W dniu 11 maja 2023 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej: Trybunał) wydał wyroki w następujących sprawach przeciwko Polsce:

• Bojar przeciwko Polsce (skarga 11148/18);
• Lalik przeciwko Polsce (skarga nr 47834/19);
• Wyszyński przeciwko Polsce (skarga nr 66/12) - rewizja wyroku z dnia 24 marca 2022 r.

W sprawie Bojar przeciwko Polsce skarżący podniósł zarzut naruszenia art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej: Konwencja) w związku z kontrolami osobistymi jakim był poddawany podczas osadzenia w zakładzie karnym. W okresie od sierpnia 2017 r. do czerwca 2018 r. wobec skarżącego przeprowadzono pięć kontroli osobistych (jedna kontrola podczas ogólnej kontroli więziennej; trzy kontrole przeprowadzone zostały po zakończeniu pracy w przedsiębiorstwie, znajdującym się poza zakładem karnym; jedna kontrola po widzeniu). Skarżący zarzucił, iż kontrole osobiste nie były uzasadnione i stanowiły naruszenie jego prawa do poszanowania życia prywatnego. 

Trybunał zauważył, że kontrole osobiste miały podstawę w przepisach prawa krajowego a zarzucana ingerencja służyła uzasadnionemu celowi „zapobiegania zakłóceniom porządku i przestępstwu”. Oceniając czy kontrole osobiste, którym skarżący został poddany, były proporcjonalne w okolicznościach przedmiotowej sprawy Trybunał zauważył, że władze powołały się na potrzeby w zakresie bezpieczeństwa zakładu karnego w sposób ogólny, bez wskazania konkretnego zdarzenia lub zachowania skarżącego, które uzasadniałoby zastosowanie tego środka. W ocenie ETPC wysoce inwazyjne i potencjalnie poniżające środki, takie jak oględziny ciała i kontrole osobiste, wymagają wiarygodnego uzasadnienia. Trybunał stwierdził, że władze nie przedstawiły wystarczających i istotnych powodów uzasadniających kontrole osobiste skarżącego. W związku z tym  Trybunał orzekł, że doszło do naruszenia art. 8 Konwencji i przyznał skarżącemu kwotę 4000 euro z tytułu zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową oraz 320 euro tytułem poniesionych kosztów. Wyrok jest ostateczny.

 

W sprawie Lalik przeciwko Polsce skarżący zarzucił naruszenie art. 6 ust. 3 lit. c Konwencji, wskazując że skazanie go za zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem zostało w dużej mierze oparte na jego nieformalnych wyjaśnieniach. Twierdził, że funkcjonariusze policji, którzy przeprowadzili nieformalne rozpytanie po jego zatrzymaniu, nie poinformowali go o przysługujących mu prawach, w tym o prawie do skorzystania z pomocy adwokata i prawie do odmowy składania wyjaśnień.

W styczniu 2016 r. skarżący podpalił nieprzytomnego znajomego (T.B.), w wyniku czego T.B. doznał poważnych poparzeń i zmarł. Tego samego dnia skarżący został zatrzymany. Badanie alkomatem wykazało, że znajdował się pod wpływem alkoholu. Następnego ranka trzech funkcjonariuszy policji przeprowadziło rozpytanie skarżącego, z którego została sporządzona notatka. Następnego dnia skarżącemu postawiono zarzut zabójstwa ze szczególnym okrucieństwem. W postępowaniu przed sądami krajowymi skarżący został uznany winnym zarzucanego mu czynu.

Trybunał wskazał, że Rząd nie przedstawił żadnego dowodu na potwierdzenie, iż skarżący został poinformowany o przysługujących mu prawach przed nieformalnym rozpytaniem. Trybunał zauważył ponadto, że skarżący nie kontaktował się z adwokatem między momentem zatrzymania o godzinie 23.20 w dniu 26 stycznia 2016 r. a nieformalnym rozpytaniem przez policję o godzinie 10.55 następnego dnia. Skarżący zaczął konsultować się z adwokatem dopiero w dniu 27 stycznia 2016 r. o godz. 14.55 (ponad piętnaście godzin po zatrzymaniu), będąc już wówczas nieformalnie przesłuchiwanym przez prawie trzy godziny. Trybunał wyraził również zaniepokojenie faktem, że przebieg nieformalnego rozpytania został utrwalony w notatce urzędowej, podpisanej przez jednego z funkcjonariuszy, co pozbawiło skarżącego możliwości zgłoszenia zastrzeżeń co do jej treści lub co do sposobu, w jaki został przesłuchany. Trybunał przypominał, że brak przeprowadzenia przez sądy krajowe przynajmniej analizy konieczności wykluczenia zeznań zarejestrowanych w początkowej fazie postępowania może sam w sobie prowadzić do wniosku, że postępowanie było nierzetelne. ETPC wskazał, że sądy krajowe bezpośrednio odniosły się do początkowych wyjaśnień skarżącego i uznały je za szczególnie wiarygodne. Opierając się na nich, sądy te ustaliły zamiar i motyw skarżącego.

Trybunał uznał, że wykorzystanie wyjaśnień skarżącego złożonych podczas nieformalnego przesłuchania, znacząco wpłynęło na przebieg śledztwa i ustalenia sądów krajowych. Wobec powyższego Trybunał stwierdził, że postępowania karnego wszczętego przeciwko skarżącemu, rozpatrywanego jako całość, nie można uznać za rzetelne. ETPC orzekł, że doszło do naruszenia art. 6 ust. 3  lit. c Konwencji. Uznał jednak, że  stwierdzenie naruszenia samo w sobie stanowi wystarczające słuszne zadośćuczynienie i odrzucił wszelkie roszczenie skarżącego w tym zakresie.

Wyrok nie jest ostateczny. Stanie się ostateczny zgodnie z warunkami określonymi w art. 44 ust. 2 Konwencji.

 

W sprawie  Wyszyński przeciwko Polsce  Trybunał wydał wyrok w dniu 24 marca 2022 r., w którym orzekł, że doszło do naruszenia art. 1 Protokołu nr 1 z uwagi na fakt, iż władze krajowe odmówiły przyznania skarżącemu odszkodowania z tytułu zajmowania jego lokalu przez najemcę bez ważnego tytułu prawnego. Skarżącemu przyznano kwotę 14600 euro z tytułu zadośćuczynienia oraz 5720 euro z tytułu kosztów i wydatków. W dniu 3 sierpnia 2022 r. Rząd poinformował Trybunał, że dowiedział się o zgonie skarżącego, który nastąpił 5 maja 2020 r. W związku z tym wniósł o rewizję wyroku zgodnie z Regułą 80 Regulaminu Trybunału i wykreślenie skargi z listy.  Spadkobierca skarżącego stwierdził, że nie wiedział o sprawie ojca, która toczyła się przed Trybunałem. Nie mógł zatem w odpowiednim czasie zawiadomić Trybunału o zgonie ojca a o wyroku Trybunału dowiedział się od jego prawnika. Ponadto oświadczył, że chce kontynuować postępowanie w sprawie skargi wniesionej przez ojca. Rząd wskazał, że w 2016 r. skarżący rzekomo odwołał pełnomocnictwo, którego udzielił swojemu adwokatowi, i odebrał akta sprawy. Jednak ani skarżący, ani jego adwokat nie poinformowali Trybunału o tej znaczącej zmianie w sposobie reprezentacji, chociaż obaj byli do tego zobowiązani. W ocenie Rządu konsekwencje tego zaniechania powinien zatem ponieść skarżący i jego spadkobierca.

Trybunał zauważył, że skarżący powinien był poinformować ETPC o odwołaniu pełnomocnictwa, jednak tego zaniechania, samego w sobie, nie można uznać za zaniechanie na tyle poważne, aby stanowiło nadużycie prawa do skargi. Trybunał uznał, że syn skarżącego ma legitymację do otrzymania zasądzonych w wyroku kwot w zastępstwie zmarłego ojca. W związku z powyższym dokonał rewizji wyroku z dnia 24 marca 2022 r. i przyznał Jackowi Wyszyńskiemu kwoty, które wcześniej przyznał zmarłemu skarżącemu.

Wyrok nie jest ostateczny. Stanie się ostateczny zgodnie z warunkami określonymi w art. 44 ust. 2 Konwencji.

 

Wszystkie wyroki są dostępne w języku angielskim w bazie orzeczniczej Trybunału  (https://hudoc.echr.coe.int). Zostały również przetłumaczone na język polski i zamieszczone w bazie orzeczeń ETPC na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości.