To jest archiwalny komunikat, przygotowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości pod poprzednim kierownictwem. Treść komunikatu może nie być aktualnym stanowiskiem administracji ministra Adama Bodnara.

W resorcie przez 8 lat powstało ponad 80 obowiązujących dziś ustaw. Wprowadziły nowe prawo, które zmienia Polskę na lepsze. To prawo chroniące słabszych i bezbronnych, ale surowe wobec tych, którzy je łamią. Dobre zmiany to m.in. skuteczna walka z przestępczością VAT-owską i zaostrzenie kar  za najgroźniejsze przestępstwa. To koniec z odbieraniem dzieci za biedę i radykalne zwiększenie ściągalności alimentów. To również ochrona Polaków przed lichwą i rozszerzenie prawa do obrony koniecznej. Rezultaty są spektakularne.

    I. PIENIĄDZE DLA POLAKÓW

Uderzenie w mafię vatowską

Przygotowaliśmy przepisy pozwalające skutecznie ścigać i pociągać do odpowiedzialności karnej przestępców vatowskich. Stało się tak, choć za rządów PO-PSL twierdzono, że takich przepisów nie da się skonstruować. Przykładem jest rozmowa ministra Pawła Grasia nagrana w restauracji „Sowa i Przyjaciele”, gdzie padają stwierdzenia, że „absolutnie nie opłaca się już produkcja narkotyków, tylko VAT”. Ale nie można stworzyć „konstrukcji prawnej” do walki z przestępcami vatowskimi. A jednak za rządów Zjednoczonej Prawicy okazało się to osiągalne. To właśnie projekt przygotowany w Ministerstwie Sprawiedliwości dokonał przełomu.

Początkowo wpływy do budżetu państwa z VAT były praktycznie na poziomie z okresu rządów PO-PSL. Gwałtowny skok – o dziesiątki miliardów złotych - pokrył się dokładnie z uchwaleniem zmian w Kodeksie karnym.

Radykalny przyrost o 30 mld zł nastąpił niemal natychmiast po zaostrzeniu prawa, jeszcze w roku wejścia w życie zmian w Kodeksie karnym. Podczas gdy w 2016 r. ściągnięto 127 mld zł, w 2017 było to aż 157 mld zł. W kolejnych latach zanotowano dalsze wzrosty: 184,6 mld zł w 2020 r., 215,7 mld zł w 2021 r. (pomimo kryzysu wywołanego pandemią COVID-19) i 237,4 w 2022 r. W 2023 r. kwota dochodów z VAT ma być najwyższa w historii – prawie 273 mld zł.

Wcześniej do przestępców vatowskich prowadziła wąska i kręta ścieżka. A my przygotowaliśmy do walki z tym procederem trzypasmową autostradę. Przede wszystkim – jasne przepisy definiujące przestępstwa vatowskie. Do Kodeksu karnego wprowadzone zostały nowe kategorie przestępstw: podrabianie i przerabianie faktury w celu użycia za autentyczną (art. 270a) oraz wystawianie fikcyjnej faktury (art. 271a).

Dodatkowo przepisy te zostały uzbrojone w bardzo surowe kary – nawet do 25 więzienia. To ogromna zmiana, bo według obowiązujących wcześniej ułomnych regulacji nawet za gigantyczne wyłudzenia groziło zaledwie do 5 lat więzienia. Ministerstwo Sprawiedliwości dało więc prokuratorom, policji czy służbom skarbowym, narzędzia prawne pozwalające skutecznie ścigać mafie vatowskie i radykalnie je ograniczyć. Przestępczość vatowska przestała być w Polsce opłacalna, a stała się bardzo ryzykowna.

Wprowadzenie nowych przepisów walnie przyczyniło się do sukcesu programów społecznych Zjednoczonej Prawicy. Wielkie sumy z VAT zamiast na konta przestępców trafiają do budżetu państwa, co pozwala na finansowanie takich projektów jak 500+, wyprawek szkolnych dla dzieci, czy dodatkowych emerytur.

Odbieranie przestępcom nielegalnych majątków

Ministerstwo Sprawiedliwości opracowało przepisy o konfiskacie rozszerzonej. Mimo krytyki opozycji i oporów nawet w koalicji rządowej, nowe rozwiązania umożliwiły uderzenie w główny cel działalności przestępców – ich nielegalnie uzyskane majątki. Dały państwu możliwość diametralnie skuteczniejszego odbierania mienia pochodzącego z przestępstwa.

W 2019 r. wartość zabezpieczonego mienia wyniosła około 3,9 mld zł, co jest gigantycznym sukcesem. To ponad dwudziestokrotnie więcej w porównaniu z 2011 rokiem, kiedy po raz ostatni Prokuratorem Generalnym był polityk PO-PSL. Wartość zabezpieczonego przestępczego mienia wyniosła wtedy zaledwie 160 mln zł.

W 2019 r. prokuraturze udało się m.in. przeprowadzić operację zabezpieczenia ponad 1,4 mld zł od karteli narkotykowych. To są środki, za które można opłacić wyprawki szkolne dla 4,5 mln uczniów w Polsce. W sumie wartość mienia zabezpieczonego na majątkach sprawców wyniosła od 2019 r. ponad 11 miliardów zł! Wysokość tych kwot jest obiektywną miarą skuteczności rozwiązań przygotowanych w Ministerstwie Sprawiedliwości i stosowanych w walce z najgroźniejszą przestępczością zorganizowaną.

    II. OCHRONA RODZINY

Koniec odbierania dzieci za biedę

Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało wiele regulacji mających na celu ochronę praw dzieci, zapewnienie im bezpieczeństwa i odpowiednich warunków rozwoju. Zmiany ustawowe skończyły z przypadkami odbierania dzieci za biedę. Wprowadziły zasady, zgodnie z którymi dzieci nie mogą być odbierane rodzicom tylko dlatego, że rodzina nie radzi sobie finansowo. Jeśli w rodzinie panuje miłość i dzieci mają dobrą opieką, to ubóstwo nie może być powodem, by zabierać je rodzicom.

Zwalczanie nielegalnych adopcji

Nowe przepisy opracowane w Ministerstwie Sprawiedliwości są przełomem w zwalczaniu nielegalnych adopcji. Postawiły dobro dzieci na pierwszym miejscu i pozwoliły na zdecydowaną walkę z szarą strefą adopcyjną. Wypełniły lukę prawną, która pozwalała na ten groźny proceder. Dotąd odpowiedzialność karna groziła jedynie za organizowanie nielegalnych adopcji na szeroką skalę. Teraz nowelizacja Kodeksu karnego powoduje, że bezkarne nie pozostają też „pojedyncze” nielegalne adopcje. Grozi za to 5 lat więzienia.

Poszanowanie tożsamości dzieci

Dzięki inicjatywie Ministerstwa Sprawiedliwości we wszystkich krajach Unii Europejskiej obowiązywać będzie jednolita zasada poszanowania tożsamości kulturowej, religijnej i językowej dziecka, gdy trafia ono do rodziny zastępczej. To wielki sukces starań prowadzonych na forum Unii Europejskiej przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Rada Unii Europejskiej przyjęła przepis, który realizuje polską inicjatywę.

Koniec pochopnego wydawania polskich dzieci za granicę

Wprowadziliśmy przepisy, które uniemożliwiają pochopne wydawanie za granicę polskich dzieci w sytuacji, gdy ich rodzice się rozstali. Skończyliśmy z praktyką, wedle której dzieci trafiają do innego kraju już po pierwszej decyzji sądu, bez rozpatrzenia odwołań. Powstały specjalistyczne sądy, które zajmują się tego rodzaju sprawami.

Skuteczne ściąganie alimentów

Opracowane w Ministerstwie Sprawiedliwości regulacje skończyły z bezkarnością alimenciarzy, którzy unikali płacenia należnych świadczeń na własne dzieci. Wcześniej praktycznie nic im nie groziło, bo w przepisach funkcjonował niejasny zapis o „uporczywym uchylaniu się od płacenia alimentów”. Wystarczyło okazjonalnie zapłacić niewielką kwotę (np. 50 zł raz na miesiąc), by uniknąć odpowiedzialności.

Nowy przepis wprowadził jasną i obiektywną zasadę – kogo zaległość alimentacyjna odpowiada równowartości trzech miesięcznych rat, może trafić do więzienia na rok. To przyniosło spektakularne efekty.

Ściągalność alimentów do państwowego Funduszu Alimentacyjnego wzrosła o ponad 280 proc. Jeszcze w 2015 r. wynosiła 13 proc., a w 2021 r. osiągnęła 49,8 proc. Oznacza to, że dłużnicy boją się nowego przepisu i nie tylko płacą uprawnionym do alimentów, ale i spłacają zadłużenie wobec Funduszu, który ich „kredytował”. Tym samym do państwa wracają wydane pieniądze z Funduszu, dzięki czemu państwo ma więcej pieniędzy na alimenty dla kolejnych uprawnionych, którym zobowiązani nie płacą.

Ochrona ofiar przemocy domowej

Polska była krajem, gdzie późno i nieskutecznie udzielano pomocy kobietom i dzieciom w przypadkach przemocy domowej. Dzięki opracowanej przez Ministerstwo Sprawiedliwości ustawie antyprzemocowej sytuacja się zmieniła. Polska dołączyła do wąskiego grona państw, w których obowiązuje najwyższy standard ochrony ofiar tego typu przestępstw. Ministerstwo Sprawiedliwości pod rządami Zjednoczonej Prawicy zrobiło to, o czym inne ugrupowania jedynie mówiły.

Osoba stosująca przemoc fizyczną, stanowiącą zagrożenie dla życia lub zdrowia domowników, teraz musi bezzwłocznie opuścić mieszkanie; dostanie też zakaz zbliżania się do domostwa; sankcje natychmiast wyegzekwuje policja, a sądy w błyskawicznym trybie zajmą się sprawą.

To przełomowe zmiany w prawie, które realnie ochronią ofiary przemocy domowej. Przyjęta niemal jednogłośnie przez Sejm ustawa wprowadziła policyjny oraz sądowy nakaz opuszczenia mieszkania oraz zakaz zbliżania się sprawcy przemocy do mieszkania lub jego otoczenia. Dzięki temu, to nie ofiary muszą uciekać z mieszkania, ale to sprawcy są zmuszeni do jego opuszczenia.

Dzięki nowej ustawie dzisiaj wszystkie zgłoszenia dotyczące przemocy są traktowane przez policję jako pilne. Średni czas oczekiwania na przyjazd patrolu to 7-15 minut. Po około godzinie winny przemocy opuszcza mieszkanie.

Obowiązek informowania

Ministerstwo przygotowało ustawę, która wprowadziła obowiązek prawny informowania organów ścigania o każdym wiarygodnym podejrzeniu popełnienia przestępstwa pedofilskiego. Zgodnie z nowelizacją Kodeksu karnego z 2017 roku, osobom, które mają wiarygodną wiadomość o przygotowaniu, usiłowaniu lub dokonaniu takiego przestępstwa, a nie powiadomią o tym organów ścigania, grozi nawet do 3 lat więzienia. Ten przepis dotyczy wszystkich, również hierarchów Kościoła katolickiego. Za rządów Platformy Obywatelskiej takiego obowiązku nie było, a dziś każdy, w tym biskupi, jest prawnie zobowiązany zgłaszać podejrzenia pedofilii pod rygorem odpowiedzialności karnej.

Rejestr pedofilów

W Ministerstwie Sprawiedliwości powstała ustawa wprowadzająca „rejestr pedofilów”, dzięki czemu rodzice mogą sprawdzić, pod czyją opieką zostawiają swoje dziecko. Dyrektorzy szkół czy organizatorzy wypoczynku mają obowiązek weryfikować, czy zatrudniane przez nich osoby były karane za przestępstwa pedofilskie, a w dostępnym w internecie rejestrze każdy znajdzie nazwiska sprawców, którzy dopuścili się przestępstw seksualnych ze szczególnym okrucieństwem lub działali w recydywie.

Bez przedawniania

Dzięki inicjatywie Ministerstwa Sprawiedliwości przywrócony został 10-letni dodatkowy okres przedawnienia przestępstw pedofilskich, który za poprzednich rządów został skrócony do 5 lat.

Zaostrzenie kar za pedofilię

Ministerstwo przygotowało zmiany w Kodeksie karnym wprowadzające surowe kary za przestępstwa pedofilskie. Sprawca zgwałcenia dziecka podlega karze od 5 do 30 lat więzienia albo dożywotniemu pozbawieniu wolności. Przed reformą kara wynosiła od 3 do 15 lat więzienia. Nowelizacja wyłączyła przedawnienie karalności przestępstwa zgwałcenia dziecka. Natomiast w przypadku innych przestępstw seksualnych albo występków przeciwko życiu i zdrowiu na szkodę dziecka, jeśli górna granica kary przekracza 5 lat pozbawienia wolności, przedawnienie nastąpi najwcześniej, gdy ofiara ukończy 40. rok życia.

Prokuratura wielokrotnie zaskarżała wyroki sądów, które pobłażliwie podchodziły do przestępców na tle seksualnym, i z całą bezwzględnością ściga przestępstwa pedofilskie. W 2019 r. w takich sprawach prokuratorzy skierowali do sądów 1143 akty oskarżenia, w 2020 – 1265, w 2021 r. – 1301, podczas gdy w 2015 r., za czasów PO-PSL, prawie dwa razy mniej – 716. 

    III. BEZPIECZNA POLSKA

Zaostrzenie kar dla najgroźniejszych przestępców

W pracach Ministerstwa Sprawiedliwości priorytetem zawsze było i jest zapewnienie bezpieczeństwa Polakom. Po latach starań udało się doprowadzić do zaostrzenia kar za najbrutalniejsze przestępstwa. Front obrony przestępców wreszcie poniósł klęskę. Koniec z pobłażliwością dla bandytów! W nowym Kodeksie karnym za najbardziej okrutne zbrodnie, morderstwa, gwałty, pedofilię, grozi kara nawet do 30 lat więzienia. Największym zwyrodnialcom grozi bezwzględne dożywocie. Do końca życia nie wyjdą z więzienia. Nowe przepisy to także m.in. konfiskata aut pijanym kierowcom i surowsze kary dla tych, którzy sieją śmierć na polskich drogach.

Rozszerzenie prawa do obrony koniecznej

Dzięki przygotowanym w Ministerstwie Sprawiedliwości przepisom rozszerzone zostało prawa do obrony koniecznej. Polacy uzyskali pewność, że jeśli bronią siebie i najbliższych przed napadem czy kradzieżą, to państwo stanie po ich stronie, a nie po stronie przestępców. Nikt w obliczu niebezpieczeństwa, w strachu i stresie, nie kalkuluje na chłodno, jak się bronić, by nie zrobić napastnikowi krzywdy. To przestępcy muszą się liczyć z tym, że spotkają się z najpoważniejszymi konsekwencjami.

Walka z plagą drobnych kradzieży

Nowe prawo opracowane w Ministerstwie Sprawiedliwości skończyło z bezkarnością drobnych złodziei, którzy kradną portfele na ulicy i w sklepach. Dokonując jednorazowo drobnych kradzieży, narażali się dotąd na odpowiedzialność za wykroczenie, a więc najczęściej na mandat. Dzięki zmianie Kodeksu wykroczeń pojedyncze drobne kradzieże są sumowane. Kiedy wartość tych łupów przekracza 800 zł, złodzieje odpowiadają za przestępstwo, a nie wykroczenie, grozi im więc więzienie.

Kary za „przekręcanie” liczników

Za „przekręcenie” licznika w samochodzie można trafić nawet na 5 lat do więzienia. Zmiany w Kodeksie karnym ukróciły oszukańczy proceder cofania liczników w używanych autach. Samochodowi kanciarze, a także ich pomocnicy, byli wcześniej praktycznie bezkarni. Konsekwencje bezradności państwa wobec takiego procederu ponosili uczciwi obywatele przepłacający za samochód „po przejściach” lub wręcz nie nadający się do jazdy.

Ochrona przed lichwą

Każdego roku tysiące Polaków padało ofiarą lichwiarzy działających w ramach grup przestępczych. Szczególnie narażone były osoby najsłabsze, zwykle w podeszłym wieku. Państwo nie potrafiło ich ochronić, bo na skutek złych przepisów było bezradne i przegrywało walkę z lichwiarzami. Mimo ogromnej skali zjawiska, skazywano prawomocnie zaledwie 2-3 osoby rocznie.

Ta sytuacja zmieniła się dzięki przepisom opracowanym w Ministerstwie Sprawiedliwości. W czasie pandemii Covid-19 Polacy zostali objęci tarczą antylichwiarską. A radykalny przełom przynosi ustawa antylichwiarska. Nowe prawo skutecznie chroni Polaków przed plagą lichwiarzy i nadużyciami firm pożyczkowych. Kładzie kres wykorzystywaniu niewiedzy klientów i ich ufności. Kończy z żerowaniem na biedzie i dramatach ludzi, które zmuszają ich do pochopnych decyzji o zawieraniu niekorzystnych lichwiarskich umów.

Ustawa antylichwiarska precyzyjnie określa, gdzie zaczyna się lichwa. Zawiera jasną definicję kosztów pozaodsetkowych i obniża ich maksymalne limity. Wprowadza też każdorazowe badanie zdolności kredytowej, a także większy nadzór nad instytucjami pożyczkowymi. 

Skuteczna pomoc dla zadłużonych

Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało również przepisy o upadłości konsumenckiej, chroniące ludzi, którzy np. z powodu choroby lub utraty pracy nie są w stanie spłacać długów i znaleźli się w dramatycznej sytuacji. Nowe prawo pozwala bezpiecznie wyjść z zadłużenia i odbudować normalne życie. Do ogłoszenia upadłości wystarczy samo stwierdzenie, że dłużnik jest niewypłacalny, bo najczęściej oznacza to, że potrzebuje on pomocy w powrocie do normalnego życia. Sąd ustali plan spłaty zadłużenia, biorąc pod uwagę sytuację dłużnika

Dłużnik może też zawrzeć porozumienie z wierzycielem bez konieczności składania wniosku o upadłość. Z ochrony przed bezdomnością na równych zasadach mogą korzystać zarówno konsumenci, jak i przedsiębiorcy.

IV. WIĘŹNIOWIE DO PRACY

Program pracy więźniów

Znakomite efekty przynosi ministerialny program „Praca dla więźniów”, który wspiera readaptację społeczną przebywających w zakładach karnych i aresztach śledczych. Dziś zatrudnionych jest 96 proc. skazanych zdolnych do pracy. Elementem programu jest budowa przywięziennych hal produkcyjnych. W 50 takich halach powstało prawie 4 tys. miejsc pracy dla skazanych.

Więzienie cyfrowe

Sukcesem jest przywrócenie powszechnego stosowania dozoru elektronicznego. Skazani za drobne przestępstwa odbywają kary poza więzieniami. To oszczędność dla podatników – utrzymanie skazanego w systemie dozoru jest pięciokrotnie tańsze niż pobyt w zakładzie karnym. W 2021 r. średni miesięczny koszt odbywania kary w Systemie Dozoru Elektronicznego przez jednego skazanego wynosił 800 zł. Natomiast średni miesięczny koszt izolacji więziennej jednego skazanego to 4150 zł.

Od początku 2023 r. obowiązują kolejne zmiany ustawowe rozbudowały SDE. Wprowadziły możliwość umieszczania przez komisję penitencjarną w dozorze elektronicznym skazanych na karę pozbawienia wolności w wymiarze od 1 do 4 miesięcy. Oprócz tego skazani na karę pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat mogą odbywać w SDE ostatnie 6 miesięcy kary.

W związku z wejściem w życie tych zmian, pojemność dobowa SDE została zwiększona do 10 000 miejsc na dobę. SDE objął łącznie już ponad 148 tysięcy skazanych.

Modernizacja Służby Więziennej

Ministerstwo Sprawiedliwości wprowadziło pierwszy po 1989 r. program modernizacji Służby Więziennej. Przeznaczono ponad 1,5 mld złotych na poprawę bezpieczeństwa zakładów karnych i aresztów śledczych, a także na poprawę warunków pełnienia służby przez funkcjonariuszy i pracowników cywilnych więziennictwa. W 2021 r. przyjęta została druga ustawa modernizacyjna, która przeznacza 2 mld zł na inwestycje związane z poprawą warunków służby funkcjonariuszy i pracowników więziennictwa, a zwłaszcza bezpieczeństwa.

Więzienie to nie sanatorium

Program „Nowoczesne więziennictwo” likwiduje przywileje w korzystaniu przez skazanych z opieki zdrowotnej, wzmacnia bezpieczeństwo w zakładach karnych, poprawia wyszkolenie i skuteczność Służby Więziennej, zwiększa zakres pracy więźniów, rozwija dozór elektroniczny, kończy z ignorowaniem kary więzienia. Tak kompleksowej zmiany w więziennictwie nie było od 25 lat.

Nowe przepisy ograniczą też składanie absurdalnych skarg przez więźniów, takich jak zażalenie na posiłek … sprzed sześciu lat. Jeden z więźniów w ciągu pół roku wysłał tyle skarg, że same znaczki pocztowe, za które płaciła Służba Więzienna, kosztowały 26 tys. zł.

Rozmowy telefoniczne staną się dostępne na równych zasadach dla wszystkich osadzonych. Osadzeni nie będą mogli organizować tzw. telekonferencji, podczas których pod jeden numer dzwoniło kilku przestępców. Dzięki nowym przepisom takie połączenia będą natychmiast przerywane, a sprawcy poniosą konsekwencje.

Reforma przepisów o nieletnich

Przygotowana w Ministerstwie Sprawiedliwości ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich pozwala na skuteczne izolowanie sprawców najcięższych przestępstw i właściwą resocjalizację nieletnich.

Nieletni sprawcy najpoważniejszych przestępstw, takich jak zabójstwo, gwałt, pedofilia, obligatoryjnie trafiają do zakładów poprawczych. Dotąd zdarzało się, że byli obejmowani jedynie nadzorem kuratora. Zmieniła się górna granica wieku przebywania w zakładzie poprawczym. Przed wejściem w życie nowych przepisów pozostawały w nim osoby najwyżej do 21 roku życia. Działo się tak bez względu na popełniony czyn karalny i wyniki resocjalizacji. Reforma wprowadziła możliwość wydłużenia pobytu w zakładzie o trzy lata, jeśli dotychczasowa resocjalizacja nie przyniosła skutku.

    V. UŁATWIENIA DLA PRZEDSIĘBIORCÓW

Całkowicie elektroniczny KRS

Ministerstwo Sprawiedliwości przywiązuje wielką wagę do wprowadzania ułatwień dla przedsiębiorców, zapewniania im warunków uczciwej konkurencji i zwiększenia bezpieczeństwa obrotu gospodarczego. Cele te były realizowane poprzez wiele przygotowanych w resorcie ustaw. Dzięki zmianom informatycznym wprowadzanym przez Ministerstwo Sprawiedliwości przedsiębiorca przez internet może pobrać pełny odpis z elektronicznego Krajowego Rejestru Sądowego. Ogromnym ułatwieniem dla przedsiębiorców są również elektroniczne dokumenty finansowe do KRS, których złożono już ponad 7,3 mln. Od 1 lipca 2021 r. wszystkie wnioski do rejestru przedsiębiorców do KRS są składane elektronicznie. Korzystając z nowej możliwości przedsiębiorcy zarejestrowali przez e-KRS ponad 1800 prostych spółek akcyjnych.

Elektroniczne księgi wieczyste

Pewność obrotu nieruchomościami zwiększyły nowe przepisy, na których podstawie wnioski o wpis w księdze wieczystej składane są za pośrednictwem systemu Elektroniczne Księgi Wieczyste. Przed zmianami, gdy obowiązywała tradycyjna forma dokonywania wpisów w księgach wieczystych, od przygotowania aktu notarialnego do momentu wpisu w księdze wieczystej, czasami mijały 3-4 dni. To oznaczało, że nieruchomość mogła być przedmiotem obrotu nawet kilkakrotnie. Nowy system wyeliminował tę patologię.

Ochrona firm przed bankructwem

Sukcesem okazały się również nowe przepisy o uproszczonym postępowaniu restrukturyzacyjnym dla firm, które wpadły w tarapaty finansowe. Dzięki przepisom opracowanym w Ministerstwie Sprawiedliwości przedsiębiorcy mogą samodzielnie otworzyć postępowanie naprawcze, bez konieczności występowania do sądu. Stało się ono szybsze i tańsze, przez co skuteczniej chroni firmy przed bankructwem.

    VI. SPRAWIEDLIWIE I SOLIDARNIE

Polska liderem cyfryzacji sądownictwa

Najnowszy raport Komisji Europejskiej o pracy wymiaru sprawiedliwości („The 2023 EU Justice Scoreboard”) stawia Polskę w ścisłej czołówce państw UE z najbardziej zaawansowaną cyfryzacją sądownictwa. Zgodnie z danymi raportu zajmujemy pierwsze miejsce w wykorzystaniu narzędzi cyfrowych w sprawach cywilnych, a trzecie w sprawach karnych. Na 27 państw jesteśmy też najlepsi w promowaniu mediacji. Już prawie co trzecia sprawa załatwiana jest w sądach za pośrednictwem systemów teleinformatycznych. Rozwijane są rozprawy zdalne. Na odległość odbywa się np. aż 96 proc. postępowań penitencjarnych. To spektakularny sukces Ministerstwa Sprawiedliwości.

Losowy przydział spraw sędziom

Sprawiedliwy i sprawnie funkcjonujący wymiar sprawiedliwości to podstawa demokratycznego państwa. Dlatego Ministerstwo Sprawiedliwości pod kierunkiem ministra Zbigniewa Ziobro podjęło gruntowną reformę sądownictwa. Na mocy przygotowanych w resorcie ustaw udało się wprowadzić wiele korzystnych zmian.

Ministerstwo Sprawiedliwości wprowadziło elektroniczny system losowego przydziału spraw sędziom. Daje on pewność, że żadna sprawa nie została przydzielona umyślnie wybranemu sędziemu. Zaletą systemu jest też równomierne obłożenie pracą sędziów.

Nowe kadry dla sądownictwa

Na mocy opracowanych w Ministerstwie przepisów przywrócona została instytucja sądowego asesora. Dzięki temu do zawodu trafiają m.in. absolwenci prestiżowej Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury w Krakowie. Mają być w przyszłości doskonale wyszkoloną elitą tego zawodu.

Reforma postępowania cywilnego

Zgodnie z nowymi przepisami regułą w sądach cywilnych powinna być jedna rozprawa, na której zapadnie wyrok. A jeśli nie będzie to możliwe, sędzia jest zobowiązany wyznaczyć kilka następujących bezpośrednio po sobie terminów rozpraw. Tak aby nie było wielomiesięcznych przerw między nimi. Sądy okręgowe zostały odciążone od nadmiaru spraw poprzez podniesienie wartości przedmiotu toczących się przed nimi sporów z 75 tys. zł do 100 tys. zł. Sprawami, w których wartość przedmiot sporu jest niższa niż 100 tys. zł, zajmują się sądy rejonowe.

Postępowanie karne bez absurdów

W sprawach karnych wyeliminowane zostały absurdalne procedury. Sędziowie nie są już zmuszeni do odczytywania na rozprawie setek, a czasem i tysięcy kart spraw. Procesu nie zablokuje zwolnienie lekarskie. Rozstrzygający w sprawach karnych sąd może przesłuchać świadków i przeprowadzić inne zaplanowane dowody mimo nieobecności oskarżonych.

Wsparcie poszkodowanych

Działania Funduszu Sprawiedliwości, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości, zapewniają wsparcie ofiarom przestępstw. Udzielana pomoc jest kilkadziesiąt razy większa niż w czasach rządów Platformy Obywatelskiej.

Dzięki zmianie prawa, przygotowanej w Ministerstwie Sprawiedliwości, Fundusz na ogromną skalę zwiększył kwoty przekazywane na ośrodki pomocy pokrzywdzonym przestępstwem. W 2012 r. – za czasów rządów PO-PSL – fundusz przekazał ośrodkom pomocy zaledwie 1,6 mln zł. W  2019 r. była to kwota ponad 40-krotnie większa, bo aż 76 mln zł, a w 2020 r. ponad 50-krotnie większa – 84,4 mln zł, a w 2021 r. 56-krotnie większa – 90,8 mln zł, a w 2022 r. prawie 60-krotnie wyższa – 94,7 mln zł.

Powstała pierwsza w historii ogólnopolska sieć pomocy. Działa już 305 takich punktów – są prawie w każdym powiecie - które świadczą profesjonalną, kompleksową i bezpłatną pomoc osobom pokrzywdzonym przestępstwem.

Uruchomiona została pierwsza w kraju ogólnokrajowa telefoniczna Linia Pomocy Pokrzywdzonym. Dzięki niej można szybko uzyskać pomoc psychologiczną i prawną, także anonimowo, oraz umówić się na spotkanie ze specjalistami w dowolnym miejscu na terenie Polski. Do błyskawicznego kontaktu służy również specjalny adres e-mail. W ośrodkach oraz telefonicznie udzielono pomocy ponad 220 tys. osób poszkodowanych w wyniku przestępstw.

Sfinansowano budowę nowej kliniki „Budzik” fundacji Ewy Błaszczyk, w której najlepsi lekarze w kraju prowadzą innowacyjny program wybudzania ludzi ze śpiączki. Na to specjalistyczne centrum medyczne związane z rehabilitacją osób pokrzywdzonych przestępstwami Fundusz przeznaczył 44 mln złotych. Nowy „Budzik” dla dorosłych po ciężkim udarze mózgu powstanie na terenie Mazowieckiego Szpitala Bródnowskiego.

Za ponad 60 mln złotych zakupiony został specjalistyczny sprzęt medyczny dla polskich szpitali. W sumie Fundusz Sprawiedliwości wyposażył w specjalistyczny sprzęt medyczny już ponad 140 szpitali w całej Polsce.

Ochotniczym Strażom Pożarnym w całej Polsce Fundusz zapewnił najnowocześniejszy sprzęt do ratowania zdrowia i życia za ponad 230 mln złotych. Ze środków Funduszu Sprawiedliwości zakupiono m.in. ponad 180 wozów strażackich. Strażacy ochotnicy są najczęściej pierwsi na miejscu wypadków czy katastrof i dzięki profesjonalnemu sprzętowi mogą sprawnie i skutecznie ratować ludzi. Doprowadzenie do wypadku drogowego jest w świetle prawa przestępstwem, dlatego pomoc finansowa dla strażaków wpisuje się w cele Funduszu.

Koniec nadużyć komorników

Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało ustawy, które wprowadziły przełomowe zmiany w służbie komorników. W efekcie znacznie wzrosła skuteczność egzekucji w porównaniu z okresem sprzed reformy. W 2018 r. wynosiła 15,66 proc., w 2020 r. – 23,5 proc., a w 2021 r. – 24,8 proc. W 2021 r. komornicy odzyskali w sumie 10 mld 641 mln zł. To najwyższy wynik w historii.

Jednocześnie, co najważniejsze, dzięki nowym przepisom nie dochodzi już do takich nadużyć, jak odebranie traktora postronnemu rolnikowi i patologii, gdy komornicy wystawiali na licytację nawet zabierane dzieciom zabawki.

W myśl nowego prawa, komornicy mogą odebrać dłużnikowi zajętą rzecz tylko wyjątkowo i wyłącznie pod kontrolą sądu. Zasadą jest wręczanie dłużnikom formularza skargi na czynności komornika, od których mogą się odwołać, jeśli uznają, że komornik naruszył ich prawa.

Rozliczenie dzikiej reprywatyzacji

Powołanie w 2017 roku Komisji Weryfikacyjnej do spraw reprywatyzacji nieruchomości warszawskich przerwało gehennę lokatorów, którzy tracili dach na głową, gdy ich mieszkania przejmowali reprywatyzacyjni oszuści i handlarze roszczeń. Komisja przywróciła poczucie sprawiedliwości i godności pokrzywdzonym.

W sprawach związanych z reprywatyzacją komisja wydała już 379 decyzji o przyznaniu odszkodowań lub zadośćuczynień na rzecz 386 osób. Lokatorom przyznano łącznie ponad 11,5 mln złotych. Niestety, władze Warszawy wniosły aż 267 sprzeciwów, blokując niezwłoczną wypłatę pieniędzy.

Możliwość wnoszenia takiego sprzeciwu została ograniczona dzięki ustawie z 17 września 2020 r. Nowe przepisy pozbawiły miasto możliwości blokowania przekazywania odszkodowań i zadośćuczynień na rzecz pokrzywdzonych.

Z Funduszu Reprywatyzacji wypłacono lokatorom pokrzywdzonym reprywatyzacją ponad 10,5 mln zł. Wśród tych, którzy otrzymali zadośćuczynienie jest córka Jolanty Brzeskiej, symbolu walki o sprawiedliwość w Warszawie.

W 2022 r. Naczelny Sąd Administracyjny wydał cztery przełomowe wyroki, w których zakwestionowane zostały niezgodne z prawem decyzje reprywatyzacyjne, a podtrzymane postanowienia Komisji Weryfikacyjnej. W sumie w latach 2017-2022 przed Komisją toczyło się ok. 100 spraw z udziałem handlarzy roszczeń.

Komisja współpracuje z prokuraturą. W Prokuraturze Regionalnej w Warszawie i we Wrocławiu prowadzonych jest ok. 30 postępowań związanych z reprywatyzacją. Dotyczą ponad 300 nieruchomości warszawskich.

Zarzuty popełnienia przestępstw korupcyjnych, działania na szkodę interesu publicznego, fałszowania dokumentów i posługiwania się nimi, jak również oszustw w ich kwalifikowanej postaci dotyczącej mienia wielkiej wartości przedstawiono 105 osobom, w tym 9 adwokatom, 14 radcom prawnym, 3 notariuszom, 16 funkcjonariuszom publicznym oraz 2 rzeczoznawcom. Według prokuratury, wartość wręczonych korzyści majątkowych to 45 mln zł, a szkoda wyrządzona działaniem podejrzanych wynosi ponad 350 mln zł. Prokuratorzy skierowali do sądów 25 aktów oskarżenia przeciwko 65 osobom.

Biuro Komunikacji i Promocji
Ministerstwo Sprawiedliwości