Cieszę się, że tzw. Dom Turka, przed którym się znajdujemy – dawna siedziba i więzienie NKWD i Urzędu Bezpieczeństwa – został uratowany. Jest dziś własnością Instytutu Pileckiego, który właśnie rozpoczyna swoją działalność w Augustowie i organizuje pierwszą wystawę w tym symbolicznym miejscu – podkreśliła wiceminister Gawin.

Magdalena Gawin przypomniała, że Dom Turka – siedziba i więzienie NKWD w czasie pierwszej okupacji sowieckiej (1940-1941) i na przełomie 1944 i 1945 roku, a od 1945 do 1956 roku – siedziba Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego – był miejscem kaźni wielu Polaków.

Jest to miejsce o wielkiej wartości i wymowie symbolicznej. Jest to zarazem miejsce, które w wyniku licznych zaniedbań nieomal zamieniło się w ruinę. Naszym obowiązkiem jest ocalić i zachować Dom Turka jako materialny ślad i symbol polskiego doświadczenia konfrontacji z sowieckim totalitaryzmem – podkreśliła wiceminister.

Zapowiadając działalność oddziału Instytutu Pileckiego w Augustowie, zainaugurowaną wystawą „Lipcowi. Twarze ofiar Obławy Augustowskiej”, podsekretarz stanu w MKDNiS poinformowała, że będzie on opowiadał o wydarzeniach z lipca 1945 roku oraz o historii regionu w XX wieku na tle dziejów Polski i Europy.

Będzie miejscem pamięci ofiar Obławy Augustowskiej i terroru komunistycznego w regionie. Jestem przekonana, że będzie nowoczesną instytucją kultury pamięci, która nie tylko zaprasza na organizowane przez siebie wystawy, lecz także wychodzi poza własne mury z ofertą, skierowaną do mieszkańców, turystów i gości. Będzie instytucją, która łączy badania naukowe, edukację i działania kulturalne – powiedziała Magdalena Gawin.

Wystawa „Lipcowi. Twarze ofiar Obławy Augustowskiej”

Wystawa zaprezentowana w tzw. Domu Turka, czyli miejscu, gdzie przetrzymywani byli Polacy schwytani w lipcu 1945 r., przedstawia fotografie ofiar Obławy Augustowskiej – mężczyzn, kobiet i dzieci, których Sowieci zamordowali i pochowali w nieznanej do dziś lokalizacji. W Augustowie i na Suwalszczyźnie określa się ich mianem „Lipcowych”.

Wystawę tworzy kolekcja zdjęć portretowych. Fotografie, niekiedy zniszczone lub niskiej jakości, stanowią jedyny nośnik, dzięki któremu wizerunki ofiar zachowały się do naszych czasów. Dzięki zaawansowanym technikom rekonstrukcji cyfrowej i koloryzacji, wystawa przywraca prawdziwe oblicza tych osób. Tylko w ten sposób można dostrzec rozmiar straty i skalę zbrodni, która przerwała życiorysy wielu odważnych, pełnych pasji i planów na przyszłość młodych ludzi.

Celem ekspozycji jest symboliczne skojarzenie Domu Turka, którego historia naznaczona jest przemocą i cierpieniem, z twarzami ofiar komunizmu. Ta perspektywa ma zająć centralne miejsce w narracji przyszłej wystawy stałej przygotowywanej w tym miejscu przez Instytut Pileckiego. Prawda o sowieckim totalitaryzmie, dyktaturze komunistycznej w Polsce i stalinowskim terrorze, przywróci sprawiedliwość rzeczywistości historycznej, a zwłaszcza przyczyni się do oddzielenia ofiar od sprawców.

Wystawa będzie prezentowana przed tzw. Domem Turka w godz. 16.00-20.00 do 24 października br.

Dom Turka – katownia NKWD i UB

Dom Turka w Augustowie w czasie pierwszej okupacji sowieckiej (1940-1941) i na przełomie 1944 i 1945 roku był siedzibą i więzieniem NKWD. Przetrzymywano w nim i brutalnie przesłuchiwano tzw. wrogów ludu (m.in. kilkunastu uczniów gimnazjum w Augustowie), a także decydowano o masowych deportacjach na Wschód. Od 1945 do 1956 roku w budynku mieścił się Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego. Miejscowi funkcjonariusze UB znani byli z brutalności. Zamordowali kilkadziesiąt osób, z czego przynajmniej kilka zginęło właśnie w tym miejscu. W Domu Turka przetrzymywano także żołnierzy podziemia antykomunistycznego zatrzymanych w ramach Obławy Augustowskiej w lipcu 1945 roku. Budynek jest więc materialnym śladem i symbolem polskiego doświadczenia konfrontacji z sowieckim totalitaryzmem – miejscem o wielkiej wartości historycznej.

Od lipca 2021 r. Dom Turka jest własnością Instytutu Pileckiego, który planuje jego gruntowną renowację, poprzedzoną inwentaryzacją i badaniami archeologicznymi w poszukiwaniu wszelkich śladów po więźniach i ofiarach. Instytut planuje w przyszłości otworzyć w tym miejscu wystawę stałą, opowiadającą o Obławie Augustowskiej z lipca 1945 roku, a także o historii Augustowa i Suwalszczyzny w XX wieku na tle dziejów Polski i Europy.

Instytut Pileckiego w Augustowie

Augustowski oddział Instytutu Pileckiego, oprócz wystawy inaugurującej jego działalność, zaplanował także inne wydarzenia. Po raz pierwszy otworzył dla zwiedzających teren Domu Turka. W piątek, 15 października zaplanował debatę ekspertów wokół filmu dokumentalnego „Nazajutrz”, ilustrującego doświadczenie zakończenia II wojny światowej w Polsce. W augustowskich szkołach odbędą się zaś warsztaty dla młodzieży, poświęcone okresowi represji stalinowskich. Z myślą o przygotowanej wystawie stałej, która w przyszłości zostanie otwarta w odrestaurowanym i zaadaptowanym na cele edukacyjno-ekspozycyjne Domu Turka, Instytut Pileckiego uruchamia także zbiórkę pamiątek i świadectw, w których zapisały się losy mieszkańców Augustowa i Suwalszczyzny w XX wieku.