[[jQueryInclude?preset=slides]]

fot. Danuta Matloch

fot. Danuta Matloch

fot. Danuta Matloch

fot. Danuta Matloch

fot. Danuta Matloch

fot. Danuta Matloch

fot. Towarzystwo Miłośników Ziemi Tarnogórskiej

Wicepremier, minister kultury Piotr Gliński wręczył prezesowi Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej Markowi Kandzi oryginał certyfikatu wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO kopalni rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach. Uroczystość, z udziałem m.in. wiceminister kultury Magdaleny Gawin i przewodniczącego Polskiego Komitetu ds. UNESCO Jacka Purchli, odbyła się 17 kwietnia na Zamku Królewskim w Warszawie.

Tarnowskie Góry na „prestiżowej liście”

- To 15 polski obiekt wpisany na prestiżową listę zabytków na świecie. Wpisany w wyjątkowych okolicznościach, na 41. Sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa w Krakowie, którą po raz pierwszy organizowała Polska - powiedział wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński.

Sukces Tarnowskich Gór nie byłby możliwy bez zaangażowania lokalnej społeczności i organizacji pozarządowych w szczególności Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, którego przewodniczący Marek Kandzia odebrał oryginał certyfikatu.

- Marka UNESCO to renoma i prestiż, ale również duże wyzwanie, by efektywnie zarządzać naszym wspólnym dziedzictwem kulturowym. Cieszy nas coraz większe zaangażowanie organizacji pozarządowych w ochronę lokalnego dziedzictwa – powiedziała wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Magdalena Gawin.

Świadectwo 500-letnich tradycji górniczych

Kopalnie ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach to największe i najbardziej znaczące, historyczne kopalnie tych rud w Polsce – świadectwo 500-letnich tradycji górniczych. Położone na Nizinie Śląskiej w południowej części Polski, w jednej z europejskich prowincji metalogenicznych, od średniowiecza były ważną częścią systemu metalurgicznego Europy. Tarnogórskie górnictwo wyróżniało się ponadto rozległym, zintegrowanym systemem odwadniającym i zaopatrującym ludność w wodę, jednym z pierwszych i największych tego typu rozwiązań na świecie.

Historia sięga końca XV wieku

Historia sięgająca średniowiecza opiera się na przekazie, jakoby pierwszą bryłę kruszcu odkrył pod koniec XV wieku chłop zwany Rybką. W rejony niegdysiejszych Tarnowic zaczęli ściągać kopacze srebra i ołowiu, a niedługo później powstało miasto Tarnowskie Góry, które od początku XVI wieku cieszyło się przywilejem wolności górniczej. Obecna nazwa tego leżącego na płaskim terenie miasta, nie odnosi się do gór, ale jest połączeniem nazwy wsi – Tarnowice i gór – czyli kopalń.

Przez wieki górnictwo tarnogórskie zasilało produkcję w zakładach metalurgicznych w całej Europie. Po upowszechnieniu się procesu oddzielania srebra od miedzi przy pomocy topienia jej z ołowiem, w XVI wieku miedź zaczęła być powszechnie stosowana w gospodarstwach domowych, m.in. do produkcji naczyń. Z Tarnowskich Gór sprowadzano wtedy ołów, ale nie tylko. Odkrycia geograficzne i związany z nimi rozwój handlu światowego, m.in. srebrem, stworzyły możliwości eksportowe na nieznaną do tej pory skalę. W połowie XVI wieku tarnogórskie kopalnie były największym ośrodkiem górnictwa kruszcowego na Górnym Śląsku i jednym z największych w Europie – sprzedawały 80% wydobytej rudy ołowiowo-srebrnej do największych ośrodków hutniczych, z których srebro płynęło do Azji.

Rudy ołowiowo-srebrne występują w rejonie Tarnowskich Gór w postaci gniazd i żył, co przez wieki narzucało specyficzny sposób wydobycia. Dominowały bardzo liczne małe kopalnie zakładane przez kupców i lokalną szlachtę, blisko siebie położone szyby, a było ich łącznie ponad 20 000, tworzyły specyficzny krajobraz. Kolejne odkrycie bogatych złóż srebrnonośnych pod koniec XVIII wieku dało nowy impuls do rozwoju górnictwa. 

W okresie pruskiej industrializacji powstała królewska kopalnia wielkoskalowa ołowiu i cynku, a Górny Śląsk został zdominowany przez przemysł ciężki. W szczytowym okresie w XIX wieku, z rejonu Tarnowskich Gór pochodziło około 65% światowego wydobycia rud cynkowych.

Arcydzieło hydrotechniki

Bogate złoża kruszców były podstawą dla rozwoju regionu tarnogórskiego, ale niezwykle wysoki napływ wody, przekraczający trzykrotność napływu występującego w kopalniach europejskich, oraz płaski teren z dwiema niedużymi rzekami były wyzwaniem dla inżynierów. Przez lata konieczne było ciągłe dostosowywanie sieci odwadniania do skali wydobycia tak, aby zapewnić bezpieczeństwo i możliwość pracy górnikom. Początkowo wykorzystywano przede wszystkim drewniane urządzenia napędzane ręcznie lub za pomocą koni, które szybko okazywały się niewydajne lub zbyt drogie w eksploatacji. Rozwiązaniem stało się odwadnianie grawitacyjne, a późniejszą rozbudowę tego systemu ułatwiły w XVIII wieku maszyny parowe, dzięki którym można było wydobywać głębiej zalegające złoża z jeszcze głębszych sztolni. To transfer technologii i sprowadzone z Anglii maszyny parowe rozpoczęły rewolucję przemysłową w tej części Europy. Zastosowanie w górnictwie pierwszej maszyny na kontynencie typu Watta&Boultona posłużyło do uruchomienia wodociągu miejskiego już w 1797 roku. Wykorzystanie tej technologii do dostarczania wody pogórniczej do celów spożywczych było pionierskim rozwiązaniem.

System gospodarowania wodą podziemną w Tarnowskich Górach to arcydzieło hydrotechniki nie tylko ze względu na złożoność i rozległość odwadniania, ale przede wszystkim ze względu na równoległe wykorzystywanie wody na potrzeby lokalne i regionalne. Unikatowy, pionierski model zrównoważonej gospodarki wodną w czynnym środowisku górniczym przyczynił się do rozwoju wielkoskalowego systemu zaopatrywania w wodę do celów konsumpcyjnych i przemysłowych.

Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO

Najcenniejsze przykłady dziedzictwa ludzkości: zabytki starożytności, symbole kształtującej się przez wieki architektury, parki narodowe o unikalnych ekosystemach, pomniki przyrody i krajobrazy kulturowe znajdują się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. To w sumie 1052 miejsca w 165 państwach świata.

15 miejsc z Polski

Najwięcej miejsc wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO znajduje się w Europie. To głównie historyczne centra miast, zamki, pałace, kościoły i zabytki przemysłowe. Jest tu 15 miejsc z Polski, uznanych za najcenniejsze przykłady dziedzictwa ludzkości.