- Mamy wielki zaszczyt dzisiaj odznaczyć medalem Zasłużony dla Kultury Polskiej przedstawicieli pewnego zwyczaju, tradycji, normy kulturowej, z której jesteśmy bardzo dumni - podkreślił wicepremier prof. Piotr Gliński.

Przypomniał, że szopkarstwo krakowskie, jako pierwszy polski wpis, trafiło na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości.

Jak mówił, "niematerialne dziedzictwo kulturowe mówi o tym, co jest ważne dla kultury, co jest ważne dla społeczeństw, dla ludzkości, w tym sensie, że to coś ważnego jest pielęgnowane, jest tworzone, jest kreowane przez ludzi oddanych pewnym zwyczajom, tradycji i właśnie wartościom".

Zwracając się do odznaczonych szopkarzy powiedział, że są oni przedstawicielami twórców, którzy "kreują i dbają o kulturę niematerialną".

Krakowscy szopkarze z ogromnym dorobkiem

Jan Kirsz

Jan Kirsz od urodzenia związany jest z Krakowem. Posiada wyjątkowy dorobek artystyczny w tej dziedzinie, który systematycznie powiększa od 50 lat. Pierwszą własnoręcznie wykonaną szopkę zaprezentował na konkursie w 1967 roku, wziął udział w 42 konkursach na najpiękniejszą szopkę krakowską, 13 razy zdobył I nagrodę, 13 razy II nagrodę, 3 razy III nagrodę, 7 razy równorzędną nagrodę w kategorii szopek miniaturowych, 12 razy wyróżnienie. Wykonuje szopki miniaturowe i małe. Niejednokrotnie przygotowywał więcej niż jedną szopkę na jeden konkurs. W szopkach Jana Kirsza niejednokrotnie znajdowały odbicie istotne wydarzania mające miejsce w otaczającej rzeczywistości. Szczególnie jest to widoczne w szopkach tworzonych w trudnych i przełomowych latach 80-tych XX w., gdzie umieszczał elementy patriotyczne. Szopki Jana Kirsza są z reguły zmechanizowane i podświetlane.

Stanisław Malik

Stanisław Malik jest przedstawicielem słynnego rodu szopkarzy ze Zwierzyńca. Szopki krakowskie wykonywał już jego dziadek Walenty Malik (1888-1953), a następnie jego ojciec Włodzimierz Malik (1912-1990). Stanisław Malik kontynuuje rodzinną tradycję przekazując ją również swoim dzieciom. Stara się podtrzymywać wypracowany przez przodków styl, zgodnie z którym pośrodku budowli znajduje się kopuła z Kaplicy Zygmuntowskiej, po bokach – wieże Bazyliki Mariackiej, na froncie zaś umieszczana jest kolorowa gwiazda. Przedstawiane figurki ukazują wydarzenia historyczne lub folklor miejski. W pracach nawiązywał do rocznic odsieczy wiedeńskiej, fundacji Uniwersytetu Jagiellońskiego, Roku Chopinowskiego, wyboru Karola Wojtyły na papieża oraz rocznicy założenia krakowskich klubów sportowych Cracovii, Wisły i KS Zwierzyniec. W czasie stanu wojennego umieścił w szopce znak „Solidarności”. Jego szopki są podświetlane i czasami zmechanizowane. Specjalizuje się w szopkach małych i średnich, których do tej pory wykonał ponad 100.

 W 1972 roku Stanisław Malik przyniósł po raz pierwszy własnoręcznie wykonaną szopkę na konkurs. Wziął udział w 35 konkursach, 6 razy zdobył I nagrodę, 7 razy II nagrodę, 7 razy III nagrodę, 6 razy wyróżnienie i 1 raz specjalne wyróżnienie.

Zbigniew Gillert

Zbigniew Gillert kontynuuje rodzinne tradycje szopkarskie. Jest synem nestora krakowskiego szopkarstwa Tadeusza Gillerta, pod którego okiem tworzył pierwsze szopki. Z czasem wykształcił swój indywidualny styl. Sztukę szopkarską przekazuje swoim dzieciom - synom Ryszardowi i Tomaszowi oraz córkom Anecie i Żanecie. Po raz pierwszy własnoręcznie wykonaną szopkę przyniósł na konkurs w 1968 roku, w wieku 10 lat. Wziął udział w 41 konkursach, 5 razy zdobył I nagrodę, 16 razy II nagrodę, 14 razy III nagrodę, 1 raz IV nagrodę, 5 razy wyróżnienie. Wykonuje szopki duże, średnie i małe. Do dziś stworzył blisko 50 szopek konkursowych i kilkaset na zamówienie. Oprócz figurek ukazujących postacie biblijne, w jego szopkach pojawiają się również bohaterowie miejskiego folkloru i dziejów Krakowa.

Dariusz Czyż

Dariusz Czyż od urodzenia związany jest z Krakowem. Dzieciństwo spędził w dzielnicach Śródmieście i Kazimierz. Wychował się w rodzinie z długimi tradycjami krakowskimi. Od najmłodszych lat miał okazję obserwować działalność artystyczną dziadka Stanisława Paczyńskiego, który nauczył go sztuki szopkarskiej. Tradycję tę podtrzymywali także jego matka, wujek, ciotka, brat i syn. W młodości zajmował się również malarstwem na szkle i malarstwem olejnym. Dariusz Czyż po raz pierwszy własnoręcznie wykonaną szopkę przyniósł na konkurs w 1970 roku. Wziął udział w 45 konkursach, 6 razy zdobył I nagrodę, 4 razy II nagrodę, 6 razy III nagrodę, 9 razy wyróżnienie. Wykonuje szopki różnej wielkości, lecz najczęściej nagradzany był za szopki z kategorii małych. Obok scen biblijnych przedstawia kolędników i folklor miejski. Charakterystycznym motywem w jego szopkach jest kwiaciarka z Rynku Głównego, którą uważa za jeden z symboli Krakowa. W 2016 r. zgłosił na konkurs innowacyjną szopkę dwustronną, która zajęła I miejsce w kategorii szopek małych. W 2013 r. został wybrany przez krakowskich szopkarzy reprezentantem ich środowiska w ramach procedury wpisu szopkarstwa krakowskiego na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego oraz na Listę Reprezentatywną Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości. Inną jego pasją, której w ostatnim czasie poświęca wiele czasu i energii są podróże w najdalsze zakątki świata oraz żeglarstwo.

Wspaniała tradycja szopek krakowskich

Pierwsze szopki powstały w połowie XIX w. Tworzyli je cieśle, murarze z podkrakowskich okolic. Było to dla nich dodatkowym zajęciem w czasie martwego sezonu budowlanego. W okresie świąt chodzili z szopkami po domach. Szopkarstwo krakowskie jest tradycją przekazywaną z pokolenia na pokolenie  od XIX wieku.

Od 1937 roku – z przerwą na lata II wojny światowej – zawsze w grudniu, odbywa się konkurs, podczas którego prezentowane są szopki. Przynoszone są na Rynek Główny w Krakowie i ustawiane u stóp pomnika Adama Mickiewicza. Od 1946 roku organizatorem konkursu jest Muzeum Historyczne Miasta Krakowa. Wspólnotę krakowskich szopkarzy tworzą członkowie o silnym poczuciu jedności i tożsamości lokalnej.

Do środowiska szopkarzy należą przedstawiciele czterech pokoleń, dla których coroczny konkurs na najpiękniejszą szopkę krakowską jest zwieńczeniem kilkumiesięcznych przygotowań i pracy. Wśród kilkudziesięciu czynnych szopkarzy szczególną rolę w środowisku pełnią twórcy, którzy od pokoleń podtrzymują tradycję i dbają o jej rodzinny przekaz.

Krakowskie szopkarstwo na Reprezentatywnej Liście Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości

Szopkarstwo krakowskie - jako pierwszy polski wpis - znalazło się na Reprezentatywnej Liście Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości. Decyzja została przyjęta 29 listopada podczas 13. sesji Międzyrządowego Komitetu ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego w Port Louis na Mauritiusie.

- Mam nadzieję, że ten wpis przyczyni się zarówno do promocji samego szopkarstwa, którego materialne efekty, przepiękne szopki, są już dziś prezentowane na całym świecie, jak i do zwiększenia świadomości wśród społeczeństwa, jak wyjątkowe i piękne są nasze tradycje oraz jak ważny jest przekaz międzypokoleniowy, który dzięki któremu tradycje te trwają i mogą się rozwijać – powiedział  minister kultury prof. Piotr Gliński.