Oddziały Armii Czerwonej wkroczyły tu 18 marca 1945 r. W latach czterdziestych XX w. polskie władze wojskowe uruchomiły na tym obszarze poligon. Aż do jego likwidacji w 2000 r. miejsce to było dla turystów niedostępne. Z obozowej zabudowy przetrwało niewiele: baseny przeciwpożarowe oraz fragmenty baraków mieszkalnych i pomieszczeń magazynowych. Zachowała się także Aleja Kasztanowa, którą byli prowadzeni jeńcy.

Muzeum w Łambinowicach

Łambinowicka siedziba Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych położona jest w obrębie najstarszej części poligonu wojskowego Lamsdorf, określanego dawniej mianem obozu I (Lager I), a jeszcze wcześniej znanego jako obóz artylerii pieszej (Fußlager). Aż do zakończenia II wojny światowej na tym terenie stacjonowali pruscy, a później niemieccy żołnierze. Odbywali oni na poligonie liczne szkolenia wojskowe.

Teren tzw. obozu I służył także jako miejsce przetrzymywania jeńców wojennych: w czasie wojny prusko-francuskiej (1870–1871) – jeńców francuskich, zaś podczas I wojny światowej – żołnierzy państw ententy. W okresie międzywojennym zabudowania obozu I zamieszkiwali niemieccy imigranci przybyli z polskiej części Górnego Śląska (głównie pracownicy Dyrekcji Kolei Rzeszy w Katowicach i ich rodziny) oraz uczestnicy szkoleń o charakterze sportowym i militarnym. W czasie II wojny światowej zabudowania zlokalizowane na tym terenie pełniły m.in. rolę zaplecza administracyjno-gospodarczego dla obozów jenieckich w Lamsdorf.

Z pierwotnej zabudowy obozu I zachowały się znajdujące się w pobliżu muzeum budynki dawnej wartowni i kasyna oficerskiego, a także domy mieszkalne (w większości z pruskiego muru), położone wzdłuż asfaltowej drogi prowadzącej przez wieś. Budynek główny muzeum został wzniesiony w latach trzydziestych XX w. jako siedziba niemieckiej komendantury poligonu. Do muzeum należy on od momentu utworzenia tej placówki w 1964 r. W tym czasie był kilkakrotnie modernizowany, podobnie jak sąsiadujący z nim budynek dawnej wartowni. W obydwu obiektach prezentowane są obecnie wystawy. Stała ekspozycja muzeum obejmuje całokształt problematyki jenieckiej okresu II wojny światowej oraz dzieje obozów w Lamsdorf/Łambinowicach.