Europejski Trybunał Praw Człowieka („Trybunał”) opublikował 16 maja 2024 r. decyzję z 9 kwietnia 2024 r. w sprawie Tużnik i Inni przeciwko Polsce (skargi nr 59556/19 i 20240/20). Mając na uwadze podobny przedmiot skarg, Trybunał objął jedną decyzją dwie skargi, p. Jerzego Tużnika (skarga nr 59556/19) oraz p. Mirosława Sulikowskiego i p. Renaty Sulikowskiej (skarga nr 20240/20).

Obie skargi dotyczyły zarzutu naruszenia art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencja”) z uwagi na odmowę przyznania skarżącym odszkodowania ze względu na utratę przez nich prawa własności nieruchomości na skutek postępowania egzekucyjnego wszczętego przez osoby trzecie.

Skarżący skarżyli się na podstawie art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji na odmowę przyznania im odszkodowania z uwagi na utracenie przez nich prawa do nieruchomości w wyniku postępowania egzekucyjnego wszczętego przez osoby trzecie. Skarżący wskazywali na brak uzasadnienia dla rozróżnienia sytuacji dobrowolnej sprzedaży nieruchomości i przymusowej sprzedaży przeprowadzonej przez komornika sądowego. Gdy wartość nieruchomości, której skarżący byli właścicielami, spadła w wyniku uchwalenia zmian w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, zażądali oni odszkodowania od władz lokalnych.

Trybunał uznał, że najdalej idącą ingerencją w prawo własności skarżących (tj. utrata wszelkich praw do nieruchomości sprzedanych przez komorników sądowych) wynikała z zadłużenia skarżących wobec osób trzecich, a nie w związku ze zmianami w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Skarżący nie podnieśli żadnych zarzutów w tym zakresie, a w każdym razie kwestia przymusowej sprzedaży ich nieruchomości wykraczała poza sześciomiesięczny termin. Trybunał wskazał, że przypadek ten należy odróżnić od innych spraw dotyczących skutków uchwalenia lub zmiany miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, w szczególności od sprawy Skibińscy przeciwko Polsce, (skarga nr. 52589/99), w której to po zakończeniu postępowania krajowego skarżącym pozostawiono pozornie nienaruszone prawo własności, które w praktyce zostało znacznie ograniczone w jego skutecznym wykonywaniu. Natomiast w omawianej sprawie skarżący nie mieli żadnych praw własności ze względu na przymusową sprzedaż ich nieruchomości. Trybunał wskazał ponadto, że zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego (wyroki z dnia 29 września 2015 r., II CSK 653/14 i z dnia 6 października 2016 r., IV CSK 778/15), aby dochodzić odszkodowania za rzeczywistą szkodę na podstawie art. 36 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, własność nieruchomości musi zostać utrzymana do czasu zakończenia postępowania przed sądem drugiej instancji. W takich okolicznościach skarżący nie mogli racjonalnie oczekiwać, że władze lokalne zrekompensują ich stratę. Trybunał zauważył, że jak wynika z akt sprawy, skarżący byli świadomi tego ograniczenia, ponieważ zmodyfikowali swoje argumenty w postępowaniu krajowym i, przynajmniej równolegle, oparli się na drugiej podstawie prawnej. Trybunał zauważył w decyzji, że zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem polskiego Sądu Najwyższego: (i) przymusową sprzedaż nieruchomości (egzekucyjną sprzedaż nieruchomości) należy uznać za prawnie odrębną od sprzedaży w rozumieniu Kodeksu cywilnego (wyrok z dnia 9 sierpnia 2000 r., V CKN 1254/00); oraz (ii) pojęcie "zbywa", użyte w art. 36 ust. 3 ustawy, nie może być rozumiane jako odnoszące się do wszystkich form przeniesienia własności lub prawa użytkowania wieczystego (wyrok z dnia 11 marca 2011 r., II CSK 321/10). Trybunał podkreślił, że orzecznictwo krajowe wyraźnie rozróżnia dobrowolne i przymusowe zbycie nieruchomości dla celów dochodzenia odszkodowania w ramach odpowiedniej procedury, jak również wskazał, iż nie widzi podstaw do kwestionowania tego stanowiska. W świetle powyższego Trybunał uznał, że skarżący nie mogli twierdzić, że mieli uzasadnione oczekiwania co do przyznania im odszkodowania, ponieważ w odpowiednim czasie nie spełniali ustawowych warunków (zob. Centro Europa 7 S.r.l. i Di Stefano przeciwko Włochom [WI], nr. 38433/09, §§ 172-73, ETPC 2012). Skarżący nie mogli również twierdzić, iż byli w posiadaniu mienia w rozumieniu art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji, w które to mogły ingerować władze krajowe (zob. Gratzinger and Gratzingerova przeciwko Republice Czeskiej (dec.) [WI], nr 39794/98, §§ 74-75, ETPC 2002 VII).

 

W świetle powyższego Trybunał stwierdził o niedopuszczalności skarg i uznał, że skargi są niezgodne ratione materiae z postanowieniami Konwencji w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a Konwencji i w oparciu o art. 35 ust. 4 Konwencji podlegają odrzuceniu.

 

Decyzja jest dostępna w języku angielskim w bazie orzeczniczej Trybunału (https://hudoc.echr.coe.int).