W dniu 23 maja 2019 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej Trybunał lub ETPCz) wydał wyrok w sprawie Kanciał przeciwko Polsce (skarga nr 37023/13).

Skarżący zarzucił naruszenie art. 3 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej: Konwencja), do którego miało dojść podczas zatrzymania go przez Policję.

Skarżący został zatrzymany w dniu 16 czerwca 2011 roku w toku śledztwa dotyczącego porwania dla okupu. W interwencji w niewielkim mieszkaniu brało udział ośmiu funkcjonariuszy, w tym członkowie CBŚ oraz oddziałów antyterrorystycznych. Skarżącego przesłuchano po zatrzymaniu i postawiono mu zarzuty, jednakże po dwóch dniach został on zwolniony. W 2012 roku prokurator uznał, że skarżący nie dopuścił się tego przestępstwa.

27 czerwca 2011 roku skarżący zainicjował postępowanie w sprawie przekroczenia uprawnień przez funkcjonariuszy dokonujących zatrzymania, przedstawiając dokumentację medyczną, z której wynikało, że skarżący miał stłuczenie i obrzęk lewej części twarzy, a także nadgarstka oraz ramienia. Twierdził on, że był bity przez funkcjonariuszy i stosowano wobec niego paralizator elektryczny nawet po założeniu kajdanek. Ustalenia biegłego lekarza powołanego w 2012 roku w postępowaniu wskazywały na to, że obrażenia mogły powstać podczas interwencji.

Prokurator umorzył postępowanie w tej sprawie twierdząc, że brak jest dowodów wskazujących na to, że obrażenia ciała skarżącego były wynikiem działań funkcjonariuszy Policji i zastosował wobec funkcjonariuszy Policji zasadę domniemania niewinności wskazując, że nie ma wystarczających dowodów, aby uznać, że popełnili oni przestępstwo. Argumentacja prokuratora została podzielona przez sąd rejonowy.

Strona rządowa podnosiła, że ustalenie przyczyn powstania obrażeń ciała u skarżącego nie zostało oparte na wystarczających dowodach, jednocześnie, zdaniem Trybunału, nie przedstawiła żadnych wyjaśnień, aby obalić domniemanie, że poddawane w wątpliwość obrażenia ciała powstały w chwili gdy skarżący był w rękach Policji.

Trybunał wskazał, że generalne zasady obowiązujące na gruncie art. 3 Konwencji odnośnie interwencji policji zostały niedawno określone w wyroku z 28 września 2015 roku w sprawie Bouyid przeciwko Belgii (23380/09). Trybunał przytaczając swoje orzecznictwo stwierdził, że jakiekolwiek użycie siły w stosunku do osoby pozbawionej wolności lub która znajduje się przed organami stojącymi na straży prawa musi być absolutnie niezbędne z uwagi na postępowanie tej osoby w innym razie stanowi ono umniejszenie godności ludzkiej i co do zasady prowadzi do naruszenia art. 3 Konwencji.

Jak podkreśla Trybunał, nie zawsze użycie siły przez funkcjonariuszy Policji – zwłaszcza podczas zatrzymania – stanowi naruszenie art. 3 Konwencji. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Trybunału takie użycie siły musi być w danych okolicznościach niezbędne i nie może być nadmierne (zob. Ivan Vasilev przeciwko Bułgarii, skarga nr 48130/99 oraz wyrok z dnia 13 stycznia 2009 roku w sprawie Lewandowski i Lewandowska przeciwko Polsce skarga nr 15562/02).

W sytuacji gdy obrażenia ciała zostały odniesione w trakcie zatrzymania przez Policję, ciężar wykazania, że użycie siły było niezbędne spoczywa na władzach Państwa (w tym kontekście Trybunał przywołał wyroki Rehbock przeciwko Słowienii, skarga nr 29462, Altay przeciwko Turcji skarga nr 22279/93 oraz Boris Kostadiov przeciwko Bułgarii skarga nr 61701/11).

Trybunał uznał za stosowne podzielić operację policji na dwa etapy – pierwszy, który trwał do momentu, w którym skarżący został obezwładniony i założono mu kajdanki, czyli znalazł się pod kontrolą Policji, drugi etap zaś nastąpił po obezwładnieniu skarżącego. Odnotować trzeba, że dwoje sędziów podważyło przyjęty przez większość podział operacji przeprowadzonej przez Policję na dwa etapy i zgłosili oni w tej kwestii zdanie odrębne.

Trybunał uznał, że z uwagi na sprzeczność dowodów oraz braki w krajowym postępowaniu przygotowawczym nie jest w stanie stwierdzić, czy użycie siły przez funkcjonariuszy w pierwszym stadium operacji policyjnej było nadmierne. Wskazał jednakże, że w drugim etapie operacji zatrzymania (po obezwładnieniu) ani prokurator, ani przedstawiciele władz nie wykazali, że skarżący zachowywał się w sposób, który uzasadniałby użycie względem niego siły fizycznej.

Trybunał przywołał ponadto orzecznictwo w kwestii korzystania z paralizatora elektrycznego, którego użycie przez policję podczas zatrzymań, zdaniem Trybunału, powinno być w sposób szczegółowy wyjaśniane (wyrok z dnia 30 września 2014 roku w sprawie Anzhelo Georgiev i in. przeciwko Bułgarii skarga nr 51284/09).

Trybunał stwierdził, że władze krajowe powinny zawsze podjąć poważną próbę wyjaśnienia okoliczności zdarzenia, a w przedmiotowej sprawie zauważył, że władze krajowe bezwarunkowo uznały zeznania ośmiu funkcjonariuszy Policji za wiarygodne bez wzięcia pod uwagę tego, że mieli oni interes w rozstrzygnięciu sprawy oraz umniejszeniu swojej odpowiedzialności. Jednocześnie w toku postępowania krajowego  przyznano znacznie mniejsze znaczenie zeznaniom skarżącego i pozostałych osób zatrzymanych wraz z nim, nie biorąc również pod uwagę faktu, że zostali oni następnie oczyszczeni z zarzutów.

Trybunał uznał, że Policja użyła nadmiernej siły wobec skarżącego, który na danym etapie interwencji był już obezwładniony. Ponadto postępowanie w sprawie przekroczenia uprawnień przez funkcjonariuszy było, zdaniem Trybunału, objęte poważnymi brakami.

Zważywszy na charakter obrażeń ciała skarżącego oraz związane z tym fizyczne i psychiczne cierpienia Trybunał stwierdził, że traktowanie skarżącego od momentu jego obezwładnienia wyczerpało przesłankę nieludzkiego i poniżającego traktowania.

Trybunał jednogłośnie stwierdził naruszenie art. 3 Konwencji zarówno w aspekcie materialnym, jak i proceduralnym oraz zasądził na rzecz skarżącego kwotę 25 000 euro tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową.

Orzeczenie jest dostępne w języku angielskim w bazie orzeczniczej Trybunału (https://www.echr.coe.int), wkrótce zaś tłumaczenie wyroku zostanie zamieszczone w bazie przetłumaczonych na język polski orzeczeń Trybunału na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości (https://www.gov.pl/sprawiedliwosc).