W dniu 26 marca 2020 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej: Trybunał) wydał wyrok w sprawie przeciwko Polsce o numerze skargi 23685/14.

Skarżąca oraz jej pięcioro dzieci (dalej łącznie zwani skarżącymi) będący obywatelami rosyjskimi pochodzenia czeczeńskiego zarzucali naruszenie art. 3, art. 5 ust.1 f) oraz art. 8 ust.2 Konwencji o ochronie praw człowieka i  podstawowych wolności (dalej: Konwencja) w związku z przetrzymywaniem ich przez kilka miesięcy w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców i z tego tytułu domagali się przed Trybunałem od Państwa Polskiego kwoty 20 000 Euro.

W 2013 roku mąż skarżącej wystąpił w Polsce o azyl dla siebie i rodziny, która znajdowała się wówczas na terytorium Polski. Po złożeniu wniosku skarżący wyjechali do Niemiec, skąd mąż skarżącej wrócił w sierpniu 2013 roku, zaś 26 listopada 2013 roku skarżący zostali przekazani przez niemieckie służby władzom polskim na podstawie rozporządzenia Dublin II, a następnego dnia (27 listopada 2013 roku) zgodnie z orzeczeniem sądu zostali umieszczeni w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców.  W momencie umieszczenia w ośrodku dzieci miały między 3 a 9 lat. Dwoje z nich uczęszczało w ośrodku na zajęcia na poziomie szkoły podstawowej, a wszystkie miały dostęp do materiałów edukacyjnych i zajęć kulturalnych oferowanych przez ośrodek. Od 9 do 21 skarżący mogli przebywać poza ośrodkiem.

W dniu 21 stycznia 2014 roku Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców odmówił nadania statusu uchodźcy i nie przyznał ochrony uzupełniającej, a także nakazał wydalenie z terytorium RP skarżących, co podtrzymano w decyzji odwoławczej z 5 marca 2014 roku. W dniu 23 stycznia 2014 r. sąd krajowy w oparciu o art. 89 ust. 3 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 roku o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP postanowił o przedłużeniu okresu pobytu skarżącej i jej dzieci w Strzeżonym Ośrodku dla Cudzoziemców na okres niezbędny do wykonania decyzji o wydaleniu z terytorium RP. Skarżąca skorzystała z przysługującego jej prawa do zaskarżenia orzeczenia i wniosła zażalenie.

W dniu 27 marca 2014 roku skarżąca z dziećmi została wydalona z terytorium Rzeczypospolitej.

I          Zarzut naruszenia art. 5 ust.1 f) Konwencji.

Z uwagi na to, że skarżący nie zaskarżyli pierwszego postanowienia w postępowaniu krajowym z 27 listopada 2013 roku w przedmiocie umieszczenia ich w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców, a Trybunał nie uznał wskazanych przez skarżących okoliczności za wyjątkowe do tego stopnia, by zwalniały z obowiązku skorzystania z tego środka odwoławczego (a contrario, wyrok Conka przeciwko Belgii, skarga nr 51564/99), również dlatego, że skarżąca była obecna na rozprawie z udziałem tłumacza przysięgłego i została pouczona przez sąd o trybie zaskarżenia wydanego orzeczenia. W świetle tych okoliczności Trybunał uwzględnił zastrzeżenie Rządu i uznał skargę za niedopuszczalną w zakresie, w jakim dotyczyła umieszczenia skarżących dzieci w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców, postanowił zaś kontynuować rozpoznawanie części skargi dotyczącej przedłużenia okresu stosowania wobec nich środka detencyjnego po 23 stycznia 2014 roku z uwagi na fakt, że 28 stycznia 2014 roku skarżący środek ten zaskarżyli (choć bezskutecznie). Tym samym Trybunał uznał, że krajowe środki odwoławcze w odniesieniu do tej części skargi zostały wyczerpane.

Odnosząc się do meritum Trybunał stwierdził, że pozbawienie wolności na podstawie art. 5 ust. 1 Konwencji musi być zgodne nie tylko z przesłankami wymienionymi w literach a) – f), ale również służyć celowi art. 5 Konwencji, to znaczy chronić przed arbitralnym pozbawieniem wolności przez władze państwowe. Trybunał podkreślił ponadto, że każde pozbawienie wolności musi nie tylko wchodzić w zakres jednego z wyjątków przewidzianych w lit. a‒f, lecz musi również być „słuszne” (m.in. Winterwerp przeciwko Holandii, wyrok z 24 października 1979 r., Amuur przeciwko Francji, wyrok z 25 czerwca 1996 roku, oraz wyrok z 4 kwietnia 2000 roku w sprawie Witold Litwa przeciwko Polsce, skarga nr 26629/95). W tym zakresie Konwencja odsyła do prawa krajowego, przy czym wymaga przede wszystkim, by każde pozbawienie wolności było zgodne z celem wynikającym z art. 5 Konwencji, czyli ochroną jednostki przed arbitralnym działaniem.

W niniejszej sprawie Trybunał przypomina, że może zbadać jedynie okres zastosowania środka detencyjnego wobec skarżących dzieci, który trwał około dwóch miesięcy od dnia wydania orzeczenia sądu krajowego z 23 stycznia 2014 roku. Zauważa, że postanawiając o przedłużeniu okresu zastosowania środka detencyjnego wobec skarżących dzieci sąd oparł się na przepisie art. 89 ust. 3 ustawy o ochronie cudzoziemców i tym samym znajdowało podstawę prawną w prawie krajowym. Z orzeczeń sądu rejonowego i sądu okręgowego orzekającego jako sąd drugiej instancji wynika, że przedłużenie okresu pobytu skarżących w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców było konieczne dla zapewnienia sprawnego przebiegu postępowania w sprawie ich wydalenia, w szczególności w świetle wcześniejszego wyjazdu skarżących do Niemiec. Okoliczności sprawy nie budzą wątpliwości co do oceny dokonanej przez sądy krajowe w tym zakresie. Jednocześnie Trybunał zauważył, że mąż i ojciec skarżących, znajdujący się w sytuacji podobnej do sytuacji jego bliskich, został umieszczony w otwartej placówce dla cudzoziemców. Trybunał zauważył, że w momencie, gdy władze postanowiły o przedłużeniu okresu stosowania środka detencyjnego o trzy kolejne miesiące, skarżące dzieci przebywały w ośrodku już niemal dwa miesiące. Pomimo, że przesłanki materialne przyjęcia skarżących Trybunał uznał za prawidłowe, ośrodek był niewątpliwie miejscem izolacji, który pod wieloma względami przypominał zakład penitencjarny (Bistieva przeciwko Polsce wyrok z 10 kwietnia 2018 roku). Trybunał przypomina w tym kontekście, że w sprawach podobnych, które rozpoznawał, uznał za sprzeczne z Konwencją przypadki umieszczania małoletnich z rodzicami w podobnych placówkach na okresy znacznie krótsze niż okres zarzucany w niniejszej sprawie (wyrok z 12 lipca 2016 w sprawie A.B. i Inni przeciwko Francji, skarga nr 11593/12). Trybunał powołał się na swoje ugruntowane orzecznictwo, z którego wynika, że należy unikać umieszczania małych dzieci w takich placówkach oraz że jedynie krótkotrwałe umieszczenie w odpowiednich warunkach może być zgodne z Konwencją, z tym jednak zastrzeżeniem, że władze muszą wykazać, iż zastosowanie tego środka miało miejsce dopiero po upewnieniu się, co do braku możliwości zastosowania jakiegokolwiek innego, mniej dotkliwego dla nich środka (A.B. i Inni przeciwko Francji). Dodatkowo owo pozbawienie wolności musi być konieczne do osiągnięcia zamierzonego celu, w tym przypadku do doprowadzenia do wydalenia osób. W tym kontekście Trybunał bada w szczególności, czy władze rzeczywiście rozważyły, czy środek detencyjny jest środkiem ultima ratio, którego nie można było zastąpić żadnym innym środkiem (wyrok z 19 stycznia 2012 roku Popov przeciwko Francji, skargi nr 39472/07 i 39474/07 oraz  wyrok z 17 października 2019 roku w sprawie G.B. i Inni przeciwko Turcji skarga nr 4633/15). W niniejszej sprawie Trybunał nie był przekonany, że władze krajowe rzeczywiście upewniły się co do tego, czy w okolicznościach niniejszej sprawy zastosowanie środka detencyjnego wobec skarżących dzieci było rozwiązaniem koniecznym, którego nie można było zastąpić żadnym innym środkiem (w tym kontekście Popov przeciwko Francji oraz G.B. i Inni przeciwko Turcji). Trybunał zauważył, że w chwili wydania postanowienia o przedłużeniu okresu pobytu skarżących w ośrodku, postępowanie w sprawie wniosku o nadanie statusu uchodźcy trwało ponad sześć miesięcy, a następnie zostało przedłużone o dwa kolejne miesiące. Biorąc pod uwagę długość tych okresów, Trybunał nie nabrał przekonania o tym, że władze krajowe, które prowadziły przedmiotowe postępowanie, podjęły niezbędne kroki w celu ograniczenia okresu stosowania środka detencyjnego wobec skarżących dzieci do niezbędnego minimum.

Z tych przyczyn Trybunał uznał, że doszło do naruszenia art. 5 ust. 1 Konwencji w odniesieniu do skarżących dzieci.

II         Zarzuty z art. 8 ust. 2 oraz art. 3 Konwencji

W zakresie zarzutu z art. 8 ust. 2 Konwencji, Trybunał stwierdził, że doszło do ugody pomiędzy skarżącą a Rządem RP, na mocy której przyznano, że doszło do naruszenia art. 8 ust. 2 Konwencji, a Rząd zobowiązał się zapłacić na rzecz skarżących sumę pieniężną w wysokości 40 000 złotych. Z uwagi na powyższe Trybunał skreślił skargę w zakresie art. 8 ust. 2 Konwencji z listy spraw.

Odnośnie do zarzutu z art. 3 Konwencji Trybunał zauważył, że przedstawione zarzuty dotyczące braku opieki psychologicznej nad skarżącymi dziećmi oraz stresu spowodowanego ich przedłużającym się kontaktem z umundurowanym personelem strzeżonego ośrodka dla cudzoziemców zostały po raz pierwszy podniesione w dniach 26 marca 2015 roku i 3 października 2018 roku, tj. po upływie sześciomiesięcznego terminu na wniesienie skargi (skarga została wniesiona 25 marca 2014 roku, a zakomunikowana Rządowi Polskiemu 13 października 2014 roku). Trybunał przyznał, że trudności, jakich skarżący doświadczyli w związku z ich sytuacją rodzinną i pobytem za granicą, mogły stanowić źródło stresu, jednakże stwierdził, że skarżący nie wykazali, by przedstawioną przez nich sytuację można przypisać władzom krajowym lub że spowodowała u nich cierpienie w stopniu przekraczającym próg dotkliwości wymagany przy stwierdzeniu naruszenia art. 3 Konwencji. W konsekwencji Trybunał na podstawie art. 35 ust. 3 lit. a i art. 4 Konwencji odrzucił część skargi sformułowaną w oparciu o art. 3 Konwencji jako oczywiście nieuzasadnioną.

Z uwagi na powyższe Trybunał skreślił z listy skargę w zakresie zarzutu naruszenia art. 8 ust. 2 Konwencji, uznał skargę za niedopuszczalną w zakresie zarzutu naruszenia art. 3 Konwencji oraz stwierdził jednogłośnie naruszenie art. 5 ust. 1 f) Konwencji.

Trybunał tytułem słusznego zadośćuczynienia przyznał dzieciom skarżącej sumę pieniężną w wysokości 10 700 euro.

Wyrok jest nieprawomocny.

Orzeczenie jest dostępne w języku francuskim w bazie orzeczniczej Trybunału (https://hudoc.echr.coe.int).

Tłumaczenie wyroku na język polski zostanie wkrótce umieszczone w bazie orzeczeń Trybunału na stronie gov.pl/sprawiedliwosc