Wicepremier Piotr Gliński przypomniał, że w liczącej 728 osób grupie mężczyzn skierowanych z więzienia w Tarnowie do obozu – jak go wówczas określano – kwarantanny, znaleźli się Polacy oskarżeni o antyniemiecką działalność lub uznani za potencjalnie niebezpiecznych dla III Rzeszy. Byli to m.in. członkowie ruchu oporu, aresztowani podczas Nadzwyczajnej Akcji Pacyfikacyjnej (Akcji AB) działacze polityczni, społeczni i przedstawiciele inteligencji, osoby zatrzymane podczas próby przekroczenia granicy, duchowni katoliccy, a także grupa Żydów.

Jakimi to osobami niebezpiecznymi dla III Rzeszy mogli być gimnazjaliści, chłopcy aresztowani w przeddzień polskiego święta narodowego 3 Maja, nie znajduję odpowiedzi. Jednakże, śledząc tragiczne losy Polaków, jak choćby zorganizowanie przez zbrodniczy aparat III Rzeszy obozu koncentracyjnego w Łodzi dla polskich dzieci, nieraz nie przekraczających wieku lat 10., możemy mówić jedynie o bezprzykładnym bestialstwie – powiedział prof. Gliński.

Wicepremier podkreślił, że decydenci hitlerowskich Niemiec, planując w drugiej połowie 1940 r. infrastrukturę obozową - instalację pieca krematoryjnego o dziennej możliwości spalenia 100 ciał ludzkich oraz drugiego takiego samego pieca doinstalowanego w kilka miesięcy później – a następnie nakładając dolegliwe rygory dnia codziennego, przyjęli założenie, iż obóz koncentracyjny dla Polaków ma stać się dla nich miejscem eksterminacji na skalę nieznaną dotąd we wszystkich obozach funkcjonujących w III Rzeszy. Dlatego tak ważne jest, abyśmy podtrzymywali pamięć o tym, co wydarzyło się na nieludzkiej ziemi Auschwitz, o wszystkich którzy przeszli przez piekło niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych i obozów zagłady.

Niech wolno mi będzie złożyć wyrazy najwyższej czci wszystkim ofiarom KL Auschwitz-Birkenau, a także obecnym na dzisiejszej uroczystości więźniom obozu, ich rodzinom – mówił wicepremier Piotr Gliński, przypominając, że niedawno na wieczną wartę odeszli ostatni z więźniów pierwszego transportu, świętej pamięci Kazimierz Albin i Włodzimierz Bujakowski.

Podczas uroczystości wicepremier Piotr Gliński, wraz z byłymi więźniami KL Auschwitz – Lucyną Adamkiewicz, Bogdanem Bartnikowskim, Zdzisławą Włodarczyk i Barbarą Wojnarowską-Gautier, złożył kwiaty przed Ścianą Śmierci przy bloku 11 dawnego obozu Auschwitz I.

Po zakończeniu uroczystości na terenie Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau minister kultury, dziedzictwa narodowego i sportu złożył kwiaty również pod tablicą upamiętniającą miejsce deportacji I transportu polskich więźniów politycznych do KL Auschwitz oraz pomnikiem Rotmistrza Witolda Pileckiego na terenie Małopolskiej Uczelni Państwowej im. rtm. W. Pileckiego w Oświęcimiu

Pierwszy transport Polaków do Auschwitz

14 czerwca 1940 r. Niemcy skierowali z więzienia w Tarnowie do obozu Auschwitz grupę 728 Polaków. Wśród nich byli żołnierze kampanii wrześniowej, członkowie podziemnych organizacji niepodległościowych, gimnazjaliści i studenci, a także niewielka grupa polskich Żydów. Według najnowszych ustaleń, z 728 więźniów deportowanych 14 czerwca 1940 r. z Tarnowa do KL Auschwitz wojnę przeżyło 325, a los 111 jest nieznany.

Ostatni świadek pierwszego transportu – Kazimierz Albin – odszedł 22 lipca 2019 r. 

KL Auschwitz

Podstawowym celem polityki niemieckiej na obszarze okupowanej Polski, po zlikwidowaniu polskiego państwa i jego instytucji, była eksploatacja zasobów materialnych, siły roboczej oraz usuwanie z jej terenu miejscowej ludności – Polaków i członków mniejszości narodowych. Odbywało się to poprzez ich wysiedlenie, wykorzystywanie w systemie niewolniczej pracy, a także systematyczną eksterminację. Ziemie polskie miały być docelowo całkowicie zgermanizowane przez zasiedlenie Niemcami opustoszałych terenów. W tym systemie obóz Auschwitz był miejscem deportacji i wyniszczania Polaków.

Decyzja o tym, że Auschwitz będzie nowym obozem koncentracyjnym zapadła najprawdopodobniej w końcu marca. Na początku kwietnia SS ukończyła negocjacje z Wehrmachtem dotyczące wydzierżawienia byłych koszar, 15 kwietnia podpisano w tej sprawie formalne porozumienie, zaś Główny Urząd Budownictwa i Budżetu SS wyasygnował kwotę 2 milionów marek na prace remontowe i adaptacyjne na terenie przyszłego obozu.

KL Auschwitz został stworzony przez Niemców prawie dwa lata przed rozpoczęciem w nim procesu Zagłady Żydów na masową skalę. W pierwszym okresie Polacy stanowili większość deportowanych i ofiar tego obozu. W sumie Niemcy deportowali do Auschwitz ok. 150 tysięcy Polaków, z czego prawie połowa zginęła lub została zamordowana.

Od 2006 roku 14 czerwca obchodzony jest w Polsce jako Narodowy Dzień Pamięci Ofiar Niemieckich Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych i Obozów Zagłady.

Obchody rocznicowe odbywają się pod Patronatem Narodowym Prezydenta RP Andrzeja Dudy i Honorowym Patronatem Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu prof. Piotr Glińskiego.

Wystawa w USA

14 czerwca w Bank of America Gallery w Union Station w amerykańskim Kansas City odbędzie się oficjalne otwarcie wystawy „Auschwitz. Nie tak dawno. Nie tak daleko.” przygotowanej przez Muzeum Auschwitz i hiszpańską firmę Musealia. Ekspozycja przedstawia kolejne etapy rozwoju nazistowskiej ideologii i opisuje transformację Oświęcimia, zwykłego polskiego miasta, w którym nazistowskie Niemcy w czasie okupacji stworzyły największy obóz koncentracyjny i ośrodek zagłady.

Materiały edukacyjne i rocznicowe przygotowane przez Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau:

AKCJA SPOŁECZNA: czytanie książki „Początki Auschwitz w pamięci polskich więźniów politycznych”

WYSTAWA PLENEROWA: „14 czerwca 1940 r.” (dostępna na terenie Miejsca Pamięci od 10 czerwca)

SESJA EDUKACYJNA: „Świadectwo” zorganizowana w 80. rocznicę deportacji Maksymiliana Kolbe do Auschwitz” (28 maja)

SESJA EDUKACYJNA: pamięci Jerzego Adam Brandhubera w 40. rocznicę śmierci (17 czerwca)

SESJA EDUKACYJNA: leśnicy polscy w KL Auschwitz. Sesja połączona będzie z wystawą poświęconą tej tematyce 

WYKŁAD ONLINE: „Początki niemieckiego obozu Auschwitz”, dr Piotr Setkiewicz, kierownik Centrum Badań Muzeum Auschwitz

LEKCJA INTERNETOWA: „Pierwsi Polacy w Auschwitz”

WYSTAWA INTERNETOWA: Pierwszy transport Polaków do Auschwitz – 14 czerwca 1940 r.

FILM DOKUMENTALNY: „Pierwszy transport do Auschwitz. Post Scriptum”, zrealizowany przez TVP Kraków i Muzeum Auschwitz

LEKCJA INTERNETOWA: „Polacy w KL Auschwitz”

WYSTAWA ONLINE: „Od 14 VI znajduję się w obozie koncentracyjnym Auschwitz...” Obozowe listy Tadeusza Korczowskiego

LEKCJA INTERNETOWA: „Wysiedlenia ludności polskiej i żydowskiej z Oświęcimia i okolicznych miejscowości w latach 1940-42”

PROJEKT EDUKACYJNY: Obywatele polscy w KL Auschwitz

KSIĄŻKA: Piotr M. A. Cywiński „Początki Auschwitz w pamięci pierwszego transportu polskich więźniów politycznych”

KSIĄŻKA: Igor Bartosik, Łukasz Martyniak, Piotr Setkiewicz „Początki obozu Auschwitz w świetle materiałów źródłowych”

KSIĄŻKA: „Głosy Pamięci 8. Polacy w KL Auschwitz”