W dniu 28 marca 2019 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej Trybunał lub ETPCz) wydał wyrok w sprawie Adamkowski przeciwko Polsce (57814/12),

a także opublikował decyzje, które zostały wydane w dniu 5 marca 2019 roku w następujących sprawach:

1. Lipiec przeciwko Polsce (40448/15) - decyzja o niedopuszczalności skargi,
2. Simiński przeciwko Polsce (57746/16)  - decyzja o skreśleniu z listy skarg,
3. Dolata przeciwko Polsce (74409/16) - decyzja o skreśleniu z listy skarg,
4. Pawełkowicz przeciwko Polsce (62105/14) - decyzja o skreśleniu z listy skarg,
5. Porzycki przeciwko Polsce (46523/17) - decyzja o skreśleniu z listy skarg.
6. Pilawa przeciwko Polsce (72257/12) - decyzja o skreśleniu z listy skarg,
7. Podsiadły przeciwko Polsce (3156/17) - decyzja o skreśleniu z listy skarg,
8. Biskupek przeciwko Polsce (39646/16) - decyzja o skreśleniu z listy skarg,

W wyroku Adamkowski przeciwko Polsce Trybunał stwierdził naruszenie art. 3 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej: Konwencja) w związku z około pięciomiesięcznym okresem przebywania skarżącego w przeludnionej w celi oraz naruszenie artykułu 6 ust. 1 Konwencji w związku z nieproporcjonalnym ograniczeniem skarżącemu prawa do sądu.

Skarżący wniósł przed sądami krajowymi powództwo cywilne o odszkodowanie z tytułu osadzenia w okresie marzec - sierpień 2009 roku w nieadekwatnych warunkach – w przeludnionej celi i w złych warunkach sanitarnych. Skarżący w toku postępowania przed Sądem Okręgowym wnosił o przyznanie pomocy prawnej z urzędu, jednakże wniosek o ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika nie został rozpoznany pozytywnie. Następnie jego powództwo zostało oddalone. W pouczeniu o możliwości wniesienia apelacji brak było zapisu o konieczności złożenia środka odwoławczego wraz z odpisem. Po wpłynięciu apelacji sąd wezwał skarżącego do przedłożenia jej odpisu. W wykonaniu zobowiązania sądu skarżący, znajdujący się w warunkach osadzenia, złożył spisany z pamięci, odręczny odpis apelacji (w dwóch egzemplarzach) uzupełniając go o dodatkowe orzecznictwo. Sąd uznał, że kopie te nie są identyczne ze złożonym oryginałem apelacji i na tej podstawie odrzucił apelację.

Skarżący wniósł skargę do Trybunału podnosząc naruszenie artykułu 3 Konwencji z uwagi na osadzenie w przeludnionej celi oraz odrzucenie jego apelacji w postępowaniu cywilnym, z uwagi na brak przesłania sądowi identycznej kopii apelacji, co, jego zdaniem, stanowiło nadmierny formalizm oraz naruszyło jego prawo do sądu wynikające z artykułu 6 ust 1 Konwencji.

W pierwszej kolejności Trybunał rozpoznawał zarzut Rządu odnośnie do niewyczerpania środków krajowych. Trybunał doszedł do wniosku, że skarżący został w niniejszym postępowaniu pozbawiony przez sąd krajowy możliwości skorzystania z właściwego środka krajowego (apelacji, którą wniósł). Trybunał wziął pod uwagę fakt niepouczenia skarżącego (któremu wcześniej odmówiono przyznania pomocy profesjonalnego pełnomocnika) o konieczności złożenia apelacji wraz z odpisem, a następnie jej odrzucenie, gdy skarżący, pomimo podjętej próby, nie zdołał złożyć identycznego odpisu. Trybunał argumentował, że choć Państwa Strony Konwencji mają pewien margines uznania w kwestii zasad określających dostęp do sądu, a prawo to nie jest nieograniczone, to jednak nie mogą kierować się zbytnim formalizmem w tej kwestii, zaś rola sądów jest taka, aby zapisy te interpretować w zgodzie z Konwencją. Obowiązujące zasady dostępu do sądu nie powinny uniemożliwiać stronom procesu skorzystania z istniejących środków odwoławczych (w tym kontekście Trybunał przywołał orzeczenia Bĕleš i inni przeciwko Republice Czeskiej, skarga nr 47273/99 oraz Zvolský i Zvolská przeciwko Republice Czeskiej, skarga nr 46129/99). Wobec powyższego Trybunał nie zgodził się z twierdzeniem, że skarżący nie wyczerpał środków krajowych, gdyż uznał, że sądy krajowe odrzucając w tych okolicznościach apelację skarżącego, uniemożliwiły mu skorzystanie z istniejącego środka krajowego. W związku z tym Trybunał stwierdził, że w niniejszej sprawie nie może być podnoszony argument o niewyczerpaniu środków krajowych i przyjął skargę do rozpoznania. Trybunał wziął również pod uwagę, że skarżący po wezwaniu sądu, starał się spełnić zobowiązanie do dostarczenia kopii apelacji, wcześniej zaś – po uprzednim pouczeniu o konieczności złożenia wniosku dowodowego (i innych pism) wraz z odpisami – zawsze składał je w sposób określony w pouczeniach. Trybunał zauważył również, że skarżący nie otrzymał jednego ogólnego pouczenia, że wszystkie pisma należy składać waz z ich odpisem. W tych okolicznościach, zdaniem Trybunału, całokształt sytuacji skutkował nieproporcjonalnym ograniczeniem skarżącemu prawa do sądu i naruszeniem art. 6 ust. 1 Konwencji.

Odnośnie do zarzutu naruszenia artykułu 3 Konwencji Trybunał stwierdził, że skarżący oświadczył, że był przetrzymywany przez około 5 miesięcy w przeludnionej celi, czemu Rząd RP nie zaprzeczył, również dokumenty, które złożył skarżący potwierdzały powyższy fakt. Trybunał wziąwszy pod uwagę okoliczności sprawy, które – jak stwierdził – kumulatywnie oddziaływały na skarżącego, doszedł do wniosku, że cierpienie i trudności, które skarżący musiał znosić, przekroczyły nieunikniony poziom przykrości związany z warunkami izolacji więziennej oraz przekroczyły wymagany dla zastosowania artykułu 3 Konwencji próg uciążliwości.

W związku z powyższym Trybunał zasądził na rzecz skarżącego sumę pieniężną w wysokości 3 500 euro tytułem pokrycia wszelkich szkód pieniężnych.

W sprawie Dolata przeciwko Polsce skarżący zarzucał naruszenie art. 10 Konwencji poprzez skazanie prawomocnym wyrokiem w postępowaniu karnym za zniesławienie, twierdząc, że stanowiło ono nieuprawnioną i nieproporcjonalną ingerencję w jego swobodę wypowiedzi. Przedstawiciel Rządu uznał, że nastąpiło naruszenie art. 10 Konwencji w tej sprawie i zaproponował warunki ugody. Pełnomocnik skarżącego wystosował do Trybunału pismo, w którym wskazał, że skarżący nie jest usatysfakcjonowany warunkami deklaracji jednostronnej, gdyż obawia się, że decyzja Trybunału o skreśleniu z listy spraw nie będzie stanowiła podstawy do wznowienia postępowania karnego na gruncie prawa krajowego. Odnosząc się do argumentu pełnomocnika skarżącego Trybunał wskazał na brzmienie art. 540 § 3 K.p.k. i stwierdził, że przepis nie ogranicza możliwości wznowienia jedynie do „wyroków” (w tym kontekściea contrario przywołał swoje orzecznictwo w sprawie Hakimi przeciwko Belgii skarga nr 665/08 oraz Kessler przeciwko Szwajcarii skarga nr 10577/04). Z uwagi na powyższe Trybunał, pomimo braku zgody skarżącego, zaakceptował deklarację jednostronną Rządu RP i sumę pieniężną opiewającą na 4 500 euro. Stwierdził, że jest to kwota porównywalna do kwot przyznawanych w zbliżonych sprawach, a poszanowanie praw człowieka wynikających z Konwencji i jej Protokołów nie wymaga kontynuowania rozpoznawania niniejszej sprawy, w konsekwencji czego, na mocy art. 37 ust. 1 c) Konwencji skreślił skargę z listy spraw.

W sprawie Pawełkowicz przeciwko Polsce skarżący zarzucił naruszenie artykułu 8 Konwencji, poprzez odmowę udzielenia mu, jako osadzonemu, przepustki celem uczestniczenia w uroczystości Pierwszej Komunii Świętej jego wnuczka. Rząd RP przedłożył deklarację jednostronną w której uznał naruszenie prawa skarżącego do poszanowania jego życia prywatnego i rodzinnego oraz zadeklarował sumę pieniężną w wysokości 8 000 złotych tytułem pokrycia wszelkich szkód pieniężnych i niepieniężnych, jak również kosztów i wydatków. Ostatecznie skarżący nadesłał do Trybunału korespondencję, z której wynikało, że przystaje on na warunki deklaracji jednostronnej Rządu RP. Trybunał stwierdził, że z uwagi na wyraźną zgodę skarżącego na warunki deklaracji jednostronnej, należy traktować niniejszą sprawę jako zakończoną ugodą.Skarga została skreślona z listy spraw na podstawie art. 39 Konwencji.

W sprawie Simiński przeciwko Polsce skarżący zarzucał naruszenie art. 10 Konwencji twierdząc, że orzeczenie sądów krajowych w jego sprawie o warunkowym umorzeniu postępowania karnego toczącego się z art. 212 § 1 K.k. (zniesławienie) stanowiło nieuprawnioną i nieproporcjonalną ingerencję w jego swobodę wypowiedzi. Trybunał zatwierdził ugodę zawartą przez strony, na mocy której Rząd RP zobowiązał się zapłacić skarżącemu sumę pieniężną w wysokości 12 000 złotych tytułem pokrycia wszelkich szkód pieniężnych i niepieniężnych, jak również kosztów i wydatków, a skarżący zrzekł się wszelkich dalszych roszczeń przeciwko Polsce wynikających z okoliczności sprawy. Skarga została skreślona z listy spraw na podstawie art. 39 Konwencji.

W sprawie Porzycki przeciwko Polsce skarżący zarzucał naruszenie art. 3 Konwencji z uwagi na długotrwałe zakwalifikowanie go do kategorii osadzonych „niebezpiecznych”, co miało miejsce przez okres 5 miesięcy i 25 dni. Trybunał zatwierdził ugodę zawartą przez strony, na mocy której Rząd RP zobowiązał się zapłacić skarżącemu sumę pieniężną w wysokości 3 000 euro tytułem pokrycia wszelkich szkód pieniężnych i niepieniężnych, jak również kosztów i wydatków, a skarżący zrzekł się wszelkich dalszych roszczeń przeciwko Polsce wynikających z okoliczności sprawy. Skarga została skreślona z listy spraw na mocy art. 39 Konwencji.

Decyzja w sprawie Biskupek przeciwko Polsce, podobnie jak w sprawach Pilawa przeciwko Polsce oraz Podsiadły przeciwko Polsce dotyczyły faktu, że Trybunał – z uwagi na brak odpowiedzi przez skarżących na korespondencję – uznał, że nie są oni zainteresowani dalszym popieraniem skarg i skreślił te skargi z listy spraw.

 W decyzji Lipiec przeciwko Polsce Trybunał uznał skargę za niedopuszczalną biorąc pod uwagę niniejszy stan faktyczny.

Skarżący powołując się na artykuł 5 ust. 3 Konwencji zarzucił nadmierną długość tymczasowego aresztowania. Podnosił, że większość dowodów była już w sprawie zebrana na wstępnym etapie postępowania, w związku z czym ryzyko, że będzie on utrudniał postępowanie było, jego zdaniem, iluzoryczne.

Skarżącego zatrzymano 26 sierpnia 2011 roku, przedstawiono mu zarzuty gwałtu zbiorowego ze szczególnym okrucieństwem (w tym pobicie i używanie wobec pokrzywdzonych gróźb pozbawienia ich życia poprzez spalenie), a także trzy zarzuty pozbawienia wolności i pobić popełnionych we współdziałaniu z czterema innymi osobami.

Dnia 27 sierpnia 2011 roku sąd rejonowy zastosował wobec podejrzanego tymczasowe aresztowanie. Sąd wskazał na uzasadnione podejrzenie popełnienia przez skarżącego zarzucanych mu czynów oraz na surowość grożącej mu kary. Podkreślił również okoliczności związane ze stopniem skomplikowania sprawy, relacjami między współoskarżonymi oraz problemami z zatrzymaniem podejrzanego. Dnia 15 września 2011 roku sąd okręgowy nie uwzględnił zażalenia skarżącego na postanowienie sądu pierwszej instancji. Podkreślił, że materiał zgromadzony w sprawie uzasadnia podejrzenie, że w przypadku zwolnienia z tymczasowego aresztu skarżący będzie próbował utrudniać przebieg postępowania poprzez wpływanie na świadków. W szczególności odwołał się do zeznań jednego z pokrzywdzonych, który stwierdził, że skarżący i jego wspólnicy grozili mu, aby nie kontaktował się z policją. Sąd drugiej instancji również powołał się na surowość grożącej skarżącemu kary oraz na fakt, że śledztwo nadal było w toku. Istniało wówczas również prawdopodobieństwo postawienia skarżącemu dalszych zarzutów.

Sąd rejonowy przedłużył tymczasowe aresztowanie wobec skarżącego w dniu 22 listopada 2011 roku oraz 21 lutego i 22 maja 2012 roku. W tych orzeczeniach sąd powtórne przywołał wcześniejsze argumenty. Ponadto cytował zeznania świadków, z których wynikało wysokie prawdopodobieństwo, że podejrzany popełnił zarzucane mu przestępstwa, wskazał na złożony charakter sprawy oraz na szereg działań, które nadal miały zostać podjęte celem zakończenia śledztwa (w tym kilka opinii biegłych). Sąd podkreślił również brutalną naturę zarzucanych przestępstw oraz wskazał, że istnieją dowody sugerujące, że oskarżony i współoskarżeni zastraszali świadków.

Skarżący zaskarżył wówczas jedno z orzeczeń sądu - z dnia 21 lutego 2012 roku. Jego zażalenie nie zostało uwzględnione przez sąd apelacyjny.

Akt oskarżenia przeciwko skarżącemu wpłynął do właściwego sądu okręgowego w dniu 23 lipca 2012 roku. Obejmował on 15 współoskarżonych, którym zarzucono łącznie popełnienie 52 przestępstw. Skarżącego oskarżono o popełnienie dwóch gwałtów zbiorowych ze szczególnym okrucieństwem, połączonych z pozbawieniem wolności i pobiciem; ponadto 3 przestępstw polegających na pozbawieniu wolności i pobiciu, połączonych z przestępstwami przeciwko mieniu i jednego przestępstwa polegającego na czerpaniu korzyści z prostytucji. Prokurator wniósł o przesłuchanie 24 świadków i przeprowadzenie dowodów ze 158 dokumentów, w tym 14 opinii biegłych.

Następnie przedłużono skarżącemu tymczasowe aresztowanie orzeczeniami sądu okręgowego z: 31 lipca, 18 września, 22 listopada 2012 roku, 26 marca i 23 maja 2013 roku oraz sądu Apelacyjnego w dniu 24 lipca i 23 października 2013 roku, 22 stycznia, 19 marca, 7 maja, 9 lipca, 22 października i 12 listopada 2014 roku oraz 21 stycznia i 4 marca 2015 roku. Sądy krajowe nadal opierały się na wskazanych we wcześniejszych decyzjach przesłankach stosowania tymczasowego aresztowania. Ponadto sąd okręgowy w orzeczeniu z dni 21 lipca 212 roku odwołał się do zeznań dwóch świadków, którzy wskazali, że dwie nieustalone osoby kontaktowały się z nimi i zaleciły pilne wycofanie ich zeznań, grożąc przy tym negatywnymi konsekwencjami.

Skarżący nieskutecznie zaskarżał orzeczenia z dnia: 22 listopada 2012 roku, 26 marca, 23 maja oraz 23 października 2013 roku oraz przez Sąd Apelacyjny w Lublinie w dniu 24 lipca i 23 października 2013 roku, 22 stycznia, 19 marca, 7 maja, 9 lipca, 22 października i 12 listopada 2014 oraz 21 stycznia i 4 marca 2015 roku.

Dnia 1 kwietnia 2015 roku sąd okręgowy wydał wyrok skazujący skarżącego za wszystkie zarzucone mu przestępstwa na łączną karę 13 lat pozbawienia wolności, zaś 31 maja 2016 zarządził zwolnienie oskarżonego do czasu rozpoznania jego apelacji.

Dnia 24 maja 2017 roku sąd apelacyjny utrzymał wyrok jedynie co do skazania za przestępstwo czerpania zysków z prostytucji, uchylił zaś w odniesieniu do gwałtów zbiorowych i pozbawienia wolności. W tym zakresie sąd drugiej instancji przekazał sprawę do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji, stwierdziwszy, że rola skarżącego w popełnieniu tych przestępstw była mniejsza, niż pozostałych współoskarżonych i powinna być ponownie zbadana przez sąd pierwszej instancji. Sąd drugiej instancji wymierzył skarżącemu karę roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności. Na poczet tej kary zaliczono skarżącemu okres tymczasowego aresztowania uznając karę za wykonaną w całości.

Postępowanie karne odnośnie uchylonej części wyroku sądu pierwszej instancji toczy się nadal przed sądem okręgowym.

Trybunał w pierwszej kolejności rozważał kwestię wyczerpania środka krajowego i stwierdził, że pomimo, iż skarżący nie złożył zażaleń na wszystkie (a jedynie 13 z 17) orzeczenia przedłużające tymczasowe aresztowanie, to jest to wystarczające, aby uznać, że nastąpiło wyczerpanie środków krajowych (w tym względzie Trybunał oparł się o swoje wcześniejsze orzecznictwo w sprawie Ruciński przeciwko Polsce skarga nr 33198/04).

Następnie Trybunał wskazał na okres tymczasowego aresztowania relewantny w niniejszej prawie, który do daty wydania wyroku skazującego w pierwszej instancji wyniósł 3 lata 5 miesięcy i 23 dni i uznał, że po dacie 1 kwietnia 2015 roku nie można już mówić o zastosowaniu tymczasowego aresztowania bez skazania i z tego powodu okres ten nie mieści się w zakresie artykułu 5 ust. 3 Konwencji

Odnosząc się do meritum Trybunał stwierdził, że sądy krajowe polegały na następujących przesłankach stosując tymczasowy areszt wobec skarżącego: 1) duże prawdopodobieństwo, że skarżący popełnił zarzucane mu przestępstwa; 2) szczególny stopień skomplikowania sprawy; 3) grożąca oskarżonemu surowa kara; 4) uzasadniona obawa fałszowania dowodów lub utrudniania postępowania karnego. Trybunał zauważył, że fakt, iż sprawa dotyczyła poważnych przestępstw musi zostać wzięty pod uwagę w ocenie zgodności z artykułem 5 ust. 3 Konwencji (w tym kontekście przywołał orzecznictwo w sprawie Nowak przeciwko Polsce, skarga nr 18390/02).

Trybunał zgodził się ze stanowiskiem Rządu, że uwarunkowania niniejszej sprawy były skomplikowane. W tego typu przypadkach stały nadzór i uniemożliwienie współoskarżonym porozumiewania się między sobą może być konieczny, aby przeciwdziałać ich ucieczce, fałszowaniu dowodów lub wpływaniu na świadków (w tym kontekście przywołał orzecznictwo w sprawie Mierzejewski przeciwko Polsce, skarga nr 15612/13).

Trybunał wielokrotnie orzekał, że sama surowość kary jest istotnym elementem w ocenianiu ryzyka ucieczki lub popełnienia kolejnego przestępstwa, jednakże przedłużanie stosowania tymczasowego aresztowania nie może być oceniane z kompletnie abstrakcyjnego punktu widzenia, biorąc pod uwagę jedynie powagę stawianych zarzutów.

Dlatego Trybunał rozważał, czy zachodziły dodatkowe przesłanki, na które powoływały się sądy krajowe i stwierdził, że tymi przesłankami była próba fałszowania dowodów poprzez zastraszanie świadków i pokrzywdzonych.

Z uwagi na powyższe Trybunał stwierdził, że okoliczności niniejszej sprawy dają podstawy do stwierdzenia, że podstawy zastosowania tymczasowego aresztowania były uzasadnione i wystarczające przez cały okres jego trwania. 

Jeśli chodzi o stwierdzenie, czy władze krajowe wykazały się starannością w przeprowadzeniu odpowiednich procedur, Trybunał stwierdził, że niniejsza sprawa była skomplikowana biorąc pod uwagę ilość osób skarżonych w tym samym postępowaniu,  ilość dowodów, w tym z przesłuchania świadków mieszkających za granicą oraz opinii biegłych, Trybunał nie stwierdził znaczących okresów bezczynności po stronie prokuratury lub sądów, a postępowania - zarówno sądowe, jak i prokuratorskie przebiegały sprawnie.

Z uwagi na powyższe Trybunał stwierdził, że skarga jest oczywiście bezzasadna i podlega odrzuceniu na podstawie art. 35 ust. 3 a i 4 Konwencji.

 

Orzeczenia są dostępne w języku angielskim w bazie orzeczniczej Trybunału ( https://www.echr.coe.int ).