W dniu 16 maja 2019 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej Trybunał lub ETPCz) opublikował wyrok w sprawie Ziaja przeciwko Polsce (skarga nr 45751/10).

W postępowaniu krajowym skarżąca domagała się ustanowienia służebności drogi koniecznej na grobli pomiędzy stawami rybnymi. Z należącej do sąsiadów nieruchomości skarżąca korzystała w przeszłości, aby dojechać do swojej posesji. Postępowanie przed sądami krajowymi zostało wszczęte w lutym 1999 roku i trwało 13 lat. Postanowienia zapadłe w sprawie były dwukrotnie uchylane przez sąd odwoławczy, a sprawa przekazywana do sądu pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Na różnych etapach postępowania krajowego zostało dopuszczonych wiele dowodów z opinii biegłych sądowych różnych specjalizacji. Ponadto kilkukrotnie odwoływano oględziny nieruchomości z uwagi na niekorzystne warunki atmosferyczne. Trybunał stwierdził wiele okresów, w których nastąpił brak aktywności sądów (dla przykładu przytoczył, że po uchyleniu orzeczenia pierwszej instancji dnia 26 stycznia 2006 roku pierwsza rozprawa została wyznaczona na 26 lipca 2006 roku).

Skarżąca dwukrotnie wniosła skargę w trybie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 roku o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. 2004, Nr 179, poz. 1843 z późn. zm.), dalej: skarga na przewlekłość.

Odnośnie dopuszczalności skargi i zarzutu niewyczerpania przez skarżącą środków krajowych Trybunał powołał się na orzeczenie w sprawie Rutkowski przeciwko Polsce i stwierdził, że uwidoczniona w tamtym orzeczeniu wadliwa praktyka sądów krajowych odnośnie stosowania ustawy z dnia 17 czerwca 2004 roku o skardze na przewlekłość (w szczególności odnośnie fragmentaryzacji postępowania) miała również miejsce w niniejszej sprawie. Nadto Trybunał uznał za zbytni formalizm nierozpoznanie skargi co do meritum z uwagi na to, że skarżąca w postępowaniu krajowym „nie sprecyzowała podstaw, na których oparła skargę”. Rozpoznając drugą skargę na przewlekłość sąd krajowy nie wziął pod uwagę całego okresu postępowania, a jedynie etap, który miał miejsce po wejściu w życie ustawy o skardze na przewlekłość.

W tym stanie rzeczy, biorąc pod uwagę fakt, że dalszy tok postępowania nie spełniał przesłanki rozpoznania sprawy w „rozsądnym terminie” Trybunał uznał, że wymaganie od skarżącej, aby składała kolejną skargę na przewlekłość postępowania stanowiłoby nakładanie na skarżącą nadmiernych obowiązków (w tym kontekście Antonić-Tomasović przeciwko Chorwacji, skarga nr 5208/03).

Trybunał uznał, że postępowanie w niniejszej sprawie nie było skomplikowane, a konieczność dopuszczenia dowodów z opinii biegłych sądowych była znana od początku postępowania i czynności te powinny zostać zrealizowane w sposób terminowy przez sąd. Tymczasem, jak zauważył Trybunał, sporządzenie opinii przez biegłych w niniejszej sprawie w kilku przypadkach zajęło blisko rok. Trybunał uznał, że przeprowadzenia dowodów z opinii biegłych sądowych w niniejszej sprawie pozbawione było przymiotu wymaganej sprawności, w szczególności nie podjęto działań, aby zdyscyplinować biegłych sądowych i zapewnić przestrzeganie przez nich zakreślonych terminów. Dla Trybunału nie było również oczywiste, czy po poszczególnych orzeczeniach uchylających orzeczenia sądu pierwszej instancji należało koniecznie powtarzać wszystkie opinie biegłych.

Trybunał stwierdził naruszenie artykułu 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej: Konwencja) oraz zasądził na rzecz skarżącej kwotę 10 000 euro tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową.

Orzeczenie jest dostępne w języku angielskim w bazie orzeczniczej Trybunału (https://www.echr.coe.int), wkrótce zaś tłumaczenie wyroku zostanie zamieszczone w bazie przetłumaczonych na język polski orzeczeń Trybunału na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości (https://www.gov.pl/sprawiedliwosc).