W postępowaniu przygotowawczym (dochodzeniu lub śledztwie) pokrzywdzony jest stroną – (art. 299 § 1 k.p.k.)

W postępowaniu sądowym pokrzywdzony może być stroną, jeżeli tego zażąda – wówczas przed sądem jest oskarżycielem posiłkowym (działa jednocześnie z prokuratorem).

Pamiętaj! wpływ aktu oskarżenia do sądu powoduje, że pokrzywdzony traci status strony postępowania. Będąc pokrzywdzonym może dalej działać, ale w ograniczonym zakresie (np. nie może złożyć apelacji od wyroku). Aby dalej uczestniczyć w postępowaniu na prawach strony pokrzywdzony musi przystąpić do sprawy jako oskarżyciel posiłkowy.

1) Pokrzywdzony ma prawo m. in. do:

• ustanowienia pełnomocnika, który będzie go reprezentował – jeśli nie ma środków na ustanowienie pełnomocnika z wyboru, może złożyć wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. We wniosku trzeba w sposób należyty wykazać, że nie jest się w stanie ponieść kosztów pełnomocnictwa „bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny” (patrz zakładka: wzory pism i oświadczeń)
• jeśli do sądu zostanie wniesiony akt oskarżenia przez prokuratora, pokrzywdzony ma prawo występować jako oskarżyciel posiłkowy – w tym celu należy do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć oświadczenie o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego (patrz zakładka: wzory pism i oświadczeń)
• uzyskania informacji – Policja, prokurator, sąd (w zależności od etapu postępowania) mają obowiązek informowania pokrzywdzonego/oskarżyciela prywatnego lub posiłkowego o przysługujących mu prawach i ciążących na nim obowiązkach.
•  uzyskania odszkodowania/zadośćuczynienia w postępowaniu karnym. Wniosek należy złożyć najpóźniej do zamknięcia przewodu sądowego. Wniosek można złożyć na piśmie lub ustnie do protokołu przesłuchania na Policji lub w prokuraturze albo do protokołu rozprawy (patrz art. 46 kodeksu karnego. oraz 49a Kodeksu postępowania karnego)
• wskazania osoby pełnoletniej, która będzie mogła być obecna, przy czynnościach procesowych np. przy przesłuchaniu,
• jeśli sprawa dotyczy przestępstwa:

(a) z art. 197 k.k.(zgwałcenie),

(b) z art. 198 k.k. (doprowadzenie do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności przy wykorzystaniu stanu bezradności, lub wynikającego z upośledzenia umysłowego lub choroby psychicznej braku zdolności pokrzywdzonego do rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem),

(c) z art. 199 k.k. (doprowadzenie do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności przy wykorzystaniu nadużycia stosunku zależności lub wykorzystanie krytycznego położenia),

obowiązują następujące zasady przesłuchania:

1. pokrzywdzony jest przesłuchiwany tylko wówczas, gdy zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, i tylko raz, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania;
2. przesłuchanie w czasie postępowania przygotowawczego przeprowadza zawsze sąd na posiedzeniu z udziałem biegłego psychologa niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od dnia wpływu wniosku o przesłuchanie do sądu;
3. przesłuchanie jest rejestrowane, a na rozprawie w sądzie odtwarza się sporządzony zapis obrazu i dźwięku przesłuchania oraz odczytuje się protokół przesłuchania.
4. w przesłuchaniu nie bierze udziału podejrzany. Uczestniczą w nim prokurator, obrońca oraz pełnomocnik pokrzywdzonego;
5. przesłuchanie przeprowadza się w specjalnym, „przyjaznym” pomieszczeniu;
6. jeżeli zajdzie konieczność ponownego przesłuchania pokrzywdzonego w charakterze świadka w związku z wyjściem na jaw nowych okoliczności to na jego wniosek przesłuchanie przeprowadza się w drodze wideokonferencji, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że bezpośrednia obecność oskarżonego przy przesłuchaniu mogłaby oddziaływać krępująco na zeznania pokrzywdzonego lub wywierać negatywny wpływ na jego stan psychiczny;
7. na wniosek pokrzywdzonego należy zapewnić, aby biegły psycholog był osobą tej samej płci co pokrzywdzony, chyba że będzie to utrudniać postępowanie.

• jeśli pokrzywdzony ma być przesłuchany w sprawie dotyczącej innych przestępstw niż wymienione w art. 197 – 199 k.k., ma prawo domagać się, aby na czas jego przesłuchania sąd nakazał oskarżonemu opuszczenie sali rozpraw, jeżeli pokrzywdzony nie chce zeznawać w obecności oskarżonego, bo go krępuje, obawia się go. Jeśli sąd się zgodzi pokrzywdzony zeznaje pod jego nieobecność. (W postępowaniu przygotowawczym sprawca nie uczestniczy w przesłuchaniu).
• prawdo do odmowy złożenia zeznań, jeżeli pokrzywdzony jest osobą najbliższą dla podejrzanego/oskarżonego. Z tego prawa można skorzystać mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia (art. 182 kodeksu postępowania karnego): 

Pamiętaj! odmówić składania zeznań można nie później niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym. Poprzednio złożone zeznanie nie może wówczas służyć za dowód ani być odtworzone. (art. 186 k.p.k.)

Oznacza to, że jeśli złożono zeznania w postępowaniu przygotowawczym, a na rozprawie, przed rozpoczęciem swojego pierwszego przesłuchania przed sądem osoba pokrzywdzona, będąca osobą najbliższą, odmówiła składania zeznań, sąd nie może wykorzystać zeznań z postępowania przygotowawczego. Wówczas zeznania te są traktowane jako „nieistniejące”. Jeśli sąd nie będzie miał innych dowodów, może dojść do uniewinnienia sprawcy.

2. Pokrzywdzony ma obowiązek:

• stawiennictwa na każde wezwanie Policji lub prokuratora,
• poddania się oględzinom i badaniom lekarskim,
• wskazania adresata dla doręczeń w kraju lub w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, kiedy tam nie przebywa (jeżeli tego nie zrobi, pismo zostanie wysłane na ostatnio znany adres i uznane za skutecznie doręczone, nawet gdy nikt go nie odbierze zamiast adresata
• podać nowy adres, jeśli doszło do zmiany miejsca zamieszkania lub pobytu (jeżeli tego nie zrobi, pismo zostanie wysłane na dotychczasowy adres (i uznane za skutecznie doręczone).

Pouczenie o prawach i obowiązkach pokrzywdzonego