Jestem bardzo szczęśliwa, że mogę dziś być tu z Państwem, z lokalną społecznością i z przedstawicielami rodzin. Każda taka uroczystość jest szczególnym wydarzeniem także dla mnie. W takiej chwili jak dziś dzieje się coś bardzo ważnego, ponieważ przywracamy pamięć, szacunek i sprawiedliwość, upamiętniając zwykłych ludzi o wielkim sercu – podkreśliła wiceminister Gawin.

Tablica upamiętniająca Antoniego Kenigsmana i troje ratowanych przez niego Żydów została odsłonięta przy świetlicy wiejskiej w Mikołajkach.  

Historia Antoniego Kenigsmana

Antoni Kenigsman wraz z żoną Czesławą i córką Genowefą mieszkał we wsi Mikołajki niedaleko Łomży. Rodzina utrzymywała się z niewielkiego gospodarstwa. W czasie okupacji niemieckiej Kenigsmanowie udzielili pomocy trojgu Żydom zbiegłym z getta, zapewniając im nocleg i wyżywienie.

W maju 1942 roku żandarmi z posterunku w Miastkowie i funkcjonariusze Gestapo z Łomży przeszukali zabudowania Kenigsmanów. W budynkach gospodarczych znaleźli ukryte pożywienie i troje Żydów. Najstarszego 60-letniego Całkę zastrzelili podczas próby ucieczki, a pozostałą dwójkę – dziewczynę i chłopaka w wieku ok. 19 lat zabrali na przesłuchanie.

Żona i córka Antoniego Kenigsmana uciekły przed przyjazdem służb. Gospodarz wrócił do domu w czasie pobytu funcjonariuszy. Został ciężko pobity, a następnie zamordowany. Sąsiedzi odnaleźli jego ciało w lesie.

Pomimo oporu niemieckiej administracji, Antoniego Kenigsmana pochowano na cmentarzu w Łomży. Dwoje nastoletnich Żydów, również rozstrzelanych w pobliskim lesie, pogrzebano wraz z ciałem zabitego wcześniej Całki w wykopanym na miejscu dole.

O programie „Zawołani po imieniu”

Projekt „Zawołani po imieniu” został zainicjowany przez wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego Magdalenę Gawin. Jego realizacją zajął się Instytut Pileckiego. W ramach programu odtwarzane są historie Polaków, którzy dla ratowania Żydów narażali życie swoje i swoich najbliższych. Tam, gdzie udaje się zdobyć wystarczającą ilość informacji, upamiętniani są także zamordowani Żydzi. Działania polegają na zaznaczeniu w przestrzeni publicznej miejsc związanych z pomordowanymi. Instytut Pileckiego podejmuje starania, aby te lokalne doświadczenia stały się częścią powszechnej świadomości historycznej.

Program został zainaugurowany w Narodowym Dniu Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką 24 marca 2019 roku w Sadownem. Nazwa przedsięwzięcia nawiązuje do wiersza Zbigniewa Herberta „Pan Cogito o potrzebie ścisłości”, w którym poeta wzywa do precyzyjnego oszacowania liczby ofiar „walki z władzą nieludzką”. Program łączy badania naukowe, edukację historyczną i różnorodne działania w obszarze polityki pamięci.