W dniu 14 marca 2024 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka („Trybunał”) wydał wyrok w sprawie Stowarzyszenia Osób Narodowości Śląskiej (w likwidacji) przeciwko Polsce (nr 26821/17).

Skarga dotyczyła zarzutu naruszenia art. 9, 11 i 14 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej: Konwencja) ze względu na decyzję sądów krajowych o rozwiązaniu stowarzyszenia.

Trybunał uznając skargę za dopuszczalną wskazał, że z uwagi na istotę podniesionych zarzutów właściwym będzie jej zbadanie jedynie z punktu widzenia art. 11 Konwencji. Trybunał zauważył, że strony nie kwestionowały faktu, że zarzucana ingerencja była przewidziana przez prawo, tym bardziej, że Sąd Rejonowy w Opolu oparł swoją decyzję o rozwiązaniu skarżącego stowarzyszenia na art. 29 ust. 1 pkt. 3 Prawa o stowarzyszeniach. Odnosząc się do kwestii, czy zaskarżona ingerencja służyła „uzasadnionemu celowi”, Trybunał zauważył, że ​​w swoim postanowieniu z dnia 5 grudnia 2013 roku Sąd Najwyższy stwierdził, że dopuszczenie do rejestracji skarżącego stowarzyszenia byłoby sprzeczne z prawem, zwłaszcza że nazwa stowarzyszenia, które w jego ocenie było powiązane z nieistniejącym narodem, wprowadzałoby opinię publiczną w błąd. Sąd Najwyższy uznał także, że zarejestrowanie skarżącego stowarzyszenia jako organizacji mniejszości narodowej pociągałoby za sobą poważne konsekwencje dla jedności i integralności Państwa Polskiego. Trybunał podkreślił, że gotów był przyjąć twierdzenie, że kwestionowany środek został przyjęty w celu „zapobiegania zakłóceniom porządku” i „ochrony praw innych osób”, które są uzasadnionymi celami w rozumieniu Artykułu 11 Konwencji. Niemniej jednak, mimo, że sądy krajowe oparły się na wyroku Gorzelik i Inni p. Polsce, nie zgłębiły dogłębnie  kwestii zgodności zaskarżonego środka z Konwencją w świetle bogatego orzecznictwa Trybunału dotyczącego wolności zrzeszania się. Trybunał zauważył, że choć sądy krajowe odnotowały powtarzające się nieprzestrzeganie prawa przez skarżące stowarzyszenie, to jednak ani Sąd Najwyższy, który w dniu 5 grudnia 2013 r. uchylił postanowienie oddalające apelację prokuratora, ani Sąd Okręgowy w Opolu, który rozwiązał skarżące stowarzyszenie w dniu 9 stycznia 2015 r., nie odniósł się do wszelkich rzekomych lub dokonanych, nielegalnych lub antydemokratycznych działań skarżącego stowarzyszenia lub jego członków. W opinii Trybunału sądy krajowe nie przedstawiły zatem wystarczających argumentów przemawiających za rozwiązaniem skarżącego stowarzyszenia. Trybunał zauważył, że władze krajowe nie wykazały, że nazwa skarżącego stowarzyszenia i brzmienie dwóch postanowień jego statutu, które odnosiły się do „narodowości śląskiej”, jako kwestie kluczowe w rozwiązaniu skarżącego stowarzyszenia, mogły stanowić zagrożenie dla porządku publicznego. Wobec braku konkretnych dowodów wskazujących, że wybierając nazwę „Stowarzyszenie Osób Narodowości Śląskiej”, skarżące stowarzyszenie opowiedziało się za polityką stanowiącą realne zagrożenie dla porządku publicznego lub społeczeństwa demokratycznego, Trybunał uznał, że założenie oparte o nazwę stowarzyszenia i brzmienie dwóch postanowień statutu stowarzyszenia nie może samo w sobie uzasadniać rozwiązania stowarzyszenia.

 

W świetle powyższego Trybunał uznał, że powody, na które powoływały się władze w celu rozwiązania skarżącego stowarzyszenia, nie były istotne i wystarczające. Wobec danych okoliczności sprawy,  w tym braku wykazania, że ograniczenia zastosowane w niniejszej sprawie, a mianowicie rozwiązanie skarżącego stowarzyszenia, wynikały z „pilnej potrzeby społecznej”, Trybunał stwierdził, że doszło do naruszenia art. 11 Konwencji.

 

Wyrok z dnia 14 marca 2024 r. jest dostępny w języku angielskim w bazie orzeczniczej Trybunału (https://hudoc.echr.coe.int).