To właśnie tutaj, w Domu Turka, komuniści przetrzymywali Polaków, schwytanych w trakcie Obławy Augustowskiej. Tu byli oni torturowani i mordowani. I to tutaj Ofiary doczekają się godnego upamiętnienia. Tutaj wybrzmi należycie opowieść o doświadczeniach Augustowa i Suwalszczyzny podczas II wojny światowej, w chwili jej zakończenia i w kolejnych latach dyktatury komunistycznej. Jest to opowieść symboliczna, reprezentatywna dla powojennego losu całej Europy Środkowo-Wschodniej. Będzie więc interesująca dla wszystkich: mieszkańców Augustowa i Suwalszczyzny, turystów oraz gości z Polski i ze świata – podkreślił wicepremier Piotr Gliński.

Decyzja polskiego rządu o zakupie przez Instytut Pileckiego „Domu Turka” w Augustowie i utworzeniu tam muzeum poświęconego Obławie Augustowskiej, wpisuje się w prowadzoną przez resort politykę wypełniania białych plam polskiej pamięci. Obława Augustowska, nazywana niekiedy „małym Katyniem” była akcją likwidacji przez Armię Czerwoną oddziałów podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego w rejonie Suwałk i Augustowa. „Dom Turka” w Augustowie był jednym z miejsc przetrzymywania Ofiar tej akcji. Od lat pozostawał jednak niezagospodarowany.

Dziękuję wszystkim, którzy przyczynili się do uratowania „Domu Turka”. Dziękuję środowisku Rodzin Ofiar Obławy Augustowskiej i lokalnym stowarzyszeniom historycznym, które przez lata walczyły o zachowanie budynku i w kluczowym momencie doprowadziły do wpisania go do rejestru zabytków. (…) Ofiary Obławy Augustowskiej wreszcie mają swoje miejsce i swój dom – wskazał minister kultury, dziedzictwa narodowego i sportu.

Muzeum Obławy Augustowskiej, które powstanie w „Domu Turka”, będzie jedną z ponad 100 inwestycji muzealnych (w budowie, modernizacji, remoncie) realizowanych w całym kraju przez Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu.

„Dom Turka” w Augustowie

„Dom Turka” to kamienica wybudowana w 1900 roku. W latach 30. XX wieku mieściła się w niej znana w Augustowie cukiernia, prowadzona przez bośniackiego imigranta i muzułmanina - Kamila Tiakosza, nazywanego potocznie „Turkiem”.

Po sowieckiej inwazji na Polskę właściciele zostali wywłaszczeni, a budynek został na początku 1940 roku zajęty przez NKWD. W podziemiach znajdował się areszt, w którym przetrzymywano i brutalnie przesłuchiwano przeciwników władzy sowieckiej.

W czerwcu 1941 roku, po agresji niemieckiej na Związek Sowiecki, budynek zajęły władze niemieckie. Pozostawał on w ich rękach do ponownego zajęcia Augustowa przez Sowietów, czyli 24 października 1944 roku. Na krótko do budynku powróciło NKWD. Od stycznia 1945 roku obiekt przejęli funkcjonariusze Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Augustowie. W czasie przesłuchań stosowali brutalne tortury. W latach 1944-1956 zamordowali co najmniej kilkadziesiąt osób, w tym co najmniej kilka w budynku urzędu.

Obława Augustowska

W lipcu 1945 roku żołnierze Armii Czerwonej i funkcjonariusze sowieckiego aparatu bezpieczeństwa, wspierani przez funkcjonariuszy UB, rozpoczęli obławę w lasach w rejonie Augustowa, Suwałk, Druskiennik, Jaziewa i Sejn. Jednostki 50. Armii gen. Ozierowa i 62. Dywizji Wojsk Wewnętrznych NKWD o łącznej sile ponad 45 tys. żołnierzy przeczesywały niewielki obszar Puszczy Augustowskiej. Podczas operacji zatrzymywano wszystkie osoby podejrzane o działalność konspiracyjną lub jej wspieranie. Przetrzymywano je i przesłuchiwano w kilkunastu miejscach na terenie powiatu augustowskiego. Jednym z takich miejsc był „Dom Turka” w Augustowie.

W wyniku Obławy zatrzymano łącznie ponad 7 tys. osób. Po brutalnych przesłuchaniach Sowieci wypuścili do domów ok. 5 tys., a pół tysiąca przekazali do dyspozycji służb bezpieczeństwa Litewskiej SRS.

Według rosyjskich dokumentów archiwalnych za żołnierzy „band Armii Krajowej” uznano 592 osoby. Sowieci zamordowali je w nieznanym miejscu. Całkowicie nieznane są natomiast losy innych 900 osób. Obława była największą zbrodnią na Polakach po II wojnie światowej. W jej wyniku mogło zginąć nawet 2 tys. osób.

Projekt Muzeum Obławy Augustowskiej

Muzeum Obławy Augustowskiej będzie oddziałem Instytutu Pileckiego. Stanie się miejscem dyskusji na temat polskiego doświadczenia konfrontacji z dwoma totalitaryzmami w XX wieku. W planach jest rewitalizacja zabytkowego budynku „Domu Turka” oraz jego adaptacja na potrzeby Muzeum Obławy Augustowskiej. W muzeum powstanie przestrzeń wystawiennicza. Będą tam prezentowane stałe wystawy, poświęcone Obławie Augustowskiej oraz historii Augustowa i Suwalszczyzny w XX wieku, a także wystawy czasowe. Placówka będzie też prowadziła zajęcia edukacyjne, konferencje i pokazy filmowe. Swoje miejsce znajdą tam również biblioteka i czytelnia.