W dniu 4 września 2019 roku Komitet Ministrów Rady Europy podczas 1352 posiedzenia przyjął rezolucję końcową zamykającą nadzór nad wykonaniem trzech wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (dalej: ETPCz lub Trybunał) w sprawach przeciwko Polsce o numerach skarg 56134/08, 22933/02 oraz 18990/05.

W sprawie o numerze skargi 56134/08 skarżący powołując się na art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie Praw Człowieka i Podstawowych wolności (dalej: Konwencja) podniósł zarzut przewlekłości toczącego się blisko dziewięć lat postępowania, a także zarzut braku bezstronności Sądu Najwyższego z uwagi na wcześniejsze orzekanie jednego z sędziów w składzie sądu niższej instancji.
W odniesieniu do pierwszego z podniesionych zarzutów Trybunał uznał skargę za niedopuszczalną z uwagi na niewyczerpanie przez skarżącego środka krajowego w postaci skargi na przewlekłość postępowania. W odniesieniu natomiast do zarzutu braku bezstronności Sądu Najwyższego wskazał, że istotnie jeden z sędziów składu orzekającego brał udział w wydaniu orzeczenia przez sąd odwoławczy. Sąd apelacyjny stwierdził wówczas brak podstaw do wydania w sprawie skarżącego wyroku częściowego, a także potwierdził słuszność stanowiska sądu okręgowego co do rozstrzygnięcia w zakresie prawa skarżącego do stawki płac wynikającej z umowy o pracę nie zaś z postanowienia umowy międzynarodowej. W konsekwencji Sąd Najwyższy dokonując oceny zasadności skargi kasacyjnej rozważał właśnie kwestię stanowiącą wcześniej przedmiot rozstrzygnięcia sądów niższej instancji. W ocenie Trybunału fakt ten przemawiał za przyjęciem, iż związek pomiędzy kwestią rozstrzyganą na poszczególnych etapach postępowania był na tyle bliski, by wzbudzić wątpliwości odnośnie bezstronności sędziego zaangażowanego w procesy decyzyjne na tych etapach. Doszło zatem do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji. W sprawie zgłoszono zdanie odrębne co do uzasadnienia. Sędzia z Polski podniósł w nim, że orzeczenie, w wydaniu którego brał udział na wcześniejszym etapie sędzia orzekający następnie w tej sprawie w Sądzie Najwyższym dotyczyło w istocie kwestii proceduralnej, zaś odniesienie się przez sąd apelacyjny do kwestii merytorycznej nie miało charakteru rozstrzygającego a jedynie stanowiło potwierdzenie powszechnie aprobowanego stanowiska w zakresie stanowiącym przedmiot sporu. Nie było zatem związku pomiędzy zasadniczymi kwestiami rozstrzyganymi na poszczególnych etapach postępowania. Zastosowany zatem w sprawie test istnienia związku pomiędzy tymi kwestiami winien prowadzić do wniosku, iż w sprawie nie doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji. W ocenie sędziego wypracowany w dotychczasowym orzecznictwie test wymaga zmiany.
Tytułem słusznego zadośćuczynienia Trybunał zasądził na rzecz skarżącego kwotę 3 300 euro.
Komitet Ministrów Rady Europy w przyjętej rezolucji potwierdził, iż wspomniana kwota została skarżącemu wypłacona. Ponadto, polskie władze podjęły szereg działań służących upowszechnieniu wyroku. Został on przetłumaczony na język polski i opublikowany na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości. Informacje o wyrokach znalazły się również w publikowanych na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości aktualnościach i przesyłanym do sądów, prokuratur oraz jednostek służby więziennej newsletterze.

Wyrok ETPCz z dnia 5 stycznia 2010 roku w sprawie przeciwko Polsce o numerze skargi 22933/02 dotyczył odmowy udzielenia zgody na zawarcie związku małżeńskiego osobie tymczasowo aresztowanej, co zdaniem skarżącego naruszało art. 12 Konwencji, a brak możliwości odwołania się od tej decyzji stanowił naruszenia art. 13 Konwencji gwarantującego każdemu prawo do skutecznego środka odwoławczego.
Skarżący zarzucał również naruszenie art. 5 § 4 Konwencji w związku z przewlekłością w rozpatrzeniu zażalenia na postanowienie o przedłużeniu tymczasowego aresztowania.
Trybunał zauważył, że wolność osobista nie jest koniecznym warunkiem korzystania z prawa do małżeństwa. Osadzenie jest równoznaczne z pozbawianiem wolności osobistej i pewnych praw osobistych, co jednak nie oznacza, że osadzony nie może zawrzeć związku małżeńskiego.
Zgodnie z zaleceniami zawartymi w Europejskich Regułach Więziennych ograniczenia nakładane na osadzonego powinny być proporcjonalne do celu, który dzięki nim ma być osiągnięty i nie mogą być surowsze, niż jest to konieczne. Osadzony nadal korzysta z przyrodzonych praw fundamentalnych, a każde ich ograniczenie powinno być uzasadnione przez władze krajowe (zob. Hirst (no.2) przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, [GC], nr 74025/01, § 69, ECHR 2005 – IX). Osadzonemu przysługuje więc prawo do zawarcia związku małżeńskiego (zob. Hamer przeciwko zjednoczonemu Królestwu, nr 7114/75), a ograniczenie tego prawa może być uzasadnione jedynie koniecznością zapobiegania przestępstwu lub naruszenia porządku. Ingerencji w prawo osadzonego do zawarcia małżeństwa nie może uzasadniać brak akceptacji władz krajowych lub opinii publicznej dla zawieranego związku (zob. Dickson przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, [GC], nr 44362/04, §§ 67-6, ECHR 2007).
Trybunał zauważył, że polskie władze nie uzasadniły odmowy udzielenia zgody na zawarcie małżeństwa w areszcie śledczym takimi okolicznościami jak zagrożenie bezpieczeństwa w jednostce penitencjarnej, konieczność zapobiegnięcia przestępstwu, czy zagrożenie porządku. Sąd krajowy uzasadniał odmowę tym, że w jego ocenie zawarcie małżeństwa było kolejną próbą przekonania sądu o bliskim charakterze stosunków między oskarżonym a pokrzywdzoną, dyktowaną zamiarem skorzystania przez pokrzywdzoną z uprawnienia do odmowy składania zeznań oraz wyraził wątpliwości co do charakteru i jakości relacji między nupturientami.
Trybunał podkreślił, że wybór partnera i decyzja o zawarciu z nim związku małżeńskiego jest sprawą prywatną i osobistą zarówno osób wolnych jak i pozbawionych wolności. Trybunał odnotował, że polskie prawo nie przewiduje, aby pozostawanie w relacji oskarżony – pokrzywdzona w postępowaniu karnym była okolicznością wyłączającą możliwość zawarcia małżeństwa.
Trybunał odnotował brak regulacji określających, w jakich okolicznościach prośba osadzonego o udzielenie zgody na zawarcie małżeństwa w zakładzie karnym może być rozpoznana odmownie oraz brak określenia terminu na rozpoznanie takiej prośby.
W ocenie Trybunału w niniejszej sprawie podstawą naruszenia art. 12 Konwencji była arbitralność sądu przy podejmowaniu decyzji o odmowie udzielenia zgody wyrażająca się brakiem powściągliwości sędziego przy podejmowaniu decyzji oraz błędem przy wyważaniu interesu publicznego i indywidualnego. Nawet jeśli sąd działał w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, to utracił z pola widzenia konieczność wyważenia interesu publicznego i interesu indywidualnego tj. poszanowania fundamentalnego prawa skarżącego do zawarcia małżeństwa gwarantowanego przez Konwencję.
Z uwagi na powyższe Trybunał orzekł, iż doszło do naruszenia art. 5 § 4, art. 12 oraz art. 13 Konwencji i zasądził na rzecz skarżącego przyznał skarżącemu sumę pieniężną w wysokości 5000 euro tytułem zadośćuczynienia oraz 1 500 euro tytułem kosztów.
W ramach realizacji środków indywidualnych Polski Rząd w 2010 roku wypłacił skarżącemu zasądzoną sumę pieniężną, co Komitet Ministrów Rady Europy w przyjętej rezolucji potwierdził.
Odnośnie naruszenia art. 5 ust. 4 wskazano na wprowadzoną dnia 1 lipca 2015 roku zmianę art. 252 § 3 Kodeksu Postępowania Karnego, który wprowadza 7 dniowy termin dla sądu drugiej instancji na rozpoznanie zażalenia na postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania.
W raporcie z wykonywania niniejszego wyroku Rząd Polski wskazał, że orzeczenie to było przejawem odosobnionej niewłaściwej praktyki, ponadto wskazał, że 11 października 2017 roku Dyrektor Generalny Służby Więziennej wydał wytyczne dotyczące sposobu postępowania w przypadku ubiegania się przez osobę pozbawioną wolności o możliwość zawarcia związku małżeńskiego w zakładzie karnym lub areszcie śledczym, w których wskazano, że osadzony nie ma obowiązku uzyskiwać zgody na zawarcie związku małżeńskiego. Zgoda wymagana jest jedynie na organizację ceremonii ślubnej. Upowszechnienie tych wytycznych wśród oficerów Służby Więziennej, w połączeniu z działalnością szkoleniową jest wystarczające dla spełniania standardów wynikających z przedmiotowego orzeczenia.

W sprawie o numerze skargi 18990/05 Trybunał skrytykował instytucję autoryzacji w Prawie prasowym. Sprawa dotyczyła wywiadu udzielonego przez polityka dziennikarzom zatrudnionym przez skarżącego, a następnie publikacji tego materiału pomimo odmowy autoryzacji tekstu. W rezultacie postępowanie zakończyło się wydaniem wyroku, mocą którego postępowanie karne wobec oskarżonego zostało warunkowo umorzone na okres próby wynoszący jeden rok, przy czym sąd zobowiązał skarżącego do uiszczenia świadczenia pieniężnego w kwocie 1000 złotych na rzecz jednego z polskich Stowarzyszeń. Trybunał podkreślił, że sądy krajowe nie odniosły się w ogóle do treści wywiadu w kontekście ewentualnego jego zniekształcenie przez dziennikarzy, zaś wymierzona skarżącemu kara uzasadniona była jedynie brakiem wymaganej autoryzacji udzielającego wywiadu. W ocenie Trybunału fakt ten, w połączeniu z faktem, że sprawa dotyczyła polityka, stał w sprzeczności ze standardami Trybunału. Trybunał zauważył także, że autoryzacja umożliwia de facto politykom powstrzymywanie dziennikarzy od publikacji materiałów zawierających niekorzystne dla udzielających wywiadu informacje bez względu na to, czy są prawdziwe i trafne. Trybunał podniósł także, że ustawa Prawo prasowe obowiązuje od 27 lat – to jest jeszcze od czasów reżimu komunistycznego – i pomimo jej wielokrotnych nowelizacji przepisy dotyczące autoryzacji nie zostały zmienione, co stoi w sprzeczności z zasadami społeczeństwa demokratycznego.
Tytułem zadośćuczynienia Trybunał przyznał skarżącemu sumę pieniężną w wysokości 4 000 euro. Komitet Ministrów Rady Europy w przyjętej rezolucji potwierdził, iż wspomniana kwota została skarżącemu wypłacona.
W raporcie z działań wskazano również na zmiany legislacyjne wdrożone ustawą z dnia 27 października 2017 roku o zmianie ustawy – Prawo prasowe (Dz.U. z 2017 r., poz. 2173), która wprowadziła częściową depenalizację czynu polegającego na dokonaniu publikacji dosłownie cytowanej wypowiedzi bez umożliwienia osobie udzielającej informacji dokonania autoryzacji na zasadach określonych w art. 14 a ustawy Prawo prasowe poprzez uznanie go za wykroczenie (art. 49 b powołanej ustawy).
Ponadto polskie władze podjęły szereg działań służących upowszechnieniu wyroków. Wyrok został przetłumaczony na język polski i opublikowany na stronie internetowej Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a także w bazie orzeczeń Trybunału na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości. Informacje o wyrokach znalazły się również w publikowanych na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości aktualnościach i przesyłanym do sądów, prokuratur oraz jednostek służby więziennej newsletterze.

Z uwagi na powyższe działania Komitet Ministrów uznał, że Rząd Rzeczypospolitej Polskiej wdrożył wszystkie środki indywidualne i generalne służące wykonaniu wyroków w sprawach o numerach skarg 56134/08, 22933/02 oraz 18990/05 zamykając nadzór nad wykonywaniem tych wyroków.