W dniu 5 marca 2020 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej: Trybunał lub  ETPCz) opublikował wyrok w sprawie przeciwko Polsce o numerze skargi 60477/12. Trybunał stwierdził naruszenie art. 1 Protokołu nr 1 do Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (dalej: Konwencja).

Skarżący, rolnik ubezpieczony w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (dalej: KRUS), otrzymywał od 1994 roku do 31 marca 2008 roku rentę rolniczą jako osoba całkowicie niezdolna do pracy w gospodarstwie rolnym. W dniu 16 maja 2008 r. KRUS, po uprzednim zbadaniu skarżącego przez lekarza, a następnie przez komisję lekarską, wydał decyzję stwierdzającą, że nie jest on całkowicie niezdolny do pracy. W konsekwencji odmówiono mu dalszych wypłat renty z dniem 1 kwietnia 2008 roku. Skarżący odwołał się od decyzji. W lipcu 2009 roku sąd okręgowy opierając się opinii biegłych oddalił odwołanie. Skarżący odwołał się od wyroku pierwszej instancji. W listopadzie 2009 r. sąd apelacyjny oddalił apelację.

W grudniu 2009 roku skarżący przeszedł chirurgiczne leczenie przepukliny dysku. W dniu 19 stycznia 2010 r. ponownie złożył wniosek do KRUS o przyznanie mu renty rolniczej z powodu całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym. W trakcie postępowania komisja lekarska KRUS uznała skarżącego za całkowicie niezdolnego do pracy w okresie od 17 grudnia 2009 do 28 lutego 2011 roku. KRUS odrzucił jednak wniosek skarżącego o rentę, stwierdzając, że nie spełnił on jednego z warunków przyznania tego świadczenia - nie opłacił składek na ubezpieczenie społeczne przez wymagany okres. Skarżący odwołał się. We wrześniu 2010 r. sąd okręgowy uznał odwołanie za uzasadnione i przywrócił skarżącemu prawo do renty ze skutkiem od 19 stycznia 2010 roku, tj. od dnia, w którym wniosek został złożony. Ponadto, powołując się na ekspertyzę medyczną z dnia 18 czerwca 2010 roku, zleconą na potrzeby toczącego się postępowania sądowego sąd ustalił, że skarżący był całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym przez cały okres od końca marca 2008 roku. Skarżący odwołał się od wyroku sądu okręgowego domagając się przywrócenia jego prawa do renty ze skutkiem od dnia 1 kwietnia 2008 r. W styczniu 2011 r. sąd apelacyjny oddalił apelację powołując się na zasadę res iudicata.

W sierpniu 2011 r. skarżący opierając się na art. 417 kodeksu cywilnego, wytoczył powództwo o rekompensatę w związku z błędnym orzeczeniem komisji lekarskiej KRUS. Uznał, że powinien był otrzymywać rentę za cały okres niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, poczynając od 1 kwietnia 2008 roku. W związku z tym żądał od KRUS wypłaty 13850 zł za okres dwudziestu jeden miesięcy, w których został pozbawiony świadczeń socjalnych oraz kwoty 1260 zł tytułem zwrotu kosztów badania lekarskiego, które przeszedł na własny koszt i które potwierdziło jego niezdolność do pracy. W lutym 2012 roku sąd rejonowy oddalił powództwo skarżącego wskazując, że nie zachodzą przesłanki odpowiedzialności pozwanego (brak bezprawności). Sąd rejonowy wskazał także na zasadę res iudicata. Skarżący odwołał się od wyroku pierwszej instancji. W czerwcu 2012 r. sąd okręgowy oddalił jego odwołanie.

W skardze do Trybunału skarżący podnosił, że biorąc pod uwagę okoliczności sprawy, odmowa przyznania mu odszkodowania za okres dwudziestu jeden miesięcy, kiedy pomimo stwierdzonej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym pozostawał bez jakiegokolwiek wsparcia finansowego ze strony państwa, stanowiła nieuzasadnione pozbawienie własności.

W ocenie Trybunału nie ulega wątpliwości, że skarżący był niezdolny do pracy w okresie od 1 kwietnia 2008 r. do 19 stycznia 2010 r. i spełniał wszystkie wymagane warunki konieczne do otrzymania renty za ten okres. Trybunał podkreślił, że skarżący, pomimo stwierdzonej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, został pozbawiony prawa do otrzymania renty przez okres 21 miesięcy, nie miał też możliwości uzyskania odszkodowania, co stanowi ingerencję w jego prawa wynikające z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji.

Według Trybunału ingerencja w prawa własności skarżącego była wyraźnie nieproporcjonalna. Trybunał zauważył, że na skarżącego nałożono nadmierne obciążenie z uwagi na fakt, że w wyniku nieprawidłowej oceny jego stanu zdrowia przez lekarzy KRUS, został on pozbawiony renty, mimo że był on całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym. W ocenie Trybunału nie można zaakceptować przeniesienia przez władze konsekwencji popełnionego przez nie błędu na skarżącego. Trybunał podkreślił, że w kontekście praw własności istotne znaczenie ma zasada dobrej administracji, w szczególności w sprawach dotyczących kwestii o kluczowym znaczeniu dla jednostek, takich jak świadczenia społeczne i socjalne. W niniejszej sprawie Trybunał zauważył, że władze krajowe, w tym sądy krajowe podczas postępowania odszkodowawczego, nie dopełniły obowiązku działania w odpowiednim czasie i we właściwy sposób ponieważ nie naprawiły błędu, który należy przypisać KRUS.

W związku z tym Trybunał podkreślił, że pojęcie pewności prawa, choć niezaprzeczalnie ważne w każdym systemie prawnym, nie jest absolutne. Według Trybunału w niniejszej sprawie istniały odpowiednie i wystarczające powody, aby odstąpić od tej zasady w celu zapewnienia poszanowania uczciwości i sprawiedliwości społecznej.

Trybunał nie stwierdził, aby odstępstwo od zasady res iudicata w celu zapewnienia skarżącemu zadośćuczynienia było jedynym sposobem, by władze krajowe zwolniły go z nieproporcjonalnego obciążenia, które zostało na niego nałożone. Uważa jednak, że władze krajowe powinny były zapewnić skarżącemu prawne rozwiązanie, które dawałoby możliwość wypłaty mu odszkodowania przez KRUS, jako podmiot, który powinien ponieść konsekwencje błędu popełnionego przez swoich ekspertów.

Wobec powyższego Trybunał stwierdził naruszenie art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji i zasądził na rzecz skarżącego kwotę 3460 euro tytułem szkody majątkowej oraz 2500 euro z tytułu szkody niemajątkowej.

Wyrok jest dostępny w języku angielskim w bazie orzeczniczej Trybunału (https://hudoc.echr.coe.int/eng), wkrótce zostanie on przetłumaczony na język polski oraz umieszczony w bazie orzeczeń Trybunału na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości (https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc).