Godne upamiętnienie

To jest przedsięwzięcie wspólne i działanie na które od dawna oczekiwaliśmy (…). Chcemy zorganizować tutaj w sposób cywilizowany miejsce pamięci, muzeum, które będzie w jeszcze lepszy sposób przypominało i edukowało o tym, co w tym miejscu się działo w czasie II wojny światowej - zaznaczył minister. podkreślił wicepremier Piotr Gliński.

Jak mówił teren po niemieckim obozie KL Plaszow jest jednym z ostatnich tego typu miejsc, które „nie zostało jeszcze w sposób właściwy zaopiekowane przez polskie państwo”. W ostatnich latach – wskazał Piotr Gliński – uporządkowano we współpracy z samorządami zasady funkcjonowania b. niemieckich obozów w Treblince i Gross-Rosen.

Podobnie zdecydowaliśmy, ze KL Plaszow także powinno stać się taką instytucją - to polskie państwo, ale wraz z obywatelami i samorządami dba o pamięć, także tę pamięć dotyczącą Holokaustu, pamięć niebywale gorzką, i myślę, że spełniamy swoje zadanie - ocenił szef resortu kultury.

Zgodnie z umową zawartą z Gminą Miejską Kraków w 2021 r. każda ze stron przekazuje na działalność Muzeum po 835 tys. zł, zaś od 2022 r., po 1 mln zł. Dodatkowo w latach 2021-2025 Gmina i Minister przekażą po 25 mln zł na wydatki związane z realizacją inwestycji polegającej na wykonaniu upamiętnienia ofiar niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego KL Plaszow.

Muzeum – Miejsce Pamięci KL Plaszow w Krakowie

Nowa instytucja kultury Muzeum – Miejsce Pamięci KL Plaszow w Krakowie. Niemiecki nazistowski obóz pracy i obóz koncentracyjny (1942 - 1945) (w organizacji) rozpoczęła działalność 1 stycznia 2021 r. Muzeum powstało na gruntach należących do Gminy Miejskiej Kraków, Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie oraz Skarbu Państwa. Obejmuje teren o powierzchni ok. 40 hektarów: w tym obszar ok. 37 ha, który od 2002 r. jest wpisany do rejestru zabytków prowadzonego przez Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, a także teren przyległy o powierzchni około 3 ha.

Muzeum KL Plaszow jest zarządzane przez Muzeum Krakowa, które w ramach przygotowań do utworzenia i uruchomienia działalności statutowej Muzeum – Miejsca Pamięci opracowało scenariusz nowego upamiętnienia byłego KL Plaszow oraz przeprowadziło badania archeologiczne na terenie poobozowym. Muzeum prowadziło również prace badawcze i edukacyjne w zakresie wiedzy i pamięci o byłym obozie. Działania te były finansowane ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Miasta Krakowa. Od 1 stycznia 2021 r. prace nad upamiętnieniem kontynuuje już samodzielnie Muzeum KL Plaszow.

Projekt Muzeum

Muzeum – Miejsce Pamięci KL Plaszow powstaje w oparciu o trzy filary. Pierwszy to teren – autentyczny świadek cierpienia i śmierci ofiar, drugi – ekspozycja muzealna prezentowana w Szarym Domu, pierwotnie budynku administracyjnym cmentarza krakowskiej gminy żydowskiej, w czasie wojny zajętym przez administrację obozową oraz w planowanym budynku muzealnym – Memoriale, a trzeci filar to edukacja i dialog.

Projekt upamiętnienia zakłada pozostawienie terenu dawnego obozu w możliwie niezmienionym i autentycznym stanie, umieszczenie tablic informacyjnych i oznaczeń ważnych miejsc, takich jak masowe groby czy plac apelowy. Natomiast obok – przy ul. Kamieńskiego - powstanie nowy budynek muzealny, tzw. Memoriał, z wystawą stałą poświęconą historii KL Plaszow, a także parking i park. Wyremontowany zostanie też Szary Dom (budynek należący przed wojną do administracji cmentarza krakowskiej gminy żydowskiej, w czasie wojny włączony w struktury KL Plaszow). Projekt nie przewiduje odtwarzania infrastruktury obozowej, jak również wznoszenia innych obiektów budowlanych w obszarze poobozowym. Wstęp na teren poobozowy będzie bezpłatny.

Utworzenie profesjonalnej instytucji, jaką jest muzeum, to przyjęta na całym świecie formuła organizacyjna dla opieki i zarządzania miejscami pamięci.

Historia niemieckiego nazistowskiego obozu KL Plaszow

Obóz został utworzony przez Niemców w październiku 1942 r. na terenie krakowskich dzielnic Podgórze i Wola Duchacka. Pierwsze prace rozpoczęto na obszarze zlokalizowanych w tym miejscu cmentarzy żydowskich. Plaszow powstał jako obóz pracy (Zwangsarbeitslager Plaszow des SS- und Polizeiführers im Distrikt Krakau – ZAL Plaszow) i był przeznaczony dla Żydów ze zlikwidowanego w marcu 1943 roku krakowskiego getta. W latach 1943–1944 osadzono w nim także Żydów ocalałych z likwidowanych przez Niemców gett w Bochni, Tarnowie, Wieliczce, Rzeszowie, Przemyślu oraz z obozu pracy w Szebniach.

W lipcu 1943 roku Niemcy utworzyli na terenie ZAL także obóz pracy wychowawczej dla Polaków. Przetrzymywano w nim mieszkańców Krakowa oraz ofiary pacyfikacji podkrakowskich miejscowości.

W styczniu 1944 roku obóz pracy został przekształcony w obóz koncentracyjny (Konzentrationslager Plaszow bei Krakau – KL Plaszow). W tym samym roku funkcjonował on również jako obóz przejściowy dla kierowanych do KL Auschwitz węgierskich Żydów. Od wiosny 1944 roku do KL Plaszow przyjeżdżały transporty więźniów z ewakuowanych obozów w dystryktach lubelskim i radomskim. Z KL Plaszow wywożono transporty do innych obozów pracy i koncentracyjnych. Szacuje się, że przez cały okres funkcjonowania obozu przetrzymywano w nim ponad 35 tysięcy osób, a liczba jego ofiar oceniana jest na około sześć tysięcy. Wśród nich największą grupę stanowili Żydzi – ofiary likwidacji krakowskiego getta oraz złapani na tak zwanych aryjskich papierach – przeznaczeni na śmierć podczas selekcji dokonywanych w obozie.

W szczytowym okresie funkcjonowania obozu (połowa 1944 roku) więziono w nim ponad 20 tysięcy osób.

Likwidacja KL Plaszow trwała od sierpnia 1944 roku, gdy Niemcy rozpoczęli wywożenie więźniów i infrastruktury obozowej (części baraków, wyposażenie warsztatów itp.). 14 stycznia 1945 roku ostatnia grupa około 600 więźniów KL Plaszow wyruszyła pieszo w kierunku KL Auschwitz.  Od 19 stycznia do końca 1945 roku na terenie poobozowym stacjonowała Armia Czerwona, pustosząc go. Po jej wyjściu obszar ten stał się dostępny dla każdego, a proces dewastacji postępował.

Źródło: MKDNiS/ Muzeum - Miejsce Pamięci KL Plaszow