Rzeczpospolita na nowo miała stać się państwem silnym, suwerennym, zdolnym do rozwoju. Akt, w którego formowaniu udział brali przedstawiciele różnych warstw narodu, akcentował nie tylko silne państwo, lecz także państwo wspólnotowe. Państwo, w którym panowałaby pewna solidarność między warstwami społecznymi, gdzie odwoływano się do tożsamości narodowej, a jednocześnie bardzo silnie podkreślana była polska racja stanu i kwestia suwerenności – mówił podczas debaty w Zamku Królewskim minister kultury, dziedzictwa narodowego i sportu.

Konstytucja 3 maja była testamentem politycznym, który do dziś pozostaje aktualny, a do którego przez wiele lat odwoływała się polska wspólnota walcząca o suwerenność, o swoje interesy – dodał wicepremier.

W wydarzeniu w Zamku Królewskim udział wzięli także prof. Wojciech Fałkowski, dyrektor Zamku Królewskiego w Warszawie oraz Paweł Szałamacha, członek zarządu Narodowego Banku Polskiego, który mówił o okolicznościowej monecie wydanej przez NBP z okazji jubileuszu 230. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja.

Debata w Zamku Królewskim była jednocześnie okazją do otwarcia wystawy pod nazwą "Polskie elity a upadek Rzeczypospolitej. 230. rocznica uchwalenia Konstytucji 3 maja", którą będzie można oglądać od 1 maja do 8 sierpnia 2021 roku.

"Polskie elity a upadek Rzeczypospolitej. 230. rocznica uchwalenia Konstytucji 3 maja"

Ekspozycja zostanie zaprezentowana między innymi w Sali Senatorskiej Zamku Królewskiego, znanej jako miejsce uchwalenia pierwszej w Europie, a drugiej na świecie Ustawy rządowej. Wystawa ma na celu przypomnienie znaczenia tego dokumentu – nie tylko dla historii polskiego parlamentaryzmu, ale również dla historii powszechnej. Zaprezentowani zostaną twórcy konstytucji i świadkowie jej powstawania, przedstawiciele ówczesnych elit państwowych. Wystawa będzie ukazywać tło polityczne i społeczne Rzeczypospolitej niedługo przed utratą niepodległości oraz wyjaśniać źródła istniejących podziałów politycznych.

Ekspozycja zapozna z artefaktami z ponad trzydziestu muzeów, archiwów i innych instytucji, które po raz pierwszy będą razem zaprezentowane, tworząc opowieść o całej historii dotyczącej uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Pośród nich znajdą się unikatowe obiekty, niedostępne dla publiczności, jak chorągiew konfederacji barskiej oraz XVIII-wieczne militaria z kolekcji Muzeum Wojska Polskiego, czy obraz Kazimierza Nestora Sapiehy pędzla Josepha Pitschmanna z Muzeum Historycznego we Lwowie (dawniej Muzeum im. Lubomirskich we Lwowie). W początkowym okresie wystawy będzie również prezentowany oryginał dokumentu Konstytucji 3 Maja. Wystawie towarzyszyć będą między innymi materiały filmowe, program edukacyjny dla dzieci i dorosłych „Witaj maj, 3 maj!” i cykl wykładów „Wielcy ludzie majowej konstytucji”. Wystawa będzie dostępna dla zwiedzających na Zamku Królewski w Warszawie od 4 maja od godz.11.00.

Konstytucja 3 Maja – Ustawa Rządowa z dnia 3 maja 1791 r.

Uchwalona przez Sejm Czteroletni (1788-1792) ustawa majowa była próbą ratowania Rzeczypospolitej Obojga Narodów po I rozbiorze (1772 r.), zaś w kontekście geopolitycznym próbą ograniczenia ingerencji i wpływów zewnętrznych, ale przede wszystkim odrzucenia narzuconego protektoratu Rosji. Uchwalona na Zamku Królewskim w Warszawie konstytucja była pierwszą w Europie i drugą na świecie nowoczesną ustawą zasadniczą, która wprowadzała w Polsce monarchię konstytucyjną, jakiej większość państw europejskich doczekała się dopiero w wieku następnym.

Autorami Konstytucji 3 maja byli ludzie oświecenia, wierzący w racjonalny porządek społeczeństwa i państwa, mający na celu „zabezpieczenie niezależnego bytu Rzeczypospolitej”. Obok króla Stanisława Augusta Poniatowskiego byli nimi: Ignacy Potocki, przywódca Stronnictwa Patriotycznego, ksiądz biskup Hugo Kołłątaj oraz Stanisław Małachowski, marszałek Sejmu Czteroletniego.

W skład Ustawy Rządowej wchodzi uroczysta preambuła i 11 artykułów, w których uregulowano podstawowe zasady ustrojowe ówczesnej Rzeczypospolitej, kształt przyszłego rządu, problemy gospodarcze i społeczne oraz miejsce Kościoła w państwie.

Konstytucja obowiązywała zaledwie rok i upadła po przystąpieniu Stanisława Augusta Poniatowskiego do przymierza zdrajców w służbie carskiej. Akt konfederacji ułożono w Petersburgu, a podpisano na wiosnę 1792 r. w dobrach Potockich w miasteczku Targowica, które odtąd stało się synonimem zdrady. 18 maja 1792 r. caryca Katarzyna II wypowiedziała Polsce wojnę i odniosła w niej zwycięstwo, doprowadzając do kolejnego rozbioru Rzeczypospolitej. Jej sojusznicy skupieni w szeregach konfederacji targowickiej podjęli próby zatarcia wszelkich śladów po ustawie zasadniczej, z zaciekłością ścigając oryginalne egzemplarze dokumentu.