[[jQueryInclude?preset=slides]]

fot. Danuta Matloch

fot. Danuta Matloch

fot. Danuta Matloch

fot. Danuta Matloch

fot. Danuta Matloch

fot. Danuta Matloch

fot. Danuta Matloch

fot. Danuta Matloch

fot. Danuta Matloch

fot. Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi

fot. Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi

fot. Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi

fot. Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi

 

- Restytucja polskich dóbr kultury to jeden z priorytetów ministerstwa kultury - podkreślił wicepremier Piotr Gliński w Łodzi podczas uroczystości przekazania łódzkiemu Muzeum Archeologicznemu i Etnograficznemu ponad 100 eksponatów utraconych w czasie II wojny światowej. Z Niemiec do Polski powróciły 124 zabytki etnograficzne i 14 fotografii. Uroczyste przekazanie obiektów z udziałem m. in. ministra kultury prof. Glińskiego i  minister nauki i sztuki Saksonii dr Evy-Marii Stange odbyło się 10 lipca br. w EC1 Łódź – Miasto Kultury.

W uroczystości uczestniczyli również: wicedyrektor Państwowych Zbiorów Sztuki w Dreźnie prof. Dirk Syndram, dyrektor Grassi Muzeum Etnograficznego w Lipsku Nanette Jacomijn Snoep oraz dyrektor Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi prof. Ryszard Grygiel.

„Wydarzenie historyczne”

- Uczestniczymy dziś w wydarzeniu historycznym. Mamy bowiem do czynienia z kontynuacją procesu restytucyjnego, w wyniku którego utracone obiekty etnograficzne nie tylko powracają do macierzystych zbiorów, lecz na nowo po tylu latach zostają scalone w jedną całość – powiedział wicepremier, minister kultury Piotr Gliński podczas uroczystości w Łodzi.

Jak dodał, "nie jesteśmy w stanie odtworzyć całości kolekcji, ale to, co udało się odzyskać pokazuje jej skalę i wyjątkowość". Wicepremier podkreślił, że do tego ważnego wydarzenia dla polskiego dziedzictwa narodowego i relacji kulturalnych między stronami polską i niemiecką nie doszłoby, gdyby nie "obopólny wysiłek, otwarty dialog i życzliwa współpraca".

Odzyskane zabytki przyczynią się do „rozkwitu muzeum”

Obecna na uroczystości minister nauki i sztuki Wolnego Kraju Saksonii Eva-Maria Stange wskazała, że przekazaniem zbiorów pragnie "choć w małej części przyczynić się do załagodzenia bezprawia, które wyrządziły Polsce czasy okupacji przez państwa narodowo-socjalistyczne".

Dyrektor łódzkiego Muzeum prof. Ryszard Grygiel przyznał, że po blisko 50 latach pracy w placówce jest szczęśliwy z powrotu do Polski coraz większej części najcenniejszej kolekcji etnograficznej.

- To przyczyni się do rozkwitu naszego muzeum, które będzie miało większą siłę przyciągania. Pragnę zapewnić, że dołożymy wszelkich starań, aby te cenne eksponaty miały właściwe warunki przechowywania i ekspozycji. Temu celowi ma służyć generalny remont muzeum, który zostanie przeprowadzony dzięki wsparciu MKiDN oraz urzędu marszałkowskiemu w Łodzi – zapewnił.

Kolekcja etnograficzna z Muzeum Etnograficznego w Łodzi

Kolekcja etnograficzna z Muzeum Etnograficznego w Łodzi stanowiła przed wojną trzon jego zbiorów. Liczyła ponad 1300 zabytków przybliżających życie i kulturę ludów zamieszkujących tereny Afryki, Azji oraz Ameryki Środkowej i Południowej. We wrześniu 1940 r. została wywieziona do Lipska i rozdzielona między różne instytucje muzealne w Lipsku, Getyndze, Hamburgu i Kolonii.   

Po zakończeniu II wojny światowej obiekty tworzące kolekcję uznane zostały za polskie straty wojenne. W 1967 r. strona niemiecka zwróciła część kolekcji obejmującą około 300 obiektów, co otworzyło drogę do dalszej rewindykacji. Niestety, zabytki etnograficzne z kolekcji zakupione przez muzea w Hamburgu i Kolonii zostały zniszczone w wyniku działań wojennych. Dopiero kilka lat temu okazało się, że ocalała jeszcze duża grupa obiektów i że znajdują się one w Getyndze. Resort kultury rozpoczął wówczas działania restytucyjne, dzięki czemu w 2016 r. powróciły one do Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Proces restytucji kolekcji miał zaś swoją kontynuację. Działania podejmowane przez stronę polską umożliwiły odnalezienie w Grassi Muzeum Etnograficznym w Lipsku kolejnej części łódzkiej kolekcji etnograficznej. We współpracy z muzeum udało się ją zidentyfikować i zinwentaryzować. 

Kolekcja etnograficzna łódzkiego muzeum jedną z najcenniejszych w kraju

Z Lipska do Łodzi powróciły kolejne 124 obiekty i 14 fotografii z tej kolekcji. Obiekty te pochodzą w większości z Ameryki Środkowej, ale też Azji Wschodniej i Afryki. Są wśród nich cenne gliniane figurki, narzędzia, instrumenty muzyczne, amulety czy elementy ubioru. Nie doszłoby do tego ważnego dla polskiego dziedzictwa narodowego wydarzenia, gdyby nie życzliwa i pełna otwartości postawa strony niemieckiej. Dzięki udanej współpracy z Saksonią w ostatnich latach z niemieckich zbiorów publicznych powróciły do Polski: obraz Francesco Guardiego „Schody Pałacowe” – do Muzeum Narodowego w Warszawie, średniowieczny rękopis „Sermone Scripti” – do Biblioteki Narodowej w Warszawie oraz dwa osiemnastowieczne meble w stylu chińskim – do Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.

Przykład odzyskania zbiorów przedwojennych z łódzkiego muzeum jest tym bardziej istotny, że dotyczy nie pojedynczych obiektów, ale całych grup. Utracone zabytki na nowo zostaną scalone w jedną kolekcję. W 1967 r. powróciło do Polski około 300 obiektów, w 2016 r. – 330, a teraz – 124. W znaczący sposób wzbogacą i uzupełnią one zbiory łódzkiego muzeum czyniąc jego kolekcję etnograficzną jedną z najcenniejszych w Polsce. Warto też przypomnieć, że restytucja łódzkiej kolekcji była tematem wystawy „Utracone – Odzyskane. Ciąg dalszy…” zorganizowanej w 2017 r. przez Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi. Towarzyszyła jej publikacja „Utracone –  odzyskane. Katalog zbiorów odzyskanych z Getyngi”.

Restytucja polskich dóbr kultury

Restytucja polskich dóbr kultury to jeden z priorytetów Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Na skutek II wojny światowej Polska straciła około 70% materialnego dziedzictwa kulturowego. Wśród strat wojennych znajdują się dzieła takich mistrzów, jak: Rafael Santi, Annibale Carracci, Pieter Bruegel, Anton van Dyck, Jan Matejko, Jacek Malczewski, Wojciech Kossak czy Aleksander Gierymski.

Od początku lat 90. resort kultury prowadzi rejestr ruchomych zabytków utraconych przez Polskę podczas II wojny światowej. Obecnie w bazie danych znajduje się 63 tys. rekordów.

MKiDN stale monitoruje międzynarodowy rynek dzieł sztuki w poszukiwaniu polskich strat wojennych, weryfikuje zdigitalizowane zbiory publiczne za granicą oraz korzysta z wielu innych możliwości w zakresie odzyskiwania utraconych dóbr kultury. Odnalezione dobro kultury może stać się dziełem odzyskanym w przypadku pozytywnie zakończonego  procesu restytucji, który wymaga przeprowadzenia badań proweniencyjnych, rekonstruujących i dokumentujących jego pochodzenie, negocjacji lub drogi prawnej. W ostatnich latach Wydział ds. Restytucji Dóbr Kultury, działający w strukturach Departamentu Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych, nawiązał ścisłą współpracę z policją i prokuraturą oraz organami ścigania w innych krajach, m.in. z Interpolem i Federalnym Biurem Śledczym (FBI). Niejednokrotnie korzystał też z pomocy polskich placówek dyplomatycznych i konsularnych.

W ciągu ostatnich pięciu lat dzięki staraniom ministerstwa odzyskano ponad 350 cennych obiektów, które powróciły z Niemiec, Austrii, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii oraz zostały odnalezione na terenie kraju. Są wśród nich m.in. obrazy: „Portret mężczyzny w renesansowym stroju” (1882) Aleksandra Gierymskiego, „Św. Filip chrzci sługę królowej Kandaki” (XVIII w.) Johanna Conrada Seekatza, „Schody pałacowe” (XVIII w.) Francesco Guardiego, „Św. Iwo wspomaga biednych” (1645) Jacoba Jordaensa, „Dziewczynka z kanarkiem” (ok. 1878) Leopolda Löfflera, „Portret młodego mężczyzny” (1728) Krzysztofa Lubienieckiego, „Wzburzone morze z okrętami” (1630) Simona de Vliegera, „Zesłanie Ducha Świętego” (ok. 1610) Izaaka van den Blocke, a także rzeźba „Diana” (ok. 1780) Jeana Antoine’a Houdona, stolik do gry w karty z kolekcji króla Stanisława Augusta, kabinet chiński i biurko z XVIII w. ze zbiorów Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie oraz kolekcja 337 zabytków etnograficznych z Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi.