Muzeum Książąt Czartoryskich, fot. Studio PION

1437 dni, prawie 100 zaangażowanych pracowników i ponad 56 milionów złotych budżetu. Tak w skrócie można przedstawić projekt „Przeszłość Przyszłości…” realizowany przez MNK. Jego najbardziej spektakularnym efektem jest ekspozycja w Pałacu Książąt Czartoryskich, którą od otwarcia zobaczyło już ponad 200 tys. osób. Nie byłoby to jednak możliwe, gdyby nie interdyscyplinarna współpraca wielu muzealnych zespołów.

- W niecałe trzy lata od momentu zakupu kolekcji Czartoryskich przez Skarb Państwa udało się sprawnie i profesjonalnie przeprowadzić generalny remont Pałacu i przygotować nową ekspozycję w Muzeum Czartoryskich. Niecałe dwa lata później cały projekt, który doprowadził do ponownego otwarcia muzeum możemy uznać za zakończony. Zostały wykonane niezbędne prace merytoryczne, konserwatorskie, ale także przygotowany program edukacyjny i rozwiązania związane z dostępnością, które umożliwiają obejrzenie kolekcji wszystkim chętnym. Cieszę się, że Muzeum Narodowe w Krakowie, którego ważnym oddziałem jest dzisiaj Muzeum Książąt Czartoryskich, będzie prezentować kolejnym pokoleniom historię Polski za pośrednictwem dzieł sztuki i pamiątek dokumentujących najważniejsze momenty w historii naszego narodu. To wielka satysfakcja i radość, że jako Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu mogliśmy się przyczynić do tego, że mamy dziś w Krakowie muzeum najwyższej klasy – zarówno jeśli chodzi o zbiory, jak i miejsce oraz sposób ich prezentacji - mówi minister kultury, dziedzictwa narodowego i sportu, prof. Piotr Gliński.

Od otwarcia Muzeum Czartoryskich organizowaliśmy tu pokazy czasowe, wydarzenia artystyczne, naukowe i edukacyjne. Zmienił się także wystrój Muzeum – na dziedzińcu pojawiły się drzewka oliwne, na ekspozycji narracja dźwiękowa, na zewnątrz efektowne oświetlenie fasady. Realizujemy wirtualne ścieżki zwiedzania, przygotowujemy pokój wyciszeni dla osób o szczególnej wrażliwości. To jednak nie koniec naszych działań, mających na celu upowszechnianie kolekcji, które teraz będą realizowane w ramach okresu trwałości projektu. Cieszę się, że możemy na nowo udostępniać cenne zbiory Czartoryskich polskiej i międzynarodowej publiczności – mówi prof. Andrzej Szczerski, Dyrektor Muzeum Narodowego w Krakowie.

Skarby z kolekcji Czartoryskich stały się przedmiotem badań zespołu pracowników merytorycznych, którzy na potrzeby stałej ekspozycji opracowali naukowo 1216 dzieł sztuki. Kustosze przygotowali scenariusz ekspozycji i czuwali nad jego realizacją, a także opracowali opisy eksponatów oraz teksty do publikacji towarzyszących otwarciu Muzeum.

- Znaczenie otwarcia nowej ekspozycji i związanych z tym prac naukowych, dających nowe życie historycznej kolekcji, zawiera się w wyjątkowych walorach wizualnych i edukacyjnych wystawy - przekazując wiedzę o sztuce kształtuje ona wrażliwość estetyczną w wymiarze uniwersalnym, ponadnarodowym, zaś oddziałując na wyobraźnię pamiątkami z historii Polski jest niezastąpioną lekcją patriotyzmu – mówi dr Katarzyna Płonka-Bałus, Kurator Muzeum Książąt Czartoryskich.

Wyjątkowo odnowione

Warto docenić pracę 55-osobowego zespołu konserwatorów, który przygotował do celów ekspozycyjnych aż 904 obiekty. Konserwacja objęła obrazy na drewnie i płótnie wraz z ramami, tkaniny, ceramikę, szkło, rzeźby, starodruki, grafiki i militaria. Na szczególne wyróżnienie zasługują prace przy 140 obrazach (pochodzących z okresu od XIII do XIX w.) z kolekcji polskiej i europejskiej, w tym nad bardzo cennym zbiorem średniowiecznych i renesansowych obrazów włoskich artystów.

Część obrazów z kolekcji była konserwowana w XIX w. lub w okresie międzywojennym, stąd w wielu przypadkach dawne ingerencje uległy dużym zmianom, zniekształcając jednocześnie walory estetyczne dzieł.

Najnowocześniejszy sprzęt

Nieocenioną pomocą w działaniach konserwatorskich był nowoczesny sprzęt zakupiony w ramach projektu, m.in. spektrometr, który trafił do muzealnego laboratorium LANBOZ. Dzięki niemu można uzyskać informacje na temat składu pierwiastkowego arcydzieł z kolekcji MNK. Natomiast w 2021 roku wyposażenie pracowni konserwacji malarstwa uzupełnił mobilny mikroskop, pozwalający badać stan zachowania dzieł z dużą precyzją.

Nowoczesny sprzęt trafił także do pracowni digitalizacji. Dzięki zakupionemu digigrafowi, MNK jako pierwsze w Polsce wdrożyło system Digigraphie® Collection by EPSON i uzyskało upoważnienie do tworzenia certyfikowanych wydruków kolekcjonerskich w standardzie Digigraphie®.

W otwartym ponownie Pałacu funkcjonują także: nowoczesny system audiowizualny, system oświetlenia, radiowy system monitoringu mediów, system oświetlenia ekspozycyjnego czy system indywidualnej ochrony eksponatów.

Prezentacja dzieł na światowym poziomie

Obiekty na ekspozycji umieszczone są w 152 gablotach, z których najcięższa waży 2,5 tony! Jednak ze względu na wyjątkowość kolekcji, niezbędne było opracowanie indywidualnego sposobu prezentacji dzieł, zgodnego z zasadami współczesnej ochrony obiektów zabytkowych, nad czym czuwała muzealna prewencja.

Do najbardziej spektakularnych rozwiązań należą gabloty ekspozycyjne przeznaczone dla tkanin (z punktu widzenia norm i wytycznych konserwatorskich plasują się one w ścisłej czołówce muzeów na świecie). Są wśród nich m.in. zajmujące ściany dwóch pomieszczeń gabloty na pochodzący z 1. połowy XVI stulecia gobelin Złoty deszcz czy namiot ceremonialny, dla którego po raz pierwszy stworzono ruchomą konstrukcję umożliwiającą bezpieczny montaż na wysokości 1,5 metra, a następnie rozsunięcie konstrukcji w górę na pożądaną wysokość.

Dopasowane indywidualnie do obiektów zostały także manekiny, na których prezentowane są ubiory czy rzędy końskie, oraz ekspozytory do każdego z wachlarzy.

Nową antywłamaniową i przeciwpożarową ochronę zyskał też najważniejszy obraz z kolekcji – Dama z gronostajem, dla której wielostopniowy system zabezpieczeń należy do najlepszych na świecie.

Wydarzenia i edukacja w Muzeum

Od otwarcia Muzeum w 2019 roku do dziś wiele się działo. Nowy dziedziniec z przeszklonym dachem umożliwił organizację wydarzeń kulturalnych. Dzięki temu w Pałacu odbyła się m.in. Gala Dźwigaczy Kultury czy festiwal Kraków Piano Summer, na którym wystąpił Keigo Mukawa, Gloria Campaner oraz Leszek Możdżer.

Do Muzeum Książąt Czartoryskich w ramach działalności edukacyjnej zaprosiliśmy najmłodsze dzieci wraz z rodzicami na przygotowane dla nich zajęciach, a grupy szkolne mogły skorzystać z oferty lekcji muzealnych lub lekcji online. W Muzeum odbyło się także wiele oprowadzań kuratorskich oraz z przewodnikiem. Specjalna seria spotkań została przygotowana z myślą o seniorach, nie zabrakło też działań skierowanych do osób z niepełnosprawnościami.

Pomyślano także o osobach ze szczególnymi potrzebami, przygotowując przestrzeń muzealną, tworząc podjazdy czy guzy wokół gablot. Natomiast ścieżka sensoryczna, składająca się z kopii eksponatów oraz opisów wydrukowanych alfabetem Braille’a, pozwala zobaczyć muzeum osobom niedowidzącym, będąc jednocześnie atrakcją dla najmłodszych.

Dla tych, którzy wolą zwiedzać muzeum indywidualnie, przygotowaliśmy audioprzewodniki z kilkoma ścieżkami zwiedzania, uwzględniające różne poziomy zainteresowania kolekcją, dostępne w ośmiu językach, a także z audiodeskrypcją i w języku migowym. Udostępniliśmy także aplikację, która nie tylko prowadzi po ekspozycji, ale także po wizycie wysyła gościom wirtualne pamiątki z muzeum.

W 2. połowie września Muzeum Książąt Czartoryskich można zwiedzać również wirtualnie.  Uruchomione zostały trzy ścieżki zwiedzania online, dzięki którym można nie tylko zobaczyć muzeum w 360 stopniach bez wychodzenia z domu, ale także poszerzyć swoją wiedzę o kolekcji. Jako pierwsi w Polsce przygotowaliśmy wirtualny spacer w pełni dostępny – również w języku migowym, języku uproszczonym oraz z audiodeskrypcją.

Muzeum Książąt Czartoryskich doceniane

Wysiłek przyniósł znakomite efekty – Muzeum Książąt Czartoryskich zostało laureatem wielu konkursów.

- Nagrody, które dotyczą różnych aspektów działalności muzeum – projektu przebudowy i aranżacji, dostępności, wydarzeń organizowanych w muzeum, jak i samej ekspozycji – pokazują, jak bardzo złożony był to projekt i jak wiele osób stoi za jego sukcesem. Najważniejszymi jurorami są jednak nasi zwiedzający, którzy tak licznie odwiedzają nasze muzeum – mówi Mariola Kulczyńska, koordynator projektu „Przeszłość Przyszłości…” oraz kierownik Muzeum Książąt Czartoryskich. 

Przebudowa i aranżacja zostały docenione w konkursie Property Design Awards i konkursie SARP 2020. Rozwiązania związane z dostępnością otrzymały nagrodę „Kraków bez barier”. Samo muzeum natomiast zostało nominowane do nagród O!Lśnienia Onetu, MocArty RMF Classic czy Wydarzenie Historyczne Roku. Do Muzeum Książąt Czartoryskich trafiła także najważniejsza nagroda w polskim muzealnictwie – Grand Prix konkursu Sybilla, natomiast koniec 2020 roku przyniósł nam nominację do nagrody European Museum of the Year.

Projekt był realizowany w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014–2020 (oś priorytetowa VIII Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury). Dofinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu.