W dniu 4 kwietnia 2019 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej Trybunał lub ETPCz) wydał wyrok w sprawie Kunert przeciwko Polsce (57814/12), w którym stwierdził brak naruszenia art. 3 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej: Konwencja) oraz brak naruszenia artykułu 6 ust. 1 Konwencji.

Skarżący w postępowaniu krajowym wniósł powództwo cywilne o odszkodowanie z tytułu osadzenia w nieadekwatnych warunkach – w przeludnionej celi. W tym postępowaniu dwukrotnie wnosił o przyznanie pomocy prawnej z urzędu, jednakże wnioski o ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika nie zostały rozpoznane pozytywnie. Skarżący składał w trakcie postępowania w pierwszej instancji różne wnioski i został wezwany do złożenia ich w odpisie, a także otrzymał ogólne pouczenie, że wszystkie pisma należy składać do sądu wraz z ich odpisem. Powództwo zostało oddalone. W dniu 10 października 2012 roku skarżący złożył w 1 egzemplarzu pismo procesowe zatytułowane: ,,Wniosek! Dotyczy: odwołania od wyroku sądu rejonowego [nazwa sądu, data, sygn. akt]”, który został przez sąd potraktowany jako apelacja. Sąd wezwał skarżącego do złożenia odpisu tego pisma. Skarżący niezwłocznie poinformował sąd, że nie będzie w stanie wykonać tego zobowiązania, gdyż nie posiada tekstu apelacji, który byłby w stanie skopiować lub przepisać oraz, że nie przypomina sobie dokładnej treści swojego pisma. Apelacja została odrzucona z uwagi na nieprzedłożenie jej odpisu. Skarżący odwołał się od tego orzeczenia, a na wezwanie sądu złożył, tym razem, kopię swojego drugiego środka odwoławczego (zażalenia na postanowienie o odrzuceniu apelacji), który jednak został przez sąd drugiej instancji oddalony. Sąd drugiej instancji stwierdził, że skarżący, który zainicjował postępowanie cywilne będąc pozbawionym wolności powinien zachować kopię swoich pism kierowanych do sądu, zwłaszcza po dacie, w której został pouczony o konieczności składania wszelkich pism do sądu wraz z ich odpisami.

Następnie skarżący wniósł skargę do Trybunału podnosząc naruszenie artykułu 3 Konwencji z uwagi na osadzenie w przeludnionej celi oraz naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji, poprzez odrzucenie apelacji w postępowaniu cywilnym, z uwagi na brak przedłożenia jej kopii co, jego zdaniem, pozbawiło go prawa dostępu do sądu.

Odnośnie zrzutu naruszenia art. 6 ust. 1 Trybunał stwierdził, że prawo do sądu nie jest prawem absolutnym i podlega pewnym ograniczeniom, a ze względu na swoją naturę wymaga regulacji ze strony Państwa, które posiada w tym względzie pewien margines uznania. Trybunał podniósł, że Konwencja w zamyśle nie ma chronić praw teoretycznych lub iluzorycznych, ale prawa, które są realne i skuteczne, co w szczególności odnosi się to do artykułu 6 Konwencji. Trybunał podkreślił, że przepisy krajowe regulujące kroki formalne, które należy podjąć oraz terminy, jakie należy zachować składając środki odwoławcze do sądu mają na celu zapewnienie właściwej administracji wymiaru sprawiedliwości oraz wypełnienie zasady pewności prawa.

W tym względzie nie można się kierować zbytnim formalizmem, zaś rola sądów jest taka, aby przepisy te interpretować w zgodzie z Konwencją. Obowiązujące zasady dostępu do sądu nie powinny uniemożliwiać stronom procesu skorzystania z istniejących środków odwoławczych (w tym kontekście Trybunał przywołał orzeczenia Bĕleš i inni przeciwko Republice Czeskiej, skarga nr 47273/99 oraz Zvolský i Zvolská przeciwko Republice Czeskiej, skarga nr 46129/99). Przenosząc te rozważania na grunt niniejszej sprawy Trybunał stwierdził, że kwestionowane przez skarżącego uregulowania o dostępie do sądu realizują uzasadniony cel, jakim jest właściwa administracja wymiaru sprawiedliwości. Następnie Trybunał badał, czy biorąc pod uwagę okoliczności niniejszej sprawy, została zachowana zasada proporcjonalności pomiędzy celem, który przyświeca przepisom, a środkami zastosowanymi, aby go osiągnąć.

Trybunał przywołał podobną sprawę Parol przeciwko Polsce (skarga nr 65379/13), w której orzekł, że doszło do naruszenia artykułu 6 ust. 1 Konwencji, jednakże w tamtej sprawie skarżący nie został pouczony o obowiązku złożenia apelacji wraz z odpisami, a także, zdaniem Trybunału, dochował on wymaganej od strony postępowania cywilnego staranności – poprosił sąd o kopię złożonej przez siebie oryginalnej apelacji, a gdy nie otrzymał odpowiedzi, złożył do sądu odręczną jej kopię. W przeciwieństwie do niniejszej sprawy, gdzie skarżący – pomimo, że został wcześniej  pouczony o konieczności składania wszystkich pism do sądu w odpisach – złożył apelację w 1 egzemplarzu. Biorąc pod uwagę wszelkie okoliczności niniejszej sprawy, w szczególności pouczenie o konieczności składania wszelkich pism do sądu wraz z odpisem, Trybunał uznał, że nie było nierozsądnym oczekiwanie, iż skarżący złoży apelację wraz z odpisem. Stąd też Trybunał uznał, że skarżący nie wykazał się starannością oczekiwaną od strony postępowania cywilnego, zaś wymagania proceduralne, które skarżący kwestionował nie były nieproporcjonalne i nie stanowiły naruszenia prawa gwarantowanego artykułem 6 ust. 1 Konwencji i prawo skarżącego do sądu nie zostało nadmiernie ograniczone.

Odnośnie zarzutu naruszenia artykułu 3 Konwencji Trybunał stwierdził, że skarżący był przetrzymywany przez okres około jednego miesiąca w przeludnionej celi, skorzystał w tym zakresie z dostępnego mu skutecznego środka w postępowaniu krajowym, jednakże jego apelacja została odrzucona na skutek braków proceduralnych. Trybunał odwołując się do powyższych rozważań i konkluzji odnośnie braku naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji przychylił się do zarzutu Rządu, że skarżący nie wyczerpał wszystkich dostępnych mu środków w postępowaniu krajowym z uwagi na popełnione przez niego błędy proceduralne i brak staranności wymaganej w obronie swoich spraw.

Orzeczenie dostępne jest w języku angielskim w bazie orzeczniczej Trybunału (https://www.echr.coe.int) oraz wkrótce ukaże się w języku polskim na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości (https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc).