- Zebraliśmy się tu, by uczcić ten wyjątkowy moment zakończenia prac konserwatorskich Kaplicy Polskiej pod wezwaniem św. Stanisława, patrona Polski. Niedawno, podobna uroczystość miała miejsce przy Kaplicy Polskiej w Paryżu. Zbieżność w czasie nie jest przypadkowa. Polska obchodzi w tym roku stulecie odzyskania niepodległości. Wolą Rządu Rzeczpospolitej Polskiej było zjednoczenie wszystkich Polaków we wspólnym świętowaniu oraz przywrócenie dawnego blasku miejscom ważnym dla historii naszego kraju. Takim właśnie miejscem jest Kaplica św. Stanisława w słynnej Bazylice św. Antoniego – powiedział wiceminister kultury Paweł Lewandowski podczas uroczystości poświęcenia Kaplicy.

Wiceszef resortu kultury podziękował w imieniu Wicepremiera, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. Piotra Glińskiego wszystkim zaangażowanym w przywrócenie Kaplicy należnego wyglądu i ponowne odkrycie jej uroku – konserwator zabytków Elżbiecie Barbarze Lenart za wykonaną pracę, Muzeum Narodowemu w Krakowie oraz Narodowemu Instytutowi Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą „Polonika” za koordynację prac konserwatorskich i opiekę merytoryczną, a także Veneranda Arca di San Antonio i Ojcom Franciszkanom za dbanie o polskie dziedzictwo kulturowe w Bazylice.

Szczególne słowa podziękowania wiceminister Lewandowski złożył Ojcu Sylwestrowi Bartoszewskiemu – penitencjariuszowi w Bazylice, który od lat dba o polską spuściznę pozostawioną na włoskiej ziemi.

- Wicepremier, minister kultury prof. Piotr Gliński postanowił odznaczyć Ojca Sylwestra brązowym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. Jest to wyraz wdzięczności i uznania – podkreślił minister wręczając wyróżnienie.

W uroczystości uczestniczyli również: o. Oliviero Svanera – rektor Bazyliki, o. Sylwester Bartoszewski – penitencjariusz polski w Bazylice, Janusz Kotański – Ambasador RP przy Stolicy Apostolskiej, Adrianna Siennicka – Konsul Generalny RP w Mediolanie, wicedyrektor Instytutu Polonika Agnieszka Tymińska, Emanuele Tessari – główny przewodniczący Veneranda Arca di San Antonio, Giovanna, Baldassin Molli – przewodniczący Ven. Arca ds. archiwów oraz liczni przedstawiciele Polonii.

 

Malowidła ścienne Tadeusza Popiela w Kaplicy Polskiej w Padwie

Dekoracje ścienne namalowane przez Tadeusza Popiela powstały w 1899 roku podczas renowacji wnętrza bazyliki, dzięki zaangażowaniu O. Jana Warchała – penitencjariusza polskiego w bazylice i architekta Camillo Boito – syna polskiej hrabiny Józefiny Radolińskiej i włoskiego malarza Sylwestra Boito.

Założenie ikonograficzne malowideł ma charakter patriotyczny i jest ściśle związane z historią i tradycją religijną narodu. Jest zapisem przywiązania narodu polskiego do własnej tożsamości i jego pragnień o odzyskanie niepodległości. Opowiada o przeszłości i przyszłości Polski, podczas gdy teraźniejszość w momencie realizacji malowideł „nie istnieje” – Polska była wówczas podzielona rozbiorami i nie istniała na mapie Europy.

Dekoracje pokrywające całą powierzchnię ścian podzielone są na trzy strefy. Środkowa, najważniejsza z nich, dedykowana jest św. Stanisławowi – biskupowi i męczennikowi. Po lewej stronie kaplicy przedstawiona jest scena Wskrzeszenie Piotrowina, kompozycja po prawej stronie odwołuje się do przekazu hagiograficznego mówiącego o cudownym połączeniu rozczłonkowanego ciała męczennika. Na malowidłach widnieją ponadto wizerunki Matki Bożej Częstochowskiej i Ostrobramskiej z Wilna w otoczeniu aniołów oraz świętych i błogosławionych związanych z historią Polski. Na błękitnym sklepieniu z gwiazdami widoczne są herb Rzeczypospolitej oraz herby polskich miast i regionów.

 

Przeprowadzone prace

W ubiegłym roku kompleksowej konserwacji i restauracji poddano dwa obiekty znajdujące się w Bazylice św. Antoniego w Padwie: nagrobek Stefana Ubaldiniego de Ripa – młodego poety i podróżnika pochodzącego ze spolonizowanej rodziny zamieszkałej we Lwowie i epitafium Stanisława Friznekiera z Krakowa – doktora filozofii i medycyny. Równocześnie przeprowadzono badania stratygraficzne i fizyko-chemiczne przy trzech innych obiektach: malowidłach ściennych Tadeusza Popiela w Kaplicy Polskiej, freskach i tablicach z 1607 r., znajdujących się wokół pierwszego ołtarza polskiego, oraz metalowej kracie pierwotnie znajdującej się w absydzie Kaplicy Polskiej, a obecnie zdemontowanej i przechowywanej na terenie bazyliki.

Konserwacje i badania nadzorowało Muzeum Narodowe w Krakowie dzięki dotacji celowej z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Wykonawcą prac była konserwator dzieł sztuki Elżbieta Barbara Lenart.

 

Bazylika św. Antoniego w Padwie „perłą sztuki sakralnej Europy”

Bazylika świętego Antoniego w Padwie nazywana „Il Santo” („Święty), która należy do najważniejszych i najliczniej odwiedzanych świątyń świata, nazywana jest jedną z pereł sztuki sakralnej Europy. Budowę świątyni rozpoczęli franciszkanie w 1232 r., w rok po śmierci świętego Antoniego, którego grobowiec umieszczono w nowym kościele. Najcenniejszym skarbem, jaki kryje w swoim wnętrzu, jest złoty relikwiarz z językiem i szczęką „świętego całego świata”, jak określił św. Antoniego na początku XIX w. papież Leon XIII.

Częścią składową Bazyliki jest Kaplica św. Stanisława wraz z całym jej wystrojem, będąca zabytkiem o dużym znaczeniu dla kultury polskiej. Zarówno dla mieszkańców Padwy, jak również dla licznie przybywających z całego świata pielgrzymów i turystów, kaplica ta jest świadectwem obecności Polaków w mieście oraz znaczenia tej obecności dla obu kultur. Dzięki swojemu usytuowaniu i walorom artystycznym przyczynia się do propagowania naszej historii i sztuki, będąc jednym z najczęściej oglądanych obiektów bezpośrednio odnoszącym się do Polski, który znajduje się poza jej granicami.

 

Padwa i wątek polski

Padwa przez wieki była celem polskich pielgrzymek naukowych i religijnych. Studenci podejmowali naukę w murach założonego w 1222 r. Uniwersytetu Padewskiego. Zbliżająca się rocznica 800-lecia tej instytucji jest okazją do podkreślenia wielowiekowej obecności nacji polskiej. Pierwsi studenci zostali odnotowani już w XIII w. Było wśród nich wiele wybitnych postaci, m.in. Paweł Włodkowic, Jan Kochanowski, Marcin Kromer, Jan Łaski, Jeremi Wiśniowiecki. Kanclerzem Uniwersytetu Padewskiego był Jan Zamoyski.

Masowo Polacy napływali do Padwy w XVI w., a w 1592 r. utworzyli własną organizację akademicką – nację polską. Jednym z najważniejszych śladów polskiej obecności są iluminowane „Metryki nacji polskiej w Uniwersytecie Padewskim” zachowane w dwóch tomach. Innym śladem obecności nacji polskiej w Padwie jest około stu herbów na elewacjach i we wnętrzach budynku Kolegium Uniwersyteckiego, w tym w auli (Aula Magna).

Kolejnym miejscem polskiej obecności w Padwie jest w Bazylika św. Antoniego, a w szczególności freski wykonane przez Tadeusza Popiela (1863-1913), pokrywające całe ściany usytuowanej przy obejściu bazyliki kaplicy św. Stanisława. Ukazują one sceny związane ze św. Stanisławem (Wskrzeszenie Piotrowina, Śmierć św. Stanisława), a także figury świętych i błogosławionych, głównie polskich; a w podłuczach arkad grupy aniołów trzymających wstęgi litanii. Podpisy scen i postaci są w języku polskim. Kaplica ta powstała staraniem studentów nacji polskiej już na początku wieku XVII.

W 1899 r. Popiel wygrał konkurs, w którego warunkach było odbycie studiów nad malarstwem włoskiego renesansu. Artysta spędził rok we Florencji, Rzymie i Wenecji; w Loreto pracował nad techniką fresku u boku niemieckiego malarza religijnego Ludovica Seitza. Ukończone w 1900 r. freski w Padwie – pierwsza na taką skalę praca kościelna Popiela, znanego dotąd z obrazów historycznych i panoram – zostały przyjęte entuzjastycznie; malarz otrzymał następnie wiele zamówień religijnych z Polski, także kilka we Włoszech (m.in. współdekorował kaplicę holenderską w San Antonio w Padwie).

W kaplicy znajduje się kilka epitafiów i tablic upamiętniających Polaków z różnych epok. Od 2012 r. kaplica podlega renowacji. W latach ubiegłych nadzór nad pracami w kaplicy prowadzili m.in. specjaliści z Muzeum Narodowego w Warszawie. Projekt realizowany był w ramach dotacji celowej MKiDN na zadanie: „Polskie ślady w Padwie i Veneto”. Dotyczył wapiennej obudowy nagrobka Erazma Kretkowskiego, eksponowanego na dziedzińcu przyklasztornym zwanym Orto del Paradiso, oraz dwóch wieloelementowych monumentów nagrobnych Adama Żalińskiego i Mikołaja Ponętowskiego we wnętrzu bazyliki. Nagrobek Kretkowskiego - znakomite dzieło późnorenesansowej rzeźby włoskiej fundowała polska kolonia humanistów przebywających w Padwie w XVI w., a poetycki tekst dedykacyjny napisał Jan Kochanowski. Niestety, pierwotny pomnik kasztelana gnieźnieńskiego został zdekompletowany w końcu XIX w.