W dniu 11 lipca 2019 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej: Trybunał lub ETPCz) opublikował decyzje  z dnia 18 czerwca 2019 roku w następujących sprawach przeciwko Polsce:

1. skarga nr 45501/08 – decyzja o niedopuszczalności skargi,

2. skarga nr 8127/17 – decyzja o niedopuszczalności skargi,

3. skarga nr 34418/18 – ugoda i decyzja o skreśleniu z listy skarg,

4. skarga nr 60537/15 – deklaracja jednostronna Rządu i decyzja o skreśleniu z listy skarg,

5. skarga nr 15404/15 – decyzja o niedopuszczalności,

6. skarga nr 4003/18 – ugoda i decyzja o skreśleniu z listy skarg,

7. skarga nr 8734/13 – ugoda i decyzja o skreśleniu z listy skarg,

8. skarga nr 20029/18 – ugoda i decyzja o skreśleniu z listy skarg.

W sprawie o numerze skargi  45501/08 skarżący zarzucali naruszenie art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej: Konwencja) w wyniku zaistniałego, ich zdaniem, naruszenia zasady domniemania niewinności, poprzez ujawnienie przez prokuraturę na konferencji prasowej stawianych skarżącym zarzutów. Skarżący podnieśli również zarzut przewlekłości postępowań oraz odmowę dostępu do akt tych postępowań. Ponadto wskazywali na brak obiektywizmu prowadzących postępowanie oraz zarzucili władzom krajowym, że informacje, które uzyskały one na ich temat za pomocą niejawnych środków inwigilacji (podsłuchów) były przechowywane w kancelarii tajnej, zamiast zostać zniszczone.

Trybunał ustalił, że postępowanie krajowe, które toczyło się od maja 2005 roku i dotyczyło zarzutów przekupstwa w wymiarze sprawiedliwości podczas konkursu wstępnego na aplikację sądową (wówczas przeprowadzanego jeszcze przez sądy apelacyjne), w którym uczestniczyła pierwsza skarżąca. Druga skarżąca (matka pierwszej skarżącej) była w tym czasie czynnym prokuratorem prokuratury okręgowej, wobec której, na skutek informacji uzyskanych z podsłuchów, wszczęto postępowanie dyscyplinarne z uwagi na zachodzące podejrzenie popełnienia przestępstwa opisanego w art. 266 § 2 k.k.

Jak ustalił Trybunał, wobec pierwszej skarżącej i jej męża (trzeciego skarżącego) postępowanie toczyło się z art. 229 § 3 k.k., zaś wobec trzeciego skarżącego dodatkowo z art. 266 § 2 k.k. To postępowanie umorzono w lutym 2008 roku w uzasadnieniu przywołując w szczególności uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 26 kwietnia 2007 roku (I KPZ 6/07). Na podstawie zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z 7 września 2007 roku w sprawie zakresu działania sekretariatu i innych działów administracji w powszechnych jednostkach prokuratury, prokurator wydał postanowienie o przechowywaniu dowodów w kancelarii tajnej do chwili ustania karalności zarzucanego skarżącym czynu zabronionego, tj. do 9 lipca 2020 roku.

Trybunał ustalił, że 19 listopada 2007 roku czyny objęte postępowaniami prowadzonymi przez organy dyscyplinarne prokuratury wobec drugiej skarżącej uległy przedawnieniu i została ona przywrócona w funkcjach prokuratora, zaś 25 stycznia 2008 roku została uniewinniona.

W czerwcu 2006 roku oraz w październiku 2007 roku druga skarżąca zwróciła się do prokuratury o usunięcie z akt sprawy jej dotyczącej wszelkich informacji, w których posiadanie władze weszły w wyniku podsłuchów rozmów telefonicznych przeprowadzanych z G.Z. oraz o zniszczenie tych informacji. Pierwsza skarżąca i skarżący występowali również bezskutecznie o zniszczenie elementów poufnych zawartych w aktach ich sprawy.

Trybunał, biorąc pod uwagę charakter zarzutów, w szczególności podniesione przez skarżących przetrzymywanie w kancelarii tajnej informacji na ich temat, które władze krajowe otrzymały wskutek podsłuchów telefonicznych, zdecydował się rozpoznać sprawę również w kontekście art. 8 Konwencji. Trybunał przypomniał, że sam fakt przechowywania w kancelarii tajnej danych dotyczących życia prywatnego osób stanowi ingerencję w prawo zagwarantowane w art. 8 Konwencji (w tym kontekście Trybunał przywołał wyrok w sprawie przeciwko Rumunii, skarga nr 28341/95 oraz wyrok w sprawie przeciwko Szwajcarii, skarga nr 27798/95). Do naruszenia art. 8 Konwencji dochodzi, gdy nie są spełnione łącznie następujące warunki – ingerencja musi być przewidziana prawem, mieć uzasadniony cel i być konieczna w demokratycznym państwie dla osiągnięcia tego celu.

Trybunał ustalił, że podstawę prawną stanowił art. 19 ust. 15 ustawy o Policji w ówczesnym brzmieniu oraz w świetle uchwały siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2007 roku (I KPZ 6/07). Jeśli chodzi o cel, któremu ingerencja miała służyć – Trybunał stwierdził, że materiały te stanowiły dowód popełnienia przestępstwa wobec osób trzecich wskazanych w nagraniach, środki podjęte były zatem, zdaniem Trybunału, konieczne celem ochrony porządku oraz zapobiegania popełnianiu przestępstw. Biorąc pod uwagę zasadę proporcjonalności środków podjętych celem realizacji uzasadnionych celów, Trybunał odnotował, że warunki, w jakich były przechowywane dane miały na celu ochronę ich prywatności oraz ochronę przed jakimkolwiek nieautoryzowanym dostępem do nich, zaznaczając, że tylko niektórzy funkcjonariusze publiczni (wskazani w przepisach prawa) mogą mieć do nich dostęp. Ponadto Trybunał stwierdził, że długość zastosowania kwestionowanego przez skarżących środka w postaci przechowywania danych w kancelarii tajnej wynika wprost z obowiązku prawnego wskazanego w prawie krajowym (wyżej wskazanym zarządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 7 września 2007 roku).

Z uwagi na powyższe Trybunał odrzucił skargę w tym zakresie na podstawie art. 35 ust. 3 i 4 Konwencji.

Jeśli chodzi o pozostałe zarzuty z art. 6 Konwencji Trybunał uznał, że zarzut naruszenia zasady domniemania niewinności nie był podniesiony w postepowaniu krajowym, przez co nie została spełniona przesłanka wyczerpania środków krajowych. Podobnie Trybunał stwierdził odnośnie zarzutu przewlekłości postepowania w tym przypadku skarżący również nie skorzystali z dostępnych środków krajowych. Odnośnie dostępu do akt postępowań Trybunał odmówił skarżącym statusu ofiary, z uwagi na to, że postępowania te zostały umorzone lub zakończone uniewinnieniem. Zarzuty odnośnie prowadzonego wobec drugiej skarżącej postępowania dyscyplinarnego Trybunał uznał za spóźnione. Wobec powyższego, skarga została w tym zakresie odrzucona zgodnie z artykułem 35 ust. 1 i 4 Konwencji.

Decyzja w sprawie o numerze skargi  8127/17 dotyczyła zarzucanego naruszenia art. 3 Konwencji w związku z osadzeniem skarżącego w przeludnionej celi o powierzchni całkowitej wynoszącej 18,08 m² gdzie, jak ustalił Trybunał, przestrzeń do dyspozycji więźnia była ograniczona do 2,58 m² łącznie podczas 13 dni.

Trybunał wskazał, że istnieje domniemanie, że do naruszenia art. 3 Konwencji dochodzi
w sytuacji, gdy przestrzeń osobista osadzonego jest mniejsza niż 3 m². Jest ono jednak możliwe do obalenia, gdy zostaną łącznie spełnione następujące przesłanki: zredukowanie powierzchni jest krótkie, okazjonalne, a osadzonemu zapewnione zostają zajęcia dodatkowe poza celą.

Trybunał ustalił w niniejszej sprawie, że skarżący był osadzony w przeludnionej celi okazjonalnie, jedynie w trzech nie następujących po sobie okresach, które trwały kolejno osiem, dwa oraz trzy dni. Warunki osadzenia były odpowiednie, a cele były wyposażone zgodnie z regułami. Skarżącemu zapewnione również zostały aktywności dodatkowe, takie jak spacer, czy zajęcia edukacyjne, mógł również starać się o pracę, z czego nie korzystał.

Wobec powyższego, skarga została uznana za niedopuszczalną, jako oczywiście bezzasadna, zgodnie z art. 35 ust. 3 (a) i 4 Konwencji.

W sprawie o numerze skargi 60537/15 skarżący wniósł skargę do Trybunału zarzucając naruszenie art. 3 oraz art. 6 ust. 1 Konwencji, z uwagi na długie stosowanie wobec niego reżimu „więźnia niebezpiecznego” oraz niespełnienie wymogu rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie. Rząd RP przedłożył deklarację jednostronną, w której uznał naruszenie art. 3 i 6 ust. 1 Konwencji i zaproponował kwotę 14 000 zł tytułem zadośćuczynienia, kosztów i wydatków. Skarżący poinformował, że nie jest usatysfakcjonowany warunkami deklaracji jednostronnej. Trybunał, pomimo braku zgody skarżącego, zaakceptował deklarację jednostronną Rządu RP stwierdzając, że zaproponowana kwota jest porównywalna do kwot przyznawanych w podobnych sprawach, a poszanowanie praw człowieka wynikających z Konwencji i jej Protokołów nie wymaga kontynuowania rozpoznawania niniejszej sprawy, w konsekwencji czego, na mocy art. 37 ust. 1 c) Konwencji skreślił skargę z listy spraw.

W sprawie o numerze skargi 34418/18 powołując się na art. 6 Konwencji, skarżący zarzucali przewlekłość postępowania karnego przeciwko sprawcy wypadku drogowego, w którym zginęła ich córka, oraz brak staranności władz krajowych, które badały to postępowanie. Rząd uznał naruszenie Konwencji i zaproponował sumę pieniężną w wysokości 13 000 euro tytułem pokrycia wszelkich szkód pieniężnych i niepieniężnych, jak również kosztów i wydatków. Skarżący wyrazili zgodę na warunki ugody, którą Trybunał zatwierdził.

W sprawie o numerze skargi 15404/15 wszyscy skarżący złożyli skargi na podstawie art. 8 Konwencji w sprawie zamian dzieci po urodzeniu w szpitalu, które miały miejsce w latach 50 podnosząc, że incydenty te miały nieodwracalne długoterminowe skutki dla ich życia prywatnego i rodzinnego. Ponadto skarżący, których zamieniono po urodzeniu, twierdzą, że zostali pozbawieni prawa do wychowania przez biologicznych rodziców, a zamiana miała wpływ na kluczowe aspekty ich tożsamości. Skarżący zarzucili ponadto na podstawie art. 6 Konwencji, że pomimo faktu, iż wszyscy doświadczyli stresu, cierpienia i bólu emocjonalnego z powodu zamiany niemowląt, ich wnioski o zadośćuczynienie zostały oddalone przez sądy krajowe.

Trybunał powtórzył na wstępie decyzji, że zgodnie z powszechnie uznanymi zasadami prawa międzynarodowego postanowienia Konwencji i jej Protokołów nie wiążą Państwa-Strony
w związku z jakimkolwiek działaniem lub faktem, które miały miejsce, a także sytuacją, która przestała istnieć, przed datą wejścia w życie odpowiedniej umowy międzynarodowej
w odniesieniu do tej Strony. Zgodnie z ogólną zasadą jurysdykcja temporalna Trybunału powinna zostać ustalona, ​​z należytym uwzględnieniem szczególnych okoliczności danej sprawy,
w odniesieniu do zakresu przedmiotowego prawa Konwencji i charakteru faktów konstytutywnych dla domniemanej ingerencji (zob. wyrok w sprawie o numerze skargi 59532/00, §§ 70 i 77, ETPCz 2006 III i wyrok w sprawie o numerze skargi 71463/01, §§ 145-46, 9 kwietnia 2009 r.).
W celu ustalenia jurysdykcji temporalnej Trybunału istotne jest zatem określenie dokładnego czasu domniemanej ingerencji w niniejszych sprawach.

Trybunał zauważył, że ​​przedmiotowe sprawy dotyczą trzech przypadków zamiany dzieci, które miały miejsce odpowiednio w 1956, 1950 i 1952 roku. Sądy krajowe stwierdziły, że daty te były kluczowe dla oceny naruszenia dóbr osobistych skarżących. Trybunał zgodził się z sądami krajowymi, że sytuacja prawna, na którą skarżyli się skarżący, zaistniała w latach pięćdziesiątych, w momencie zamiany dzieci. Będące tego wynikiem postępowania o zadośćuczynienie powinny być postrzegane jako wykorzystanie przez skarżących dostępnych środków krajowych,
a postanowienia wydane w tych postępowaniach jedynie podkreśliły, że istniejąca sytuacja prawna powstała w latach 50. (por. wyrok w sprawie o numerze skargi 21794/08, § 48, ECHR 2013).

Chociaż prawdą jest, że od daty ratyfikacji wszystkie działania i zaniechania Państwa-Strony muszą być zgodne z Konwencją, Konwencja nie nakłada na strony szczególnego obowiązku zapewnienia zadośćuczynienia za szkody wyrządzone przed tą datą (zob. wyrok w sprawie o numerze skargi 44912/98, § 38, EKPC 2004 IX). Jakakolwiek inna interpretacja podważałaby zarówno zasadę niedziałania wstecz prawa traktatowego, jak i zasadnicze rozróżnienie między naruszeniem a zadośćuczynieniem, które leży u podstaw odpowiedzialności państw.

W sprawach takich jak obecna, w których ingerencja miała miejsce przed datą ratyfikacji Konwencji przez Państwo, ale ostateczna decyzja podjęta w ramach dostępnych środków krajowych zapadła po tym terminie, Trybunał uważa, że przyjęcie tej ostatniej daty za określającą jego jurysdykcję temporalną, w wyniku której Konwencja byłaby dla tego państwa wiążąca odnośnie zdarzenia, które miało miejsce przed wejściem w życie Konwencji w odniesieniu do tego państwa, byłoby sprzeczne z ogólną zasadą niedziałania wstecz traktatów.

W związku z tym, biorąc pod uwagę fakt, że uznanie przez Polskę prawa do skargi indywidualnej stało się skuteczne dopiero w dniu 1 maja 1993 roku, Trybunał uznał, że ​​w szczególnych okolicznościach niniejszej sprawy nie posiadał jurysdykcji temporalnej do zbadania skarg skarżących, które miały swoje źródło w zdarzeniach z lat pięćdziesiątych. Wynika z tego, że przedmiotowe skargi były niezgodne ratione temporis z postanowieniami Konwencji
w rozumieniu art. 35 ust. 3 (a) i musiały zostać odrzucone zgodnie z art. 35 ust. 4.

Decyzje w sprawach o numerze skargi 4003/18 oraz 20029/18 skarżący podnosili naruszenie art. 3 Konwencji w związku z warunkami ich osadzenia, w szczególności przeludnieniem celi, w których przebywali.

Zgodnie z ustaleniami Trybunału skarżący w pierwszej sprawie przebywał w przeludnionej celi przez okres od 22 stycznia 2005 roku do 22 września 2009 roku, zaś w drugiej sprawie Trybunał ustalił, że skarżący przebywał w takiej celi od 15 lipca 2015 roku do 31 stycznia 2016 roku.

Trybunał zaakceptował ugody pomiędzy skarżącymi, a Rządem RP, w których sumy pieniężne przyznane skarżącym opiewały odpowiednio na kwotę 7 800 euro powiększone o 2 000 złotych tytułem zwrotu kosztów postepowania w pierwszej sprawie oraz 1 500 euro powiększone o 3 600 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania w drugiej sprawie.

Obie skargi zostały skreślone z listy spraw na podstawie art. 39 Konwencji.

W sprawie o numerze skargi 8734/13 skarżący podniósł na podstawie art. 5 ust. 4 Konwencji, że został pozbawiony możliwości wniesienia skutecznego zażalenia na postanowienie o tymczasowym aresztowaniu z uwagi na fakt, że jego adwokat nie uzyskał dostępu do akt sprawy. Twierdził, że odmowa udzielenia adwokatowi dostępu do odpowiedniej części akt była sprzeczna z zasadą równości broni. Rząd RP uznał naruszenie Konwencji i zaproponował kwotę 3250 euro tytułem pokrycia wszelkich szkód pieniężnych i niepieniężnych, jak również kosztów i wydatków. Skarżący wyraził zgodę na warunki ugody. Trybunał stwierdził, że ugoda opiera się na poszanowaniu praw człowieka opisanych w Konwencji i brak jest podstaw do dalszego rozpoznawania sprawy, dlatego też uznał za zasadne skreślenie jej z listy.

Orzeczenia są dostępne w języku angielskim albo francuskim w bazie orzeczniczej Trybunału pod adresem: https://hudoc.echr.coe.int/eng#%20