Komitet Monitorujący ZPRE nadzoruje procedurę wszczętą wobec Polski w 2020 roku w związku  z raportem na temat funkcjonowania instytucji demokratycznych w Polsce przygotowywanym w następstwie objęcia Polski procedurą monitoringową przez Radę Europy.

Podczas wizyty omówione zostały kwestie m.in. podnoszone w raporcie i rezolucji 2316(2020) Zgromadzenia z 28 stycznia 2020 roku: praworządność, niezawisłość sądownictwa oraz dokonywane reformy systemu wymiaru sprawiedliwości w Polsce. Objęcie Polski procedurą monitoringową stanowiło reakcję Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy na działania poprzedniego rządu, które uznano za zagrażające demokracji. Polska, jako jedyny kraj członkowski Unii Europejskiej, znalazła się w grupie państw objętych takim monitoringiem ZPRE.

W debacie na posiedzeniu Komitetu uczestniczyli m.in. Minister Sprawiedliwości Adam Bodnar, Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek oraz wiceprzewodniczący Komisji Weneckiej Martin Kuijer.

Uznanie dla Polski

Minister Adam Bodnar przedstawił działania rządu zmierzające do reformy wymiaru sprawiedliwości w Polsce. Reforma obejmuje m.in. zmiany w funkcjonowaniu Krajowej Rady Sądownictwa, Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego oraz w systemie odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów. Plan Działań, zaprezentowany 2 lutego 2024 r., jest odpowiedzią na rekomendacje Komisji Europejskiej oraz orzeczenia sądów międzynarodowych, w szczególności Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz Trybunału Sprawiedliwości UE.

Adam Bodnar podkreślił, że uznaniem dla wysiłków demokratycznego rządu Polski jest decyzja Komisji Europejskiej o zamknięciu procedury z art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej. Minister wskazał na fakt, iż w tegorocznym sprawozdaniu KE na temat praworządności odnotowano postępy, jakie Polska osiągnęła w realizacji przedstawionych jej zaleceń. Dodatkowo, Polska – pierwszy raz od ośmiu lat, awansowała w rankingu praworządności publikowanym przez World Justice Project.

Wśród przykładów dotychczas dokonanych zmian, głównie w trybie pozalegislacyjnym, Minister Bodnar wymienił powołanie nowych prezesów ponad 120 sądów oraz rzeczników dyscyplinarnych ad hoc, ograniczenie delegowania sędziów i prokuratorów do Ministerstwa Sprawiedliwości, a także utworzenie komisji kodyfikacyjnych.

Zaawansowane są również reformy dotyczące Krajowej Rady Sądownictwa i Trybunału Konstytucyjnego. Uchwalone przez parlament ustawy nie zostały jednak podpisane przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę. Obecnie toczą się także prace nad nową ustawą o Sądzie Najwyższym oraz uregulowaniem statusu wadliwie powołanych przez obecną KRS sędziów (tzw. neo-sędziów), uwzględniającym rekomendacje Komisji Weneckiej.

Przeprowadzane reformy dotyczą również prokuratury. Jedną z pierwszych decyzji Rządu RP było przystąpienie Polski do Prokuratury Europejskiej. Zaawansowane są również prace legislacyjne nad rozdzieleniem funkcji Prokuratora Generalnego i Ministra Sprawiedliwości.

Polska prezydencja i rola praworządności

Minister Adam Bodnar podkreślił, że polskie doświadczenia w zakresie przywracania praworządności mogą stać się inspiracją dla innych państw członkowskich UE. Dodał, że praworządność będzie jednym z priorytetów polskiej prezydencji w Radzie UE, która rozpocznie się 1 stycznia 2025 roku.