W dniu 26 marca 2020 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej: Trybunał lub ETPCz) opublikował wyrok w sprawie przeciwko Polsce o numerze skargi 72950/13.

Skarżący zarzucił, że długość postępowania w jego sprawie (łącznie prawie trzynaście lat, od 17 stycznia 2001 r. do 12 grudnia 2013 r.) była niezgodna z wymogiem „rozsądnego terminu” określonym w art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej: Konwencja). Trybunał stwierdził, że doszło do naruszenia artykułu 6 ust. 1 Konwencji.

W styczniu 2001 r. skarżący został oskarżony o popełnienie oszustwa, fałszowanie testamentów i krzywoprzysięstwo. Sąd rejonowy wydał wyrok w kwietniu 2004 roku. W styczniu 2005 r. sąd okręgowy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. W czerwcu 2007 r. sąd rejonowy wydał kolejny wyrok, który został podtrzymany w postępowaniu apelacyjnym przez sąd okręgowy. Skarżący wniósł kasację w wyniku, której Sąd Najwyższy uchylił wyrok sądu okręgowego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. W marcu 2011 r. sąd okręgowy wydał wyrok w sprawie, częściowo zmieniając poprzednie orzeczenie. W następstwie drugiej kasacji wniesionej przez skarżącego w maju 2012 r. Sąd Najwyższy częściowo uchylił, a częściowo podtrzymał wyrok sądu okręgowego. W grudniu 2012 r. sąd okręgowy wydał czwarty wyrok w sprawie przeciwko skarżącemu. Skarżący wniósł kasację, która została oddalona w dniu 12 grudnia 2013 r.

W dniu 3 czerwca 2013 r. skarżący wniósł skargę do sądu okręgowego na podstawie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (dalej: ustawa z 2004 r.). Sąd pozostawił bez rozpoznania część skargi dotyczącą długości postępowania karnego w okresie do 19 grudnia 2012 r. Orzekł, że skarga na podstawie art. 5 ustawy z 2004 r. może zostać wniesiona tylko w trakcie odpowiedniego postępowania, tj. przed wydaniem wyroku przez sąd drugiej instancji. W ocenie sądu etap kasacji należało uznać za odrębne postępowanie. Zdaniem sądu w niniejszej sprawie skarga na podstawie ustawy z 2004 r. dotycząca postępowania głównego została wniesiona zbyt późno. Ponadto sąd oddalił skargę w odniesieniu do okresu, w którym sprawa toczyła się przed Sądem Najwyższym. Uznał, że skarżący był odpowiedzialny za opóźnienie, ponieważ złożył kilka wniosków o pomoc prawną, mimo że był już reprezentowany przez wybranego przez siebie prawnika.

Trybunał przypomniał, że długość postępowania należy oceniać w świetle konkretnych okoliczności sprawy i biorąc pod uwagę kryteria określone w orzecznictwie Trybunału, w szczególności złożoność sprawy oraz postępowanie skarżącego i odpowiednich władz, a także konsekwencje zagrażające skarżącemu.

Trybunał zauważył, że sprawa skarżącego została zbadana dwukrotnie przez sąd pierwszej instancji i cztery razy w drugiej instancji. Trybunał uznał, że chociaż nie jest w stanie przeanalizować jakości prawnej orzecznictwa sądów krajowych, przekazanie spraw do ponownego rozpoznania ma zwykle miejsce w wyniku błędów popełnionych przez sądy niższej instancji. Powtarzanie skierowania sprawy do ponownego rozpoznania w ramach jednego postępowania wskazuje na defekt systemu sądownictwa, który należy przypisać władzom, a nie skarżącemu. W ocenie Trybunału, że ​​nie wydaje się, aby skarżący w żaden sposób przyczynił się do ogólnej długości postępowania w jego sprawie. W tych okolicznościach Trybunał nie znalazł żadnego uzasadnienia dla ogólnej długości postępowania karnego przeciwko skarżącemu.

Odnosząc się do kwestii prawidłowego wykorzystania przez skarżącego środków krajowych w kontekście skargi dotyczącej przewlekłości postępowania, Trybunał przywołał wnioski z wyroku pilotażowego w sprawie przeciwko Polsce o numerach skarg 72287/10, 13927/11, 46187/11 i in. Praktyka „fragmentacji postępowania” stosowana przez sądy krajowe została uznana przez Trybunał za niezgodną z art. 6 ust. 1 Konwencji. W świetle tego wyroku dla władz krajowych było zatem oczywiste, że sąd rozpatrujący skargę na podstawie ustawy z 2004 r. musi rozważyć całość postępowania. Trybunał podkreślił, że ​​ustalenia z wyroku pilotażowego w sprawie o numerze skarg 72287/10, 13927/11, 46187/11 i in. dotyczące wadliwej praktyki sądów polskich w zakresie stosowania ustawy z 2004 r. mają zastosowanie do niniejszej sprawy. Trybunał zauważył, że ​​postępowanie przeciwko skarżącemu rozpoczęło się w dniu 17 stycznia 2001 r. Proces i postępowanie odwoławcze toczyły się trzynaście lat przed różnymi sądami, w tym trzy razy przed Sądem Najwyższym. Skargi kasacyjne skarżącego spowodowały dwukrotne uchylenie orzeczeń drugiej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia. Wykluczenie okresów, w których sprawa była rozpatrywana przez najwyższą jurysdykcję krajową, z ogólnego okresu, który należy wziąć pod uwagę do celów art. 6 ust. 1 Konwencji jest sprzeczne z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału. W związku z tym Trybunał stwierdził, że skarżący złożył skargę na podstawie ustawy z 2004 r. w toku postępowania. W tych okolicznościach oczekiwanie od skarżącego podjęcia próby skorzystania ex post z innego środka prawnego poprzez wniesienie roszczenia cywilnego po zakończeniu postępowania nadmiernie rozszerzyłoby jego obowiązki wynikające z art. 35 ust. 1 Konwencji.

Biorąc powyższe pod uwagę Trybunał stwierdził naruszenie art. 6 ust.1 Konwencji i zasądził na rzecz skarżącego 9000 euro z tytułu szkody niemajątkowej.

Wyrok jest dostępny w języku angielskim w bazie orzeczniczej Trybunału (https://hudoc.echr.coe.int), wkrótce zostanie on przetłumaczony na język polski oraz umieszczony w bazie orzeczeń Trybunału na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości (https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc).