Ławnicy to „sędziowie społeczni” i zasługują na szacunek

Ławnicy są wybierani spośród obywateli i dlatego wnoszą ludzkie spojrzenie w sprawach rozpatrywanych przez sądy – w myśl powiedzenia „sędzia zna prawo, ławnik zna życie”.

Artykuł 182 Konstytucji RP gwarantuje, że w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości uczestniczyć będą polscy obywatele. Realizacją tego przepisu jest udział w składach sędziowskich ławników – osób, które nie są sędziami, są za to przedstawicielami społeczeństwa i na równi z sędziami powinni uczestniczyć w rozstrzyganiu spraw. Dziś jednak rola i status ławników zostały zmarginalizowane, co pozbawia obywateli możliwości realnego udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. 

Obrazem tego stanu rzeczy jest coraz mniejsze zaangażowanie obywateli w pełnienie roli ławnika. Z danych będących w posiadaniu Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, że liczba ławników zmniejsza się niemal z roku na rok. Na kadencję 2000–2003 wybrano ich 44 372, ale już w okresie 2012–2015 funkcję tę sprawowały tylko 13 933 osoby. Nieprzypadkowo spadek ich liczby o ponad 2/3 nastąpił po nowelizacji kodeksu karnego z 2007 r. Na kolejną kadencję, a więc na lata 2024–2027, wybrano jedynie 6 075 ławników. Aktualnie trwają nabory dodatkowe. W samej Warszawie brakuje około 200 ławników. 

Akcja edukacyjna jako początek zmian systemowych

Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało szereg działań, które mają zmienić status ławników i przywrócić ich konstytucyjną rolę w procesie sądowym. W planach Ministerstwa są przedsięwzięcia mające na celu promocję instytucji ławnika, zwiększenie współpracy z samorządami lokalnymi, wzmocnienia instytucji ławnika, zwiększenie udziału ławników w rozpoznawaniu spraw przed sądami oraz szeroko pojęta profesjonalizacja funkcji ławnika. 

Początkiem tych zmian jest kampania edukacyjna, która ma odwrócić stereotypowe traktowanie ławników jako swoistej „dekoracji” sali sądowej.

„Przez blisko 20 lat pracy na sali sądowej widziałem, jak bardzo deprecjonowany jest status ławników, których powinniśmy raczej określać mianem sędziów społecznych. Chcę podkreślić ważną rolę ławników w wymiarze sprawiedliwości i przywrócić należny im szacunek” – mówi Jarosław Gwizdak, adwokat, w latach 2003-2019 sędzia (a wcześniej asesor sądowy), pełniący także funkcję prezesa Sądu Rejonowego Katowice-Zachód. Jarosław Gwizdak jest ekspertem współpracującym z Ministerstwem Sprawiedliwości nad zmianą statusu ławników w Polsce.

Ławnicy na salach sądowych pełnią niezwykle ważną rolę – to obywatele, którzy pomagają wydawać sprawiedliwe wyroki. Tej roli nie może przysłonić żaden stereotyp. Należy im się zaufanie, szacunek i muszą być traktowani z należną powagą.

Ministerstwo Sprawiedliwości zaprasza wszystkie 47 sądów okręgowych do współpracy.

Dlaczego to ważne

Punktem wyjścia do dyskusji o uczynieniu z ławników „sędziów społecznych” w duchu przepisów Konstytucji jest pakiet zmian i planów działań Ministerstwa Sprawiedliwości zmieniających ich systemowy status.

Dlatego już dziś zapraszamy media na konferencję prasową zaplanowaną na najbliższy poniedziałek, na której przedstawiciele Ministerstwa przybliżą ideę i plany realnych kroków zmierzających do przywrócenia należytej roli ławnikom. 

Obok przedstawicieli Ministerstwa Sprawiedliwości w konferencji wezmą udział także Martyna Skibniewska – ławniczka, przewodnicząca Stowarzyszenia Ławników Polskich oraz Jarosław Gwizdak – ekspert Ministerstwa.

Na konferencję prasową zapraszamy w poniedziałek 24 czerwca, na godzinę 13.30.

Kamil Szwarbuła, dyrektor Biura Komunikacji i Promocji Ministerstwa Sprawiedliwości