W dniu 26 marca 2020 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej: Trybunał lub ETPCz) opublikował decyzje z 3 marca 2020 roku w sprawach przeciwko Polsce o numerach skarg 59125/10, 29037/15 i 40152/16 . Trybunał uznał skargi za niedopuszczalne.

W sprawie o numerze skargi 59125/10 skarżący zarzucili naruszenie art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej: Konwencja) w związku z naruszeniem ich prawa do sądu, na skutek orzeczenia sądu apelacyjnego, który zobowiązał ich do uiszczenia opłaty w wysokości 50 000 PLN za złożenie skargi kasacyjnej.

Skarżący złożyli skargę kasacyjną, wnosząc jednocześnie o zwolnienie z opłaty, do czego sąd apelacyjny częściowo się przychylił zwalniając skarżących z części opłaty przekraczającej 50 000 zł. Sąd zwrócił się jednocześnie do skarżących o uzupełnienie braków formalnych, a mianowicie o przedłożenie pełnomocnictwa adwokata oraz o uiszczenie opłaty za skargę.

Po trzech tygodniach sąd apelacyjny odrzucił skargę kasacyjną skarżących, ponieważ braki formalne nie zostały uzupełnione.

W niniejszej sprawie Trybunał zauważył, że ​​skarga kasacyjna wniesiona przez skarżących na niekorzystny dla nich wyrok sądu apelacyjnego została odrzucona ponieważ braki formalne nie zostały uzupełnione pomimo wystosowania przez sąd odpowiedniego wezwania. Trybunał zauważył również, że ​​skarżący, którzy byli reprezentowani przez profesjonalnych pełnomocników, mieli możliwość przedłożenia stosownego pełnomocnictwa przed sądem apelacyjnym, zgodnie z wezwaniem skierowanym do nich w tej sprawie. Skarżący mogli następnie wnieść zażalenie do Sądu Najwyższego od decyzji sądu apelacyjnego o odrzuceniu skargi kasacyjnej, uzasadniając je tym, że postanowienie to było następstwem braku uiszczenia opłat za wniesienie skargi kasacyjnej – co było sprzeczne z prawem do sądu w rozumieniu art. 6 Konwencji. Z krajowego orzecznictwa wynika, że ​​wyżej wspomniany środek odwoławczy był dla skarżących dostępny, miał rozsądne szanse powodzenia i umożliwiał zaadresowanie zarzutów, które stały się przedmiotem niniejszej skargi na podstawie art. 6 Konwencji.

W związku z powyższym Trybunał stwierdził, że nie uzupełniając braków formalnych skargi kasacyjnej i nie odwołując się do Sądu Najwyższego od orzeczenia sądu apelacyjnego, skarżący nie wyczerpali krajowych środków odwoławczych.

W związku z tym Trybunał uznał skargę na podstawie art. 6 Konwencji za niedopuszczalną i odrzucił ją, zgodnie z art. 35 ust. 1 i 4 Konwencji.

W sprawie o numerze skargi 29037/15 skarżący zarzucił naruszenie art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej: Konwencja) w związku z odmową uzyskania zezwolenia na opuszczenie zakładu penitencjarnego w celu uczestnictwa w pogrzebie ojca.

W dniu 28 lutego 2008 roku siostra skarżącego, który przebywał w tym czasie w areszcie śledczym, wystąpiła z wnioskiem do sądu rejonowego o zgodę na jego uczestnictwo w pogrzebie ojca. Pogrzeb miał odbyć się następnego dnia. W dniu 29 lutego 2008 roku sędzia sądu rejonowego odmówił udzielenia skarżącemu zezwolenia na opuszczenie aresztu śledczego w celu uczestnictwa w pogrzebie. W uzasadnieniu sąd wskazał, że skarżący był oskarżony o popełnienie licznych przestępstw i istniało prawdopodobieństwo, że zostanie skazany. Ponadto skarżący próbował w przeszłości uciec z konwoju prowadzącego go na rozprawę, a ogólna ocena jego zachowania w areszcie śledczym była negatywna. Skarżący został sklasyfikowany jako „niebezpieczny więzień”. Sędzia zauważył również, że wniosek o zezwolenie na opuszczenie zakładu penitencjarnego nie został złożony przez samego skarżącego ale przez członka jego rodziny. W sierpniu 2013 r. skarżący wniósł powództwo cywilne przeciwko Skarbowi Państwa żądając zapłaty 25000 zł. Twierdził, że odmowa dopuszczenia go do udziału w pogrzebie ojca naruszyła jego prawo do życia rodzinnego. We wrześniu 2014 roku sąd rejonowy oddalił roszczenie skarżącego, uzasadniając że skarżący nie udowodnił, że odmowa udziału w pogrzebie ojca wyrządziła mu szkodę. Skarżący wniósł apelację, która została oddalona przez sąd okręgowy.

Trybunał podkreślił, że ​​art. 8 Konwencji nie gwarantuje zatrzymanemu bezwarunkowego prawa do opuszczenia więzienia w celu wzięcia udziału w pogrzebie krewnego. Trybunał zauważył, że w okolicznościach niniejszej sprawy ryzyko związane ze zwolnieniem skarżącego z więzienia można rozsądnie uznać za wysokie, a władze krajowe słusznie uznały, że jego powrót do więzienia mógł nie być zagwarantowany. W ocenie Trybunału ​​wniosek o zezwolenie na opuszczenie zakładu penitencjarnego złożony w sprawie skarżącego został rozpatrzony rzetelnie i szybko. Zdaniem Trybunału  w niniejszej sprawie  szczególnie ważne jest, że wniosek o zezwolenia na opuszczenie zakładu penitencjarnego został złożony przez siostrę skarżącego, a nie przez samego skarżącego. Nie wydaje się, aby po śmierci ojca sam skarżący poinformował sędziego o chęci wzięcia udziału w pogrzebie lub przedstawił argumenty dotyczące znaczenia jego obecności czy w inny sposób poparł prośbę siostry. W związku z tym władze krajowe nie były pewne, czy sprawa miała szczególne znaczenie dla skarżącego, a zatem czy spełniono główny warunek przyznania mu przepustki. W postępowaniu przed Trybunałem skarżący nie przedstawił żadnego argumentu wyjaśniającego dlaczego sam nie złożył wniosku.

Wobec powyższego Trybunał uznał, że skarżący nie uzasadnił stawianego w skardze zarzutu, iż odmowa przyznania mu zezwolenia na opuszczenie zakładu penitencjarnego przekroczyła margines oceny pozostawiony pozwanemu państwu. W związku z tym, Trybunał stwierdził, że skarga jest oczywiście bezzasadna i musi zostać odrzucona zgodnie z art. 35 ust. 3 (a) i 4 Konwencji.

W sprawie o numerze skargi 40152/16 skarżący zarzucił, że wszczęte przeciwko niemu postępowanie karne o zniesławienie stanowiło nieuzasadnioną i nieproporcjonalną ingerencję w przysługujące mu prawo do  wolności wypowiedzi. W jego ocenie naruszało tym samym art. 10 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej: Konwencja).

Pomiędzy 17 a 24 marca 2014 roku lokalna stacja telewizyjna wyemitowała komunikat, w którym skarżący wezwał przewodniczącą rady miejskiej, której był radnym, do rezygnacji ze stanowiska. Skarżący zarzucał jej ukrywanie dokumentacji przed radnymi, wywieranie nieuzasadnionego wpływu na komisję rewizyjną oraz wygłaszanie obraźliwych komentarzy o mieszkańcach miasta. Przewodnicząca rady miejskiej oskarżyła skarżącego o zniesławienie. W marcu 2015 r. sąd rejonowy warunkowo umorzył postępowanie przeciwko skarżącemu, nakazując mu zapłatę 2000 zł na cel charytatywny i zwrot kosztów procesu poniesionych przez oskarżycielkę prywatną. Sąd okręgowy utrzymał orzeczenie w mocy. Wyrok sądu okręgowego z 31 lipca 2015 r. został doręczony adwokatowi skarżącego 6 sierpnia 2015 r. W listopadzie 2015 r. oskarżycielka prywatna wniosła o doprecyzowanie brzmienia wyroku pierwszej instancji, wskazując kwotę, którą wydała na poczet kosztów postępowania. W dniu 26 listopada 2015 r. sąd doprecyzował ostatni punkt sentencji wyroku pierwszej instancji. W grudniu  2015 r. sąd okręgowy skorygował błąd pisarski, który pojawił się na pierwszej stronie wyroku sądu II instancji, zmieniając jedną samogłoskę w błędnie napisanym nazwisku oskarżycielki prywatnej. Decyzja została doręczona adwokatowi skarżącego 4 stycznia 2016 r.

Rząd złożył wstępny sprzeciw, argumentując, że skarga została wniesiona po upływie sześciomiesięcznego terminu określonego w art. 35 Konwencji. Zdaniem rządu termin należy obliczać od daty doręczenia skarżącemu wyroku sądu okręgowego z lipca 2015 r., tj. od 6 sierpnia 2015 r. Według skarżącego sześciomiesięczny termin zaczął biec dopiero 4 stycznia 2016 r., kiedy to jego adwokatowi doręczono decyzję o sprostowaniu błędu pisarskiego.

Trybunał stwierdził, że ​​postępowanie karne przeciwko skarżącemu zostało zakończone wyrokiem wydanym przez sąd okręgowy 31 lipca 2015 r., doręczonym adwokatowi skarżącego 6 sierpnia 2015 r. W ocenie Trybunału wyrok ten był ostateczny, wiążący i wykonalny. Trybunał podkreślił, że postępowanie karne dotyczyło odpowiedzialności i kary skarżącego za zniesławienie. W odróżnieniu od płatności na rzecz organizacji charytatywnej, nakaz dotyczący zwrotu kosztów procesowych poniesionych przez oskarżycielkę prywatną, nawet jeśli jest nieodłącznie związany z wynikiem przedmiotowego postępowania - nie stanowi kary przewidzianej za przestępstwo zniesławienia na podstawie kodeksu karnego. Wynika z tego, że decyzji z 26 listopada 2015 r., która doprecyzowała wyrok pierwszej instancji w odniesieniu do wysokości kosztów, które oskarżycielka prywatna poniosła w trakcie postępowania, nie można uznać za ostateczną w rozumieniu art. 35 ust. 1 Konwencji. W ocenie Trybunału nie ulega wątpliwości, że decyzja wydana przez sąd odwoławczy 11 grudnia 2015 r. i doręczona adwokatowi skarżącego 4 stycznia 2016 r. nie miała wpływu na meritum sprawy karnej przeciwko skarżącemu ani na wykonalność któregokolwiek z wyroków, ponieważ jedynie korygowała oczywistą omyłkę pisarską.

Wobec powyższego Trybunał uznał, że skarga została wniesiona po terminie i musi zostać odrzucona zgodnie z art. 35 ust. 1 i 4 Konwencji.

Orzeczenia są dostępne w języku angielskim w bazie orzeczniczej Trybunału (https://hudoc.echr.coe.int).