Czy nasza niepodległość, którą dziś się cieszymy, byłaby możliwa bez zrozumienia odrębności narodowej naszych antenatów, bez żmudnej pracy na rzecz przechowania tożsamości Polaków w czasie czarnej nocy zaborów, bez zjednoczenia przez takie wartości jak Bóg, Honor i Ojczyzna? Na te pytania jednoznacznie odpowiadają autorzy scenariusza wystawy – napisał wicepremier, minister kultury prof. Piotr Gliński w liście, który odczytał wiceminister Jarosław Sellin podczas uroczystego otwarcia wystawy „Znaki wolności. O trwaniu polskiej tożsamości narodowej”.

Wernisaż wystawy „Znaki wolności. O trwaniu polskiej tożsamości narodowej”, zorganizowanej w ramach wieloletniego programu „Niepodległa” Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, odbył się w piątek 9 listopada w Zamku Królewskim w Warszawie.

Szef resortu kultury w liście skierowanym do uczestników wernisażu zwrócił uwagę, że narratorem wystawy jest Jan Matejko – artysta, którego dzieła zbudowały pamięć i wyobraźnię historyczną Polaków i który posiadł niezwykłą umiejętność opowiadania swym malarstwem o czasach minionych wskazując jednocześnie na przyszłość Polski.

- Dzieła Matejki stanowią zworniki tej monumentalnej wystawy, na którą składa się prawie 500 dzieł sztuki dawnych i współczesnych wybitnych artystów, setki fotografii dokumentujących minione stulecie, zapisy dźwiękowe oraz archiwalne dokumenty. W 30 salach Zamku Królewskiego zwiedzający będą mogli odnaleźć to, co składa się na pojęcie polskości, co definiuje także nas, współczesnych Polaków i nasze rozumienie ojczyzny, czy to w czasach wolności, czy w czasach walki o tę podstawową dla każdego człowieka wartość – pokreślił wicepremier Gliński.

- Życząc Państwu wielkich wzruszeń, chciałbym zwrócić uwagę, że kiedy podczas oglądania ekspozycji zabije Wam szybciej serce, to będzie Polska właśnie – napisał minister kultury.

O wystawie

Wystawa prezentuje niemal 500 dzieł sztuki, pozyskanych z wielu instytucji i kolekcji prywatnych, oraz kilkaset fotografii dokumentalnych, którym towarzyszą montaże filmowe, ścieżki dźwiękowe, komentarze historyczne czy dokumenty archiwalne. To także monumentalny fresk historyczny, ujmujący w chronologicznych ramach 1914–1989 dzieje zmagań o narodową suwerenność oraz jej obronę i umacnianie, pomyślany jako refleksja nad istotą narodowej tożsamości. Ekspozycja została zaprezentowana w 30 salach – jest to rekordowa jak na warunki wystawiennicze liczba sal .

Strukturę artystyczną pokazu tworzą arcydzieła polskiej sztuki, m.in. Jacka Malczewskiego, Maksymiliana Gierymskiego, Brunona Schulza, Zofii Stryjeńskiej, Adama Bunscha, Wojciecha Weissa, Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Jana Lebensteina, Władysława Hasiora, Edwarda Dwurnika czy Antoniego Rząsy, odnoszące się do konkretnych wydarzeń historycznych, społecznych ruchów i ludzkich postaw. Narratorem wystawy stał się Jan Matejko, postrzegany nie tylko jako wybitny malarz, ale także jako Norwidowy dziejopis, wnikliwie „zaglądający” epokom w głąb i proroczo przewidujący nadchodzące zdarzenia. Jego wielkoformatowe obrazy – Batory pod Pskowem, Konstytucja 3 Maja, Rejtan. Upadek Polski, Kazanie Skargi tworzą podstawową strukturę ekspozycji. Traktowane powinny być jako ponadczasowe znaki ideowych, etycznych wyborów indywidualnych i zbiorowych oraz powtarzających się sytuacji historycznych.

Celem prezentacji jest wskazanie w biegu naszej historii zbliżonych sytuacji, w których znalazł się naród i analogicznych postaw ludzkich opartych na tym samym zbiorze wyznawanych wartości. Ważną rolę odegrają pejzaże, traktowane jako enklawy narodowej tożsamości, zaś wehikułem umożliwiającym przedstawienie ludzkich doświadczeń będą utrwalone w dokumentalnych fotografiach twarze uczestników historycznych zdarzeń i ich osobiste świadectwa – fragmenty listów, pamiętników, zapisków i wspomnień.

Ścieżki dźwiękowe i wizualizacje, prezentowane na wystawie jako istotny składnik jej formy, tworzą unikatowe nagrania archiwalne – dokumenty foniczne (audycje Polskiego Radia i Radia „Solidarność”) pochodzące z Archiwum Polskiego Radia oraz programy Telewizji Polskiej. Towarzyszące im rockowe i bluesowe utwory lat 70. i 80. stały się enklawą nadziei i wolności młodego pokolenia. Były jednym ze znaków wolności.

Prezentacja została pomyślana jako dzieło otwarte na interpretacje oraz na interakcję z tymi odbiorcami, którzy chcą dać wyraz swemu pojmowaniu polskości. „Moja Polska” to ostatnia spośród tematycznych ścieżek narracyjnych, zamykająca wystawowy ciąg i jednocześnie wpisująca się w teraźniejszość. Zawiera ona zbiór wizerunków własnych współczesnych Polaków widzianych w kontekście rodzimej tradycji i dzisiejszej Polski, które zostały wyłonione w fotograficznym konkursie „Moja Polska”.

Wystawie towarzyszy ekskluzywne wydawnictwo zawierające eseje wybitnych polskich historyków i bogaty materiał ilustracyjny oraz audioprzewodnik w dwóch wersjach językowych. Dopełnia ją urozmaicony program edukacyjny, obejmujący wykłady, projekcje, przedstawienia, koncerty i dni atrakcji.