Minister Sprawiedliwości Adam Bodnar, jeszcze jako Rzecznik Praw Obywatelskich, wielokrotnie podkreślał znaczenie ochrony praw człowieka, w tym zakazu tortur i nieludzkiego traktowania.

- Zakaz stosowania tortur i nieludzkiego traktowania jest jednym z fundamentów współczesnej cywilizacji praw człowieka. To nie tylko normy prawne, ale także zasady, które powinny być nienaruszalne, niezależnie od sytuacji politycznej czy kryzysów, w jakich się znajdujemy – mówił Adam Bodnar na konferencji poświęconej międzynarodowym standardom praw człowieka.

Zgodnie z tymi słowami Ministerstwo Sprawiedliwości podejmuje wiele działań, które urzeczywistniają idee Konwencji ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur. W 2023 r. rząd złożył Komitetowi Przeciwko Torturom już VIII sprawozdanie z realizacji Konwencji.

Penalizacja tortur

Dzięki staraniom obecnego kierownictwa resortu sprawiedliwości toczą się prace nad penalizacją tortur, czyli uznaniem ich za odrębne przestępstwo. Sądy będą mogły kwalifikować tortury jako zbrodnię przeciwko jednemu z najbardziej podstawowych praw człowieka. Projektowana jest również nowelizacja ustawy – Kodeks postępowania karnego. Zmiana polega na rezygnacji z obowiązującej od 2016 r. reguły niezwykle szerokiej dopuszczalności dowodów uzyskanych w wyniku czynu zabronionego. Nowa regulacja, zgodnie z ideą Konwencji, wzmocni system sprawiedliwości w Polsce.

Protokół Stambulski

Kluczową rolę w zapobieganiu torturom pełni też tzw. Protokół Stambulski. To podręcznik skutecznego badania i dokumentowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania. Dokument został opracowany w 1999 r. przez ONZ.

29 czerwca 2022 r. w Genewie opublikowano zaktualizowaną wersję Protokołu. Ministerstwo Sprawiedliwości przekazało polskie tłumaczenie aktualnej wersji Protokołu Stambulskiego do sądów Służby Więziennej, Prokuratury Krajowej, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwa Zdrowia oraz Krajowej Rady Kuratorów.

Inicjatywa resortu

- Zapobieganie torturom to nie tylko sprzeciw wobec okrutnych praktyk, ale aktywna troska o godność każdej osoby pozbawionej wolności. Ochrona praw człowieka wymaga, byśmy nie tylko nie akceptowali przemocy, lecz także wprowadzili mechanizmy, które skutecznie zapobiegają wszelkim formom nieludzkiego traktowania - mówiła wiceministra sprawiedliwości Maria Ejchart.

Wiceministra Ejchart zwróciła się do Ministra Zdrowia z prośbą o uwzględnienie treści Protokołu w programach studiów medycznych. To właśnie od działań ekspertów z zakresu medycyny zależy należyte zabezpieczenie dowodów świadczących o zaistnieniu tortur lub innych form okrutnego traktowania.

Ponadto dzięki ustawie z 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów realna stała się ochrona osób, które informują o przypadkach tortur, okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania.

Fundamentalne znaczenie

Konwencja ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania została ratyfikowana przez Polskę w 1989 r. Konwencja ma fundamentalne znaczenie dla każdego człowieka, ponieważ:

• Chroni podstawowe prawa człowieka
  Tortury są jedną z najbardziej skrajnych form naruszenia ludzkiej godności. Konwencja podkreśla, że żadne okoliczności, w tym wojna, zagrożenie bezpieczeństwa narodowego czy porządek publiczny, nie usprawiedliwiają stosowania tortur. Konwencja stanowi zasadę powszechności ochrony przed torturami. Podkreśla, że jest ona niezbywalnym prawem każdego człowieka.
• Zapewnia międzynarodowe standardy ochrony
  Konwencja ustanawia normy prawne, które zobowiązują państwa do zapobiegania torturom, ścigania ich sprawców oraz zapewnienia ofiarom odpowiedniej pomocy i rekompensaty. Dzięki temu osoby zagrożone takimi naruszeniami mogą liczyć na ochronę prawną na poziomie międzynarodowym.
• Wzmacnia system sprawiedliwości
  Konwencja przyczynia się do budowania sprawiedliwych systemów prawnych, w których dowody uzyskiwane w sposób brutalny lub wymuszony są uznawane za nieważne. Chroni zatem przed fałszywymi oskarżeniami i nadużyciami władzy.
• Promuje humanitarne wartości
  Konwencja wzmacnia przekonanie, że okrucieństwo wobec drugiego człowieka nie może być akceptowane w żadnych okolicznościach. Ta nienaruszalna gwarancja to kamień węgielny społeczeństwa, które ceni równość, sprawiedliwość i szacunek dla ludzkiego życia.
• Zapobiega eskalacji przemocy
  Tortury nie tylko niszczą swoje ofiary, ale również podważają fundamenty społecznego zaufania i stabilności. Konwencja przeciwdziała cyklom przemocy, promując zasady odpowiedzialności i zapobiegania represjom.
• Działania na rzecz ofiar tortur
  Konwencja nakłada na państwa obowiązek wspierania osób, które przeżyły tortury, poprzez udzielanie im pomocy medycznej, psychologicznej i prawnej. Tym samym przyczynia się do procesu odbudowy życia i godności ofiar.