Od dziś (29 października 2018 r.) grupa kilkudziesięciu sędziów wszystkich sądów okręgowych z całej Polski oraz Sądu Apelacyjnego w Warszawie bierze udział w specjalistycznym kursie dotyczącym orzekania w sprawach o przekazanie dziecka za granicę. Szkolenie zostało zorganizowane przez Krajową Szkołę Sądownictwa i Prokuratury na wniosek wiceministra sprawiedliwości Michała Wójcika.

To spełnienie zapowiedzi związanej z przygotowaniem w Ministerstwie Sprawiedliwości ustawy, która reformuje postępowanie z wnioskami o przekazanie dziecka za granicę, wynikającymi z Konwencji Haskiej. Nowe prawo powstało pod nadzorem Michała Wójcika i weszło w życie 27 sierpnia 2018 r. Zmienia dotychczasową politykę, która przez lata nie stała na straży polskich dzieci.

Wiedza i doświadczenie

Ustawa wprowadza zakaz wydawania dziecka z terytorium naszego kraju do czasu uprawomocnienia się postanowienia sądu. Buduje specjalne sądownictwo do tego typu niezwykle delikatnych spraw. Zajmuje się nimi w pierwszej instancji 11 sądów okręgowych z wyspecjalizowanymi sędziami, a nie – jak dotąd – 315 sądów rodzinnych rozsianych po całym kraju, gdzie nie ma tłumaczy czy doświadczonych w tego typu sprawach adwokatów, a sędziowie często po raz pierwszy w życiu orzekali na podstawie Konwencji Haskiej. Instancją odwoławczą stał się Sąd Apelacyjny w Warszawie, zamiast  45 sądów okręgowych.

Wyspecjalizowani sędziowie będą pogłębiać swoją wiedzę i wymieniać się doświadczeniami. Temu celowi służy szkolenie w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury. Ma ono formę seminarium i praktycznych warsztatów. Uczestnicy szkolenia czerpią wiedzę z konkretnych spraw - badają orzeczenia sądów rejonowych i sądów okręgowych wydane w postępowaniach o powrót dziecka na podstawie Konwencji Haskiej z 1980 r.

Sędziowie analizują między innymi podstawy oddalenia wniosków o powrót dziecka, poznają metodologię pracy sędziów specjalistów oraz zajmują się wypracowaniem jednolitej linii orzeczniczej w tego typu sprawach. Przedmiotem szkolenia są również szczegółowe uprawnienia polskich sądów w transgranicznych postępowaniach opiekuńczych i na podstawie Konwencji Haskiej.

Nowe prawo

Z roku na rok do sądów trafia coraz więcej spraw o wydanie dziecka z Polski. W 2014 roku było ich 59, w 2015 – 89, w 2016 – 95, w 2017 – 122. Aby nie dochodziło do szkodzących dzieciom sytuacji, ustawa, która wprowadza wiele nowych rozwiązań.

• Sąd Okręgowy musi rozpoznać sprawę w ciągu sześciu tygodni. Sądom rejonowym zajmowało to średnio około dwóch lat.

• Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich lub Rzecznik Praw Dziecka mogą wnieść skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego od orzeczeń w sprawach prowadzonych w trybie Konwencji Haskiej o cywilnych aspektach uprowadzenia dziecka za granicę.

• Przyspieszeniu postępowań służy wprowadzenie, na wzór m.in. Wielkiej Brytanii, Niemiec i Holandii, przymusu adwokackiego w sprawach o wydanie dziecka za granicę. Oznacza to, że toczące spór strony muszą wskazać pełnomocników albo adwokaci zostaną wyznaczani z urzędu. Fachowe pełnomocnictwo usprawnia prowadzenie spraw i zapobiega ich przeciąganiu.

• Ustawa wprowadza możliwość, aby w postępowaniu przed Ministrem Sprawiedliwości zagraniczny wnioskodawca mógł być reprezentowany przez pełnomocnika. Ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika przebywającego w Polsce służy sprawnemu rozpatrzeniu wniosku.

• Sądy mają z urzędu obowiązek pisemnego uzasadniania swych postanowień. Nie wystarczy, jak wcześniej, uzasadnienie ustne, a pisemne tylko na wniosek. Wprowadzenie obligatoryjnych uzasadnień na piśmie ma istotne znaczenie ze względu na konieczność zapoznania się z argumentami polskiego sądu przez zagraniczne instytucje, które uczestniczą w sporze o dziecko. Sprawa szybciej może zostać rozpoznana w drugiej instancji.

• W przypadku zlecanych przez sądy opinii, biegli mają obowiązek sporządzania ich niezwłocznie, a zatem przed innymi sprawami.

• Przynajmniej do czasu rozprawy apelacyjnej, dziecko pozostanie w Polsce, bowiem orzeczenia w trybie Konwencji Haskiej o wydanie dziecka są wykonalne dopiero po uprawomocnieniu. Wcześniej postanowienia sądów w sprawach dotyczących zwrotu dzieci mogły być wykonywane z chwilą ich ogłoszenia, a więc już po pierwszej instancji, choć Konwencja Haska wcale tego nie wymaga.

Realna pomoc

Ustawa daje również instrumenty prawne niezbędne do reagowania w przypadkach odebrania za granicą dziecka polskiemu obywatelowi lub zagrożenia dobra dziecka.

•  Uproszczona i przyśpieszona została procedura w przypadkach, gdy władze innych krajów oddzieliły dzieci od polskich rodziców, ale zgadzają się, by trafiły one do Polski pod pieczę bliskich krewnych bądź rodziny zastępczej lub placówki opiekuńczej. Jeśli już doszło do zabrania dziecka rodzicom, a postępowanie w tej sprawie może potrwać jakiś czas, lepiej, by trafiło ono – choćby ze względu na język, tożsamość kulturową i narodową - do polskich opiekunów, a nie np. niemieckich czy angielskich.

• Ustawa reguluje zasady finansowania wydatków związanych z pobytem dziecka w pieczy zastępczej na terenie Polski. Wydatki te są ponoszone przez powiaty. Koszty przywiezienia dziecka do Polski może pokryć Skarb Państwa.

• W przypadkach, gdy walczący o prawa do swych dzieci rodzice muszą składać wnioski do zagranicznych sądów czy innych instytucji, a nie stać ich na opłacenie tłumacza, koszty tłumaczenia pokrywa Skarb Państwa.

Polska inicjatywa

Ministerstwo Sprawiedliwości zabiega na forum Unii Europejskiej o wprowadzenie spójnych, jednolitych dla całej Wspólnoty zasad, które będą chronić praw dzieci trafiających do rodzin zastępczych. Pilotowana przez Michała Wójcika polska inicjatywa przewiduje zmianę unijnego rozporządzenia (Bruksela II bis), tak by dzieci były umieszczane w rodzinie zastępczej, w której zachowane zostaną ich więzy rodzinne, językowe i kulturowe.

Biuro Komunikacji i Promocji
Ministerstwo Sprawiedliwości