Głównym zadaniem Zespołu Eksperckiego ds. sytuacji teatrów w czasie pandemii COVID-19 było wypracowanie konkretnych rozwiązań prawnych, mających chronić osoby związane zawodowo ze sceną oraz instytucje i organizacje artystyczne przed negatywnymi skutkami funkcjonowania w sytuacji zagrożenia epidemicznego. W prace Zespołu zaangażowali się praktycy działający w różnych obszarach teatru, muzyki i tańca, przedstawiciele związków zawodowych oraz stowarzyszeń, a także organizatorzy życia teatralnego w Polsce.

Otwierając piątkową konferencję dyrektor Instytutu Teatralnego, Elżbieta Wrotnowska-Gmyz wskazywała, jak istotne było i jest skuteczne wykorzystanie czasu pandemii na refleksję oraz zmiany potrzebne kulturze i jej twórcom. - Dziś zadajemy sobie pytania: kiedy to wszystko się skończy? Kiedy wrócimy do normalnego funkcjonowania? Ale jednocześnie chcemy, aby ten czas został przez nas wszystkich dobrze wykorzystany, żeby organizacja życia teatralnego stawała się lepsza - podkreślała.

Co po Funduszu?

Panel finansowy poświęcono m.in. uruchomionemu 8 października Funduszowi Wsparcia Kultury, którego budżet wynosi 400 milionów złotych. Środki z FWK mają zrekompensować instytucjom artystycznym, organizacjom pozarządowym oraz przedsiębiorcom prowadzącym działalność kulturalną w obszarze teatru, muzyki lub tańca straty poniesione z powodu pandemii COVID-19 (w okresie od 12 marca do końca 2020 r.). Na innowacyjność tego przedsięwzięcia uwagę zwróciła Hanna Trzeciak, zastępca dyrektora ds. finansowych i rozwoju Teatru Wielkiego Opery Narodowej: - Fundusz Wsparcia Kultury jest nowym instrumentem. Wymagał zaprogramowania od podstaw. Stworzyliśmy autorski, pionierski mechanizm, wypracowany przez cały Zespół, także z ogromnym wysiłkiem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Instytutu Teatralnego oraz Instytutu Muzyki i Tańca.  Poświęcając każdą wolną chwilę pracowaliśmy nad tym projektem, wiedząc, że musimy zrobić wszystko, aby został on wprowadzony jak najszybciej.

W ocenie Agnieszki Komar-Morawskej, dyrektora Departamentu Narodowych Instytucji Kultury MKiDN, określenie "bezprecedensowego narzędzia” przysługuje również samemu Zespołowi Eksperckiemu. - Ta inicjatywa i energia, aby zebrać przedstawicieli środowisk, instytucji, organizacji pozarządowych i wszystkich innych podmiotów, które są aktywne i których misja została przez epidemię zagrożona, zaproszenie również przedstawicieli Ministerstwa Kultury, to nie jest rzecz zwykła - podkreślała. I dodała: - Chciałabym jako przedstawiciel Ministerstwa przekazać wyrazy podziwu i szacunku dla wszystkich ludzi kultury, którzy walczą z ogromną przeciwnością, jaką w funkcjonowaniu świata kultury stał się koronawirus. Jako widz, jako odbiorca kultury, podziwiam odwagę i zdolność działania w tej trudnej sytuacji. Naszą rolą jest dopomóc i będziemy starali się tę rolę wypełnić.

Proces składania wniosków w ramach FWK zakończył się 21 października. W tej chwili dokumenty są poddawane ocenie merytorycznej. Ale równolegle z tymi pracami toczą się inne, zmierzające do przedstawienia konkretnych form pomocy dla kolejnych grup zawodowych wewnątrz teatralnej społeczności. Mowa tu między innymi o specjalnym "Funduszu na start", przeznaczonym dla młodych twórców, absolwentów szkół artystycznych. Zostanie on uruchomiony w Instytucie Teatralnym do końca tego roku. Powstaną także: ogólnopolski program rezydencji artystycznych (w pierwszym etapie będą to rezydencje online) oraz projekt grantowy dla teatrów niezależnych.

Odpowiedzialność i rozmowa przede wszystkim

Podczas panelu pandemicznego eksperci omawiali obecną kondycję oraz wyzwania stojące przed teatrami i artystami w kontekście bezpieczeństwa sanitarnego. Uczestnicy panelu przyjrzeli się także obowiązującym wytycznym.

Paweł Abramczyk, dyrektor Departamentu Przeciwepidemicznego i Ochrony Sanitarnej Granic Głównego Inspektoratu Sanitarnego, szczegółowo omówił przesłanki uzasadniające ograniczenia w zakresie organizacji wydarzeń artystycznych. Ekspert GIS wyjaśniał także, dlaczego teatr postrzegany jest przez epidemiologów jako stosunkowo bezpieczne miejsce "spotkań grupowych" w kontekście transmisji wirusa SARS-CoV-2. Chodzi tu nie tylko o podejmowane w teatrach środki zaradcze. - Staramy się podchodzić do sprawy tzw. "branżowych lockdownów" racjonalnie, w oparciu o analizę ryzyka dla danej dziedziny. Czym jest teatr i widz w teatrze, a czym jest spotkanie towarzyskie 20 osób nad Wisłą przy ognisku? Różnica jest zasadnicza. W teatrze, podobnie jak w samolocie, mamy grupę ludzi, którzy wykonują swój zawód oraz grupę, która - potocznie mówiąc - siedzi grzecznie w maseczkach i kosztuje uczty artystycznej. Dlatego pięć osób na imprezie domowej czy w klubie niestety nie, a teatr tak.

Najczęściej powtarzanym postulatem podczas tego panelu była potrzeba współpracy pomiędzy instytucjami, odpowiedzialnego dialogu z widzami oraz troska o samych twórców i pracowników teatrów, spośród których duża część znajduje się w tzw. "grupie większego ryzyka" jeśli chodzi o transmisję wirusa SARS-CoV-2.

"Odnowienie przymierza" niemożliwe bez nowych rozwiązań

Panel ustrojowy poświęcono analizie obecnych przepisów regulujących życie teatralne w Polsce oraz pracę artystów teatru. Eksperci próbowali m.in. wskazać największe ich zdaniem słabości "Ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej", które pandemia odsłoniła jeszcze wyraźniej. Maciej Nowak zwrócił uwagę, że w okresie funkcjonowania ustawy całkowicie zmieniła się struktura życia teatralnego w Polsce.
- Ta ustawa sprawdziła się, była zresztą wielokrotnie nowelizowana. Jednak w ciągu blisko 30 lat pojawiły się nowe przestrzenie teatralne, których działalność jest systemowo nieuregulowana. Funkcjonują tu jedynie umowy cywilnoprawne nieuwzględniające specyfiki działalności twórczej. Jeżeli mamy myśleć o odnowieniu przymierza sprzed 30 lat, to nowym bytom teatralnym należałoby zapewnić bezpieczeństwo i niezależność podobne tym, którymi cieszą się instytucje rządowe czy samorządowe. Jest ich znacznie więcej niż instytucji państwowych. To wielki rezerwuar sił artystycznych - apelował zastępca dyrektora ds. artystycznych w Teatrze Polskim w Poznaniu i pierwszy dyrektor Instytutu Teatralnego.

- W najtrudniejszej sytuacji znalazły się dziś teatry, których budżet w największym zakresie zasilany jest z wpływów z biletów. Paradoksalnie teatry, które dotąd najlepiej sobie radziły, teraz mają się najgorzej. W obowiązującej ustawie nie ma jasności, jakie środki organizator powinien przeznaczyć na rzecz instytucji: koszty stałe, premiery? - wskazywał z kolei reżyser Paweł Szkotak ze Stowarzyszenia Dyrektorów Teatrów. Podczas panelu mówiono także o potrzebie uchwalenia ustawy o uprawnieniach artysty zawodowego. W ocenie ekspertów, ureguluje ona przynajmniej część problemów o charakterze socjalnym, jak choćby czas pracy aktora, kwestie emerytalne, czy te, dotyczące urlopów macierzyńskich/rodzicielskich.

Podsumowując konferencję, dyrektor Elżbieta Wrotnowska-Gmyz przyznała, że dotychczasowy przebieg prac Zespołu oraz piątkowa dyskusja ekspertów pokazała świadomość misji, wielką troskę i poczucie odpowiedzialności za zespoły artystyczne środowiska teatralnego w Polsce. - To także przykład znakomitej samoorganizacji - wskazywała. - Instytut Teatralny zamierza kontynuować konferencje i spotkania. Działalność Zespołu Eksperckiego uważamy za otwarte forum dialogu ze środowiskiem teatralnym.

Dyrektor Instytutu Teatralnego zapowiedziała także stworzenie nowego podstolika w ramach prac Zespołu. Zajmie się on kwestiami komunikacji, promocji i relacji z publicznością.

Konferencja z powodu sytuacji epidemicznej w kraju została zorganizowana w formie online i była transmitowana na stronie internetowej Instytutu Teatralnego, na fanpage’u FB oraz na kanale YouTube IT [www.youtube.com/watch?v=yZAYdIvxGw0&t=5938s].