W dniu 10 listopada 2022 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej: Trybunał) wydał wyroki w sprawach Kaszubski przeciwko Polsce (skarga nr 15466/19) i  J.N. przeciwko Polsce (skarga nr 10390/15) oraz opublikował decyzję z dnia 18 października 2022 r. w sprawie B.B. przeciwko Polsce (skarga nr 67171/17).

W sprawie Kaszubski przeciwko Polsce (skarga nr 15466/19) skarżący zarzucił naruszenie art. 5 ust. 3 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej: Konwencja) w związku z długotrwałym stosowaniem wobec niego tymczasowego aresztowania (przez okres 2 lat 6 miesięcy i 23 dni).  Podniósł również zarzut naruszenia art. 5 ust. 4 Konwencji, z uwagi na uchybienie wymogowi „niezwłoczności” przy rozpoznawaniu zażaleń na postanowienia o przedłużeniu stosowania tymczasowego aresztowania
(w przypadku 5 zażaleń okresy pomiędzy ich złożeniem a rozpoznaniem wynosiły od 29 do 50 dni). Opierając się na swoim ugruntowanym orzecznictwie Trybunał stwierdził, że w przedmiotowej sprawie doszło do naruszenia art. 5 ust. 3 oraz 5 ust. 4 Konwencji i zasądził na rzecz skarżącego kwotę 4600 euro tytułem zadośćuczynienia oraz 2677 euro tytułem zwrotu kosztów i wydatków.

W sprawie J.N. przeciwko Polsce (skarga nr 10390/15) skarżąca podniosła, że doszło do  naruszenia art. 8 Konwencji w związku niewywiązaniem się z ciążącego na państwie pozytywnego obowiązku przedsięwzięcia niezbędnych środków, mających na celu poszanowanie jej życia rodzinnego. Skarżąca zarzuciła w szczególności nierozpoznanie w rozsądnym terminie jej wniosku o ustalenie miejsca pobytu małoletnich dzieci, wydanie sprzecznego z dobrem dzieci postanowienia w przedmiocie ustalenia miejsca ich pobytu w miejscu zamieszkania ojca i niezapewnienie ochrony jej prawu do kontaktów z dziećmi.

Trybunał zauważył, że choć postępowanie o ustalenie miejsca pobytu dzieci skarżącej trwało niemal 4 lata (od listopada 2010 roku do sierpnia 2014 roku), to opóźnienie ze strony sądów krajowych nie doprowadziło  do naruszenia prawa skarżącej do poszanowania jej życia rodzinnego, bowiem przez cały czas postępowania o ustalenie miejsca zamieszkania małoletnich dzieci – zamieszkiwały one ze skarżącą. W odniesieniu do długości postępowania, dotyczącego zmiany postanowienia z 2014 r. ustalającego miejsce pobytu małoletnich dzieci w miejscu zamieszkania ojca, Trybunał stwierdził, że postępowanie to wiązało się z dużym stopniem skomplikowania, co wynikało z oczywistego i utrzymującego się konfliktu między rodzicami. Ponadto obiektywną przeszkodą w szybkim rozpoznaniu sprawy była konieczność przekazywania akt sprawy do sądów wyższych instancji, które były zobowiązane do orzekania w sprawie licznych wniosków i zażaleń skarżącej.

W odniesieniu do postępowania o ustalenie kontaktów z dziećmi Trybunał uznał, iż zachowanie skarżącej w znacznym stopniu przyczyniło się do jego długości, a przez cały okres, w którym nie obowiązywało żadne postanowienie sądu w sprawie kontaktów, skarżąca mimo to odwiedzała dzieci regularnie i stosunkowo często.

W kontekście zarzutu naruszenia art. 8 Konwencji w związku z ustaleniem miejsca pobytu małoletnich dzieci w miejscu zamieszkania ojca Trybunał zauważył, że sprawa dotyczyła skomplikowanej sytuacji rodzinnej a władze krajowe korzystają w takich przypadkach z szerokiego marginesu oceny.

W związku z tym Trybunał orzekł, że w przedmiotowej sprawie nie doszło do naruszenia art. 8 Konwencji.

W sprawie B.B. przeciwko Polsce (skarga nr 67171/17) skarżąca zarzuciła naruszenie art. 3 (zakaz tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania) i art. 8 (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego) Konwencji oraz art. 13 (prawo do skutecznego środka odwoławczego) i art. 14 (zakaz dyskryminacji) w zw. z art. 8 Konwencji. Sprawa dotyczyła dostępu do zabiegu legalnego przerwania ciąży w 2014 r. Skarżąca zarzuciła, że pomimo spełnienia warunków do przerwania ciąży na podstawie ustawy, obowiązującej w przedmiotowym czasie, uniemożliwiono jej dokonanie aborcji w wyniku czego została zmuszona do kontynuowania ciąży i urodzenia dziecka, które cierpiało na poważne wady rozwojowe i zmarło kilka dni po porodzie.

Trybunał zauważył, że naruszenie praw skarżącej zostało stwierdzone na szczeblu krajowym, w szczególności w toku dwóch postępowań kontrolnych. W postępowaniach tych ustalono, że skarżąca nie została prawidłowo poinformowana o warunkach przeprowadzenia procedury medycznej oraz że dyrektor szpitala nie był uprawniony do odmowy przeprowadzenia takiej procedury przez cały szpital na podstawie klauzuli sumienia. W wyniku postępowań dyrektor szpitala został odwołany z funkcji. 

Skarżąca wniosła pozew o odszkodowanie przeciwko szpitalowi i jego ubezpieczycielowi za naruszenie jej dóbr osobistych w związku z uniemożliwieniem jej dostępu do legalnej aborcji. Analogiczne powództwo na rzecz skarżącej wytoczył Rzecznik Praw Pacjenta. Trybunał zauważył, że postępowania cywilne nie zostały merytorycznie rozpoznane przez polskie sądy, ponieważ skarżąca zawarła ze szpitalem ugodę pozasądową, otrzymała odszkodowanie i cofnęła powództwa.  Na wniosek skarżącej Trybunał nie ujawnił w decyzji dokładnej kwoty ugody, wskazał jednak, że otrzymana przez skarżącą kwota przekroczyła przyznawane przez Trybunał w innych polskich sprawach dotyczących dostępu do aborcji oraz kwoty, które zazwyczaj przyznaje za naruszenie praw skarżących na podstawie art. 3 i 8 Konwencji.

W związku z powyższym Trybunał orzekł, że skarżąca nie posiada statusu ofiary naruszenia w rozumieniu art. 34 Konwencji i uznał skargę za niedopuszczalną.

Orzeczenia są dostępne w bazie orzeczniczej Trybunału HUDOC (https://hudoc.echr.coe.int/), wkrótce zostaną przetłumaczone na język polski i zmieszczone w bazie orzeczeń ETPCz na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości.