Wiceminister Magdalena Gawin podkreśliła, że bardzo ważne jest, by pamięć o takich osobach jak Karolina Juszczykowska nie tylko była przywracana, ale także rozwijała się poprzez przekazywanie jej młodemu pokoleniu.

Dobrze byłoby, gdyby ta historia trafiła do szkół – w odpowiedniej formie w zależności od wieku uczniów – powiedziała wiceminister.

Magdalena Gawin przypomniała, że wszystkie źródła historyczne są dostępne w Instytucie Pileckiego i na prośbę nauczycieli mogą być udostępnione. Podziękowała także pracownikom Instytutu za ich pracę, dzięki której pamięć o polskich bohaterach, ich heroizmie i poświęceniu jest przywracana.

Historia Karoliny Juszczykowskiej

W okresie okupacji niemieckiej Karolina Juszczykowska mieszkała w Tomaszowie Mazowieckim w małym mieszkaniu przy ul. Niebrowskiej 30. W pierwszych dniach czerwca 1944 roku, gdy wracała z pracy, zaczepiło ją dwóch młodych, nieznanych jej mężczyzn. Podający się za miejscowych Żydów poprosili o udzielenie schronienia, obiecując skromne, regularne wynagrodzenie. Trudna sytuacja materialna skłoniła Juszczykowską do zaopiekowania się zbiegami i przyjęcia ich pod swój dach. Przez sześć tygodni mężczyźni spali na podłodze, a w sytuacjach większego zagrożenia chowali się w piwnicy. Kobieta zapewniała im jedzenie.

23 lipca 1944 roku Niemcy otoczyli budynek, w którym mieszkali. Nie szukali ukrywających się, przybyli na miejsce z zupełnie innego powodu. Znalezionych przypadkiem w piwnicy Żydów na miejscu rozstrzelali. Karolina Juszczykowska została aresztowana i osadzona w więzieniu policyjnym w Tomaszowie Mazowieckim. Jej córka – dwudziestoletnia Bronisława – została wysłana na roboty przymusowe do Niemiec. 10 sierpnia Karolina Juszczykowska trafiła do Piotrkowa Trybunalskiego, gdzie oczekiwała na proces. 23 sierpnia niemiecki Sąd Specjalny skazał ją na karę śmierci. Na początku września została przetransportowana w głąb III Rzeszy i osadzona w obozie jenieckim Rodgau-Dieburg. Wyrok śmierci przez zgilotynowanie wykonano w zakładzie karnym Preungesheim we Frankfurcie nad Menem 9 stycznia 1945 roku.

17 maja 2011 roku Instytut Yad Vashem nadał Karolinie Juszczykowskiej tytuł „Sprawiedliwej wśród Narodów Świata”.

Powojenne losy rodziny

Po zakończeniu wojny zamężna już Bronisława wraz z mężem i dwiema córkami przebywała w obozach przejściowych dla dipisów. W 1951 roku cała czwórka trafiła do Kanady, gdzie wkrótce na świat przyszedł jedyny wnuk Karoliny Juszczykowskiej. Przez pewien czas kontakt z wnukami (Chris Frances, Victoria Gee, Ted Kaczmarczyk) utrzymywał w Polsce pan Zygmunt Dziubek – siostrzeniec Karoliny Juszczykowskiej. Po jego śmierci w 2014 r. rodzinne relacje ustały. Pomimo wielu podejmowanych prób (zarówno przez rodzinę jak i pracowników Instytutu Pileckiego) nie udało się ponownie nawiązać kontaktu z najbliższymi Karoliny Juszczykowskiej w Kanadzie.

Projekt „Zawoła po imieniu”

Nazwa projektu „Zawołani po imieniu” nawiązuje do wiersza Zbigniewa Herberta Pan Cogito o potrzebie ścisłości, wzywającego do precyzyjnego policzenia ofiar „walki z władzą nieludzką”. Instytut Pileckiego rozpoczął projekt 24 marca 2019 roku w Sadownem. W Narodowy dzień pamięci Polaków ratujących Żydów w czasie okupacji niemieckiej kamień z pamiątkową tablicą został odsłonięty przez premiera Mateusza Morawieckiego przed domem Leona, Marianny i Stefana Lubkiewiczów – rodziny piekarzy zastrzelonej przez Niemców 13 stycznia 1943 roku.

Projekt Zawołani po imieniu poświęcony jest tym, którzy oddali życie za pomoc żydowskim bliźnim w czasach nieludzkiego terroru narzuconego przez niemieckiego okupanta. Odkrywane przez naukowców w archiwach, zapomniane historie przywracane są lokalnym społecznościom i – za pośrednictwem mediów – całemu krajowi, a ich bohaterowie upamiętniani są kamieniami z tablicami, odsłanianymi w miejscach zdarzeń. W centrum zainteresowania są zamordowani bohaterowie, ale także ich osierocone rodziny, bowiem to one do dziś ponoszą konsekwencje okrucieństwa niemieckiego okupanta i to one przechowały pamięć o heroizmie swoich matek, ojców, braci, dziadków.

Instytut Pileckiego

Instytut Pileckiego jest instytucją badawczą, powołaną by prowadzić międzynarodowe badania nad historią XX. wieku, a także tworzyć archiwum cyfrowe gromadzące dokumenty z Polski i archiwów zagranicznych. Instytut służy upamiętnianiu, dokumentowaniu i badaniu historii XX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem polskiego doświadczenia i losów obywateli polskich. To miejsce stworzone na potrzeby interdyscyplinarnej i międzynarodowej refleksji nad kluczowymi zagadnieniami XX-wiecznych totalitaryzmów.