W dniu 16 września 2021 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej: Trybunał lub ETPCz) wydał wyrok w sprawie X przeciwko Polsce (skarga nr 20741/10). Skarżąca (X) zarzuciła naruszenie art. 14 (zakaz dyskryminacji) w związku z art. 8 (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego) Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej: Konwencja), wskazując, że sądy krajowe odmówiły przyznania jej opieki nad najmłodszym dzieckiem (D) ze względu na jej orientację seksualną.

W kwietniu 2005 roku, po związaniu się z inną kobietą (Z) skarżąca wniosła pozew o rozwód z Y, z którym miała czworo dzieci. Po rozwodzie wykonywanie władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi stron powierzono skarżącej. W październiku 2006 roku były mąż skarżącej wniósł o zmianę wyroku w tym zakresie. W październiku 2007 roku sąd rejonowy powierzył ojcu wykonywanie władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi i ograniczył prawa rodzicielskie skarżącej. Skarżąca zaskarżyła to rozstrzygnięcie. Apelacja została oddalona w styczniu 2008 roku, mimo że były mąż skarżącej proponował, aby X zachowała prawo do opieki nad najmłodszym dzieckiem, przyznając, że miało ono silniejszą więź z matką. W kwietniu 2008 roku X wystąpiła o powierzenie jej wykonywania władzy rodzicielskiej nad D. W czerwcu 2009 roku sąd rejonowy oddalił wniosek skarżącej o przyznanie jej praw rodzicielskich i pieczy nad najmłodszym dzieckiem. We wrześniu 2009 roku sąd okręgowy oddalił apelację skarżącej.

W zakresie zarzutu naruszenia art. 14 w związku z art. 8 Konwencji Trybunał zauważył, że orientacja seksualna skarżącej i jej związek z inną kobietą znajdowały się w centrum rozważań i były wszechobecne na każdym etapie postępowania sądowego. W związku z tym istniała różnica w traktowaniu skarżącej i każdego innego rodzica, dążącego do przyznania mu opieki nad dzieckiem, która wynikała z jej orientacji seksualnej.

Trybunał podkreślił, że nie każda różnica w traktowaniu będzie stanowić naruszenie art. 14 Konwencji. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału różnica w traktowaniu jest dyskryminująca, jeśli nie ma obiektywnego i rozsądnego uzasadnienia – innymi słowy, jeśli nie służy prawnie uzasadnionemu celowi lub jeżeli nie istnieje rozsądny stosunek proporcjonalności między zastosowanymi środkami a celem, który ma zostać osiągnięty.

Trybunał zauważył, że zarówno skarżąca, jak i jej były mąż zostali uznani za posiadających podobne zdolności i cechy rodzicielskie. Trybunał przypomniał, że w odniesieniu do życia rodzinnego dziecka istnieje szeroki konsensus, że we wszystkich decyzjach, dotyczących dzieci, ich najlepszy interes ma pierwszorzędne znaczenie. W przedmiotowej sprawie Trybunał nie uznał, by podstawy, na których oparły się sądy krajowe, były odpowiednie dla osiągnięcia deklarowanego celu ochrony najlepiej pojętego interesu D. Trybunał zauważył, że w ostatnim postępowaniu sądy odmówiły zmiany status quo w odniesieniu do opieki nad D, opierając się na dwóch głównych argumentach, jako istotnych czynnikach przy ocenie najlepszego interesu dziecka: korzyściach wynikających ze wspólnego zamieszkiwania przez całe rodzeństwo oraz znaczeniu „męskiego wzoru do naśladowania” w wychowaniu chłopca. Trybunał uznał, że dyskryminujące odniesienie do znaczenia męskiego wzoru do naśladowania w wychowaniu chłopca, było decydującym czynnikiem w oddaleniu wniosku skarżącej o przyznanie jej opieki nad D. Względy te przeważały nad innymi argumentami: młodym wiekiem D, silną więzią ze skarżącą i dobrym samopoczuciem podczas zamieszkiwania z matką, oświadczeniem ojca, że D powinien pozostać z matką.

Trybunał zgodził się, że pytania dotyczące partnerki skarżącej, z którą pozostawała w stałym związku, nie były pozbawione znaczenia dla oceny sprawy. Jednakże Trybunał zauważył, że w niniejszej sprawie władze krajowe nigdy nie zbadały postawy partnerki skarżącej w stosunku do D. Negatywnie oceniono wpływ samej relacji skarżącej z Z na zdolności rodzicielskie matki dzieci.

Trybunał uznał, że odmawiając przyznania skarżącej pełni praw rodzicielskich i prawa do opieki w stosunku do D, władze krajowe dokonały rozróżnienia opartego wyłącznie lub zdecydowanie na względach dotyczących jej orientacji seksualnej. W związku z powyższym Trybunał stwierdził, że doszło do naruszenia art. 14 w związku z art. 8 Konwencji i zasądził na rzecz skarżącej kwotę 10.000 euro tytułem słusznego zadośćuczynienia. Sędzia Krzysztof Wojtyczek zgłosił zdanie odrębne, które stanowi załącznik do wyroku.
Wyrok stał się ostateczny w dniu 28 lutego 2022 roku.

Wyrok jest dostępny w języku angielskim w bazie orzeczniczej Trybunału (https://hudoc.echr.coe.int/), został również przetłumaczony na język polski i opublikowany w bazie orzeczeń Trybunału na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości.