- Wiele mówi się dziś i słusznie na temat przemocy domowej, o dramatach ludzi, zwykle kobiet i dzieci, którzy spotykają się z agresją, przybierającą często fizyczny charakter. To sprawia, że te osoby nie są w stanie funkcjonować z domowym terrorystą. W obawie o własne zdrowie i życie uciekają z domu, szukają mieszkania, tułają się po znajomych, czy przytułkach. Tę sytuację trzeba zmienić, stanowczo poprawić los ofiar, osób słabszych i pokrzywdzonych – powiedział na konferencji prasowej Minister Sprawiedliwości Prokurator Generalny Zbigniew Ziobro.

Według policyjnych statystyk, w 2018 r. prawie 250 tys. osób w Polsce było dotkniętych lub zagrożonych przemocą domową. To poważny problem społeczny, który wymaga zdecydowanych działań.

- Te ćwierć miliona Polaków, w większości kobiet, dzieci, starszych osób, potrzebują szczególnej ochrony. Dlatego Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało projekt, który przewiduje przełomowe rozwiązania dotyczące przeciwdziałania przemocy domowej. Proponujemy wprowadzenie policyjnego oraz sądowego nakazu opuszczenia mieszkania oraz zakazu zbliżania się sprawcy przemocy do mieszkania lub jego otoczenia. Dzięki temu, to nie ofiary będą musiały uciekać z mieszkania, ale to sprawcy będą zmuszeni do jego opuszczenia. Natychmiastowość i skuteczność są charakterystycznymi cechami naszych rozwiązań – podkreślił wiceminister sprawiedliwości Marcin Romanowski, który kierował zespołem pracującym nad projektem.

W obronie słabszych

Przygotowany pakiet zmian w prawie pozwoli natychmiastowo izolować sprawców od osób dotkniętych przemocą. Obecnie w sprawach cywilnych jest to możliwe jedynie na drodze sądowej, co trwa wiele tygodni, a nawet miesięcy. A w tym czasie ofiary przemocy są zmuszone do życia pod jednym dachem z prześladowcą lub muszą szukać sobie schronienia poza własnym domem. Przedłużanie się sytuacji zagrożenia jest jednym z powodów, dla których zastraszone osoby doznające przemocy domowej nie decydują się na oskarżenie sprawców, tym samym rezygnując z możliwości zastosowania karnych środków jego izolacji.

Istnieje też wiele innych względów, choćby wynikających ze specyfiki relacji rodzinnych, dla których ofiary często nie decydują się na wytoczenie sprawy karnej domownikom stosującym przemoc.

Jednak długofalowe dobro rodziny wymaga, aby wszystkie osoby doznające przemocy otrzymały odpowiednią ochronę, a sprawcy zostali konsekwentnie powstrzymani i ukierunkowywani przez służby publiczne na zmianę postaw. Reakcja powinna być szczególnie sprawna, gdy wobec słabszych domowników jest stosowana przemoc fizyczna zagrażająca życiu lub zdrowiu ludzkiemu – wyłącznie takich sytuacji dotyczą nowe środki ochrony.

Nakaz opuszczenia mieszkania

Policja dostanie zupełnie nowe uprawnienie. Funkcjonariusz podejmujący interwencję związaną z przemocą domową oceni, czy osoba stosując przemoc fizyczną stwarza zagrożenie dla życia lub zdrowia domowników. Jeśli zaistnieje takie niebezpieczeństwo, policjant wyda bezwzględny nakaz natychmiastowego opuszczenia mieszkania przez sprawcę przemocy. Sprawca będzie mógł zabrać z mieszkania niezbędne rzeczy. Nakaz będzie egzekwowany – łącznie z możliwością użycia środków przymusu – bez względu na ewentualne twierdzenie sprawcy, że nie ma dokąd się wyprowadzić. Policjant wskaże mu placówki zapewniające miejsca noclegowe, np. schronisko dla bezdomnych.

Zakaz zbliżania się do mieszkania

Wobec sprawcy przemocy policjant będzie mógł również wydać zakaz zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia. Policja będzie zobowiązana do regularnego sprawdzania, czy sprawca przemocy stosuje się do nałożonych na niego sankcji. Jeśli złamie zakaz, policja będzie miała prawo zastosować środki przymusu w celu egzekucji nałożonego zobowiązania. Poza tym sprawca przemocy narazi się na zastosowanie wobec niego kary aresztu, ograniczenia wolności lub grzywny. Te same zasady dotyczą egzekwowania nakazu opuszczenia mieszkania.

Skuteczne sankcje

Wydany przez policję nakaz opuszczenia mieszkania i zakaz zbliżania się do mieszkania oraz jego bezpośredniego otoczenia będzie obowiązywał co do zasady przez okres dwóch tygodni. Na wniosek osoby dotkniętej przemocą sąd może ten okres przedłużyć.

Projekt przewiduje kontrolę sądową nad stosowaniem nowego środka. Sąd może też w uzasadnionych przypadkach uwzględnić zażalenie sprawcy przemocy i uchylić nakaz lub zakaz.

Cały czas obowiązuje możliwość złożenia wniosku do sądu o opuszczenie lokalu przez osobę stosująca przemoc, projekt przewiduje również usprawnienia przebiegu tego postępowania.

Szybkie terminy sądowe

Szybka procedura będzie możliwa m.in. dzięki temu, że pisma procesowe będą mogły być doręczane również za pośrednictwem policji, a nie jedynie przez pocztę. Policja będzie również zobowiązana do udzielania sądowi wszelkiej pomocy, niezbędnej do szybkiego zakończenia sprawy, np. do ustalenia adresu zamieszkania świadka. W określonych przypadkach sąd będzie miał 48 godzin na rozpatrzenie wniosku ofiary przemocy, natomiast całą sprawę będzie musiał rozpoznać w ciągu miesiąca od dnia złożenia wniosku. 

Orzeczenia sądu zobowiązujące sprawcę przemocy do opuszczenia mieszkania oraz zakazu zbliżania się do mieszkania będą natychmiast wykonywane z chwilą ich ogłoszenia.   

Ponadto osoby domagające się zastosowania takich środków będą zwolnione z kosztów sądowych.

Wzorem innych państw

Nowe przepisy wzorowane są na rozwiązaniach stosowanych z powodzeniem w innych krajach. Przykładowo w Austrii policyjny nakaz opuszczenia mieszkania przez sprawcę przemocy fizycznej obowiązuje już ponad 20 lat i wydawany jest na 14 dni. Podobny środek obowiązuje w Czechach.  W Hiszpanii środki służące ochronie ofiar przemocy domowej stosowane są od ponad 10 lat. Obejmują m.in. nakaz opuszczenia mieszkania przez sprawcę przemocy oraz zakaz kontaktowania się z ofiarami.

Biuro Komunikacji i Promocji
Ministerstwo Sprawiedliwości