W dniu 15 października 2020 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej: Trybunał lub ETPCz) wydał wyrok w sprawie Guz przeciwko Polsce (skarga nr 965/12), w którym orzekł, iż doszło do naruszenia art. 10 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej: Konwencja). 

Na początku 2009 roku skarżący, będący sędzią sądu rejonowego, stanął do konkursu na wolne stanowisko sędziowskie w sądzie okręgowym. Sędzia-wizytator w swoim sprawozdaniu z oceny pracy skarżącego stwierdziła, że na tym etapie przedwczesne było zatwierdzenie jego kandydatury. W ocenie sędzi-wizytator skarżący powinien poprawić skuteczność prowadzonych przez siebie postępowań, stabilność swoich decyzji i produktywność. Skarżący w pisemnych uwagach do sprawozdania uznał, że ocena jego pracy została dokonana pobieżnie, nierzetelnie i tendencyjnie. Stwierdził ponadto, że stawianie mu zarzutu niesubordynacji było niepoważne, a jego źródła miały charakter wyłącznie osobisty. Skarżący podtrzymał swoje uwagi dotyczące sprawozdania z oceny podczas zgromadzenia ogólnego sędziów sądu okręgowego w marcu 2009 roku. 

W czerwcu 2010 roku zostało wszczęte przeciwko skarżącemu postępowanie dyscyplinarne dotyczące pisemnych uwag skarżącego z dnia 26 marca 2009 roku, kwestionujących sprawozdanie z oceny sędzi-wizytator - zarówno w odniesieniu do jego pracy, jak i do współpracy z przełożonymi; podtrzymania pisemnych uwag na posiedzeniu walnego zgromadzenia sędziów sądu okręgowego oraz uwag skarżącego dotyczących sprawozdania z oceny jego pracy, jakie zawarł w odwołaniu od uchwały KRS. W marcu 2011 roku sąd apelacyjny, orzekający jako sąd dyscyplinarny, uznał skarżącego winnym uchybienia godności sprawowanego urzędu. Sąd wymierzył mu najniższą możliwą karę – upomnienie. Skarżący odwołał się od wyroku, jednak Sąd Najwyższy utrzymał go w mocy.  

W dniu 17 listopada 2011 roku skarżący wniósł skargę konstytucyjną. Zarzucił, że art. 107 ust. 1 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych z dnia 21 lipca 2001 roku w zakresie, w jakim dotyczył odpowiedzialności za naruszenie godności urzędu sędziowskiego, był niezgodny z art. 2, art. 42 ust. 1, art. 54 ust. 1 i art. 178 ust. 1 Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze między innymi z uwagi na fakt, iż zarzuty skarżącego zmierzały do zakwestionowania aktu stosowania prawa, a nie zgodności z Konstytucją przepisów, które stanowiły podstawę ukarania dyscyplinarnego. 

W 2012 roku skarżący złożył skargę do ETPCz, w której zarzucił, iż sądy krajowe, uznając go winnym uchybienia godności urzędu sędziego naruszyły jego prawo do wolności wyrażania opinii. 
Trybunał zauważył, że uwagi skarżącego nie dotyczyły wykonywania jego funkcji orzekającej, ale wewnętrznego etapu postępowania o awans, w którym inny sędzia oceniał jego pracę. W ocenie Trybunału ochrona sądownictwa nie może skutkować zakazaniem sędziom wyrażania swoich poglądów poprzez sądy ocenne w sprawach interesu publicznego związanych z funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości, które są oparte na wystarczającej podstawie faktycznej. Trybunał przypominał, że kwestie dotyczące funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości mają zasadnicze znaczenie dla każdego demokratycznego społeczeństwa i leżą w interesie publicznym. Zwrócił również uwagę, że sąd apelacyjny uznał, że nie był uprawniony do określenia poprawności sprawozdania z oceny, ale potwierdził, że sprawozdanie zawierało pewne niedokładności. Podobnie Sąd Najwyższy nie zbadał rzetelności sprawozdania. Z tej perspektywy trudno jest wyobrazić sobie, w jaki sposób skarżący mógł wykazać, że jego sądy ocenne miały wystarczającą podstawę faktyczną. Biorąc pod uwagę okoliczności sprawy, Trybunał stwierdził, że uwagi skarżącego można było uznać za mające podstawy faktyczne.  

W przedmiotowej sprawie sędzia-wizytator sporządziła sprawozdanie z oceny działając w charakterze urzędowym, i jako takie może być ono przedmiotem krytyki w dopuszczalnych granicach. W ocenie Trybunału należy również dokonać wyraźnego rozróżnienia między krytyką a zniewagą. Jeżeli jedynym zamiarem jakiejkolwiek formy wypowiedzi jest znieważenie sądu lub członków tego sądu, odpowiednia kara co do zasady nie stanowiłaby naruszenia Artykułu 10 ust. 2 Konwencji (zob. Skałka przeciwko Polsce, skarga nr 43425/98, wyrok z dnia 27 maja 2003 roku). Biorąc pod uwagę okoliczności sprawy, Trybunał nie dopatrzył się jednak w uwagach skarżącego zamiaru obrażenia sędzi-wizytator. Mając na uwadze powyższe oraz wewnątrzsądowy kontekst niniejszej sprawy, Trybunał nie uznał, by krytyczne uwagi skarżącego były w stanie podważyć autorytet władzy sądowniczej lub naruszyć dobre imię sędzi-wizytator.

Trybunał przypominał, że przy ocenie proporcjonalności ingerencji należy również wziąć pod uwagę charakter i surowość nałożonych kar. Trybunał wielokrotnie podkreślał, że ingerencja w wolność wypowiedzi może mieć zniechęcający wpływ na korzystanie z tej wolności. W przedmiotowej sprawie skarżący został uznany winnym naruszenia godności urzędu sędziego i nałożono na niego najniższą możliwą karę upomnienia. W przypadku skarżącego skazanie dyscyplinarne mogło mieć wpływ na jego przyszłą karierę zawodową.

Biorąc pod uwagę całokształt sprawy Trybunał stwierdził, że sądy krajowe nie zapewniły właściwej równowagi między potrzebą ochrony autorytetu wymiaru sprawiedliwości i ochroną dobrego imienia lub praw innych osób a ochroną prawa do wyrażania opinii skarżącego. W związku z tym zaskarżona ingerencja nie była „konieczna w społeczeństwie demokratycznym”.

Wobec powyższego Trybunał uznał, że doszło do naruszenia art. 10 Konwencji i zasądził na rzecz skarżącego kwotę pieniężną 6000 euro tytułem szkody niematerialnej oraz 853 euro tytułem kosztów i wydatków. 

Wyrok jest dostępny w języku angielskim w bazie orzeczniczej Trybunału (https://hudoc.echr.coe.int), wkrótce zostanie przetłumaczony na język polski oraz umieszczony w bazie orzeczeń Trybunału na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości (https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc).