Odznaczenia państwowe na 100-lecie archiwów

W programie uroczystości zaplanowano prezentację pamiątkowego znaczka pocztowego wyemitowanego na tę okoliczność przez Pocztę Polską, pokaz dedykowanej monety wybitej przez Narodowy Bank Polski, ekspozycję oryginału Dekretu oraz premierę jubileuszowej publikacji „Archiwa w Niepodległej. Stulecie archiwów państwowych 1919-2019” wydanej przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych. Podkreślając znaczenie tego jubileuszu, również 7 lutego w Pałacu Prezydenckim zostaną wręczone odznaczenia państwowe szczególnie zasłużonym pracownikom archiwów państwowych. Obydwie uroczystości to okazja do podsumowania dorobku archiwistyki polskiej, czasu tworzenia się polskiej myśli archiwalnej, jej wkładu w archiwistykę światową, a także refleksji nad stuletnią obecnością archiwów państwowych w niepodległej Polsce.

Wydarzenia związane z jubileuszem archiwów będą odbywać się w całej Polsce do końca 2019 roku. Publikacje, wystawy i spotkania mają być okazją do poznania nie tylko unikatowych archiwaliów, ale także działań podejmowanych przez archiwa na rzecz ochrony i udostępniania polskiego dziedzictwa dokumentacyjnego w Polsce i za granicą.

Obchody Stulecia Archiwów zostały objęte Patronatem Narodowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości oraz Patronatem Honorowym Wiceprezesa Rady Ministrów, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. Piotra Glińskiego.

„Naród, który traci pamięć, przestaje być narodem”

Historycy, archiwiści, badacze, genealodzy oraz pasjonaci dziejów swoich rodzin czy miejscowości mogą znaleźć odpowiedzi w źródłach historycznych, które otwarte są przed nimi w archiwach. Archiwalia, niezależnie czy jest to pergamin, papier, zapis elektroniczny, audiowizualny bądź inny, dokumentują każdy obszar ludzkiej działalności m.in. jak funkcjonowało państwo, jego organy, instytucje, jak wyglądała kultura, sztuka, zdrowie i życie obywateli. Otwarty dostęp do archiwów wzbogaca naszą wiedzę o nas samych, genealogii naszych przodków oraz o państwie, w którym żyjemy.

Bez archiwów trudno byłoby dziś funkcjonować współczesnym społeczeństwom. Dlatego setna rocznica istnienia sieci archiwalnej pozwala przypomnieć cytat Józefa Piłsudskiego – „Naród, który traci pamięć, przestaje być narodem. Staje się zbiorowiskiem ludzi czasowo zajmujących dane terytorium”. Archiwa od pierwszych miesięcy odrodzonej Rzeczypospolitej pełnią swą misję trwale zachowując świadectwa przeszłości oraz dokumentując pamięć i wiedzę narodu.

MKiDN wspiera archiwa państwowe

Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych, ze środków przyznanych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, organizuje konkursy dotacyjne dla różnych organizacji i instytucji. Dzięki temu utrwalane i zabezpieczane są często bezcenne dokumenty. Podobną rolę pełni inny projekt o nazwie „Archiwa Rodzinne Niepodległej”, który ma na celu zaangażowanie osób prywatnych w dokumentowanie historii rodzinnej i lokalnej oraz pozyskanie do państwowego zasobu archiwalnego unikalnych archiwaliów z zamiarem ich zabezpieczenia, udostępniania, a tym samym wieczystego zachowania dla potomnych.

Archiwa państwowe tworzy 75 instytucji

Wiek temu Dekret stał się podstawą do budowy i rozwoju współczesnej sieci archiwów państwowych w Rzeczypospolitej Polskiej po 123 latach zaborów. Regulował on wszystkie podstawowe kwestie funkcjonowania tworzonych niemal od początku archiwów państwowych. W oparciu o ten akt prawny zorganizowano pierwszą sieć archiwów państwowych obejmującą 5 archiwów zlokalizowanych w Warszawie (Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Akt Dawnych, Archiwum Skarbowe, Archiwum Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Archiwum Wojskowe). Dokument skrystalizował także misję państwowej służby archiwalnej, którą do dziś jest trwałe zachowanie świadectw przeszłości i zapewnienie do nich powszechnego dostępu.

Współcześnie sieć archiwów państwowych tworzy 75 instytucji, w tym 30 o zasięgu regionalnym, do których należy 39 oddziałów zamiejscowych i 3 ekspozytury. Zasięg uzupełniają 3 archiwa centralne z siedzibami w Warszawie, a do nich zalicza się Archiwum Główne Akt Dawnych przechowujące dokumenty wytworzone do 1918 r., Archiwum Akt Nowych gromadzące akta z czasów po 1918 roku oraz Narodowe Archiwum Cyfrowe, gdzie użytkownicy znajdą materiały fotograficzne, filmy i nagrania dźwiękowe. Głównym celem każdego z tych archiwów jest gromadzenie, porządkowanie, konserwacja oraz udostępnianie zbiorów wszystkim zainteresowanym.

Zasoby polskich archiwów państwowych

Aktualnie łączna wielkość zasobu polskich archiwów państwowych wynosi ponad 344 kilometry bieżące akt. Dzięki możliwościom technologicznym i digitalizacji materiały są sukcesywnie zamieszczane w internecie. W 2018 roku liczba skanów dokumentów udostępnionych w serwisie szukajwarchiwach.pl przekroczyła 34 miliony, a niebawem serwis pojawi się w nowej wersji. Stale udoskonalane są też systemy elektronicznego zarządzania dokumentacją. Trwają prace nad projektem Archiwum Dokumentów Elektronicznych – systemu informatycznego do zarządzania cyfrową dokumentacją w administracji publicznej, który ma być sfinalizowany w 2020 roku. Stawia to archiwa państwowe w czołówce instytucji biorących udział w digitalizacji i upowszechnianiu zasobów szerokiemu gronu odbiorców.

O nowoczesnym obliczu archiwów świadczą również inwestycje budowlane. Nowe siedziby archiwów, mające w niedalekiej przyszłości powstać i te już istniejące w Białymstoku, Rzeszowie i Radomiu, gwarantują najlepsze technologicznie warunki do przechowywania zbiorów oraz korzystania z dokumentacji zarówno w celu naukowym, edukacyjnym jak i popularyzacyjnym.

Zbiory gromadzone w archiwach państwowych są naturalną skarbnicą narodowej przeszłości. Zawierają miliony dokumentów będących świadectwem historii Polski, dorobku państwa i jego obywateli. Wśród najcenniejszych dokumentów warto wymienić choćby Konstytucję 3 maja 1791 r., Akt Unii Lubelskiej podpisany w 1569 r., Dokument lokacyjny miasta Krakowa z 1257 r., Akta Organizacji Narodowej z materiałami Powstania Styczniowego z 1863 r., Memoriał Ignacego Jana Paderewskiego z 1917 r., Akt erekcyjny Związku Pruskiego z 1440 r. oraz wspomniany Dekret. Przechowywane archiwalia to dokumentacyjne źródło dziejów i łącznik między czasami dawnymi a obecnymi.

Archiwa państwowe biorą także udział w ochronie polskiego dziedzictwa kulturowego poza krajem. Od wielu lat polscy archiwiści pomagają porządkować, ewidencjonować zbiory instytucji polonijnych, zabezpieczać je, digitalizować i udostępniać. Prace porządkowe w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Londynie oraz opracowanie zbiorów archiwalnych Ignacego Jana Paderewskiego w Polish Music Center w Los Angeles to tylko dwa przykłady takich działań.