Przyjęte regulacje są kontynuacją wprowadzania do polskiego systemu prawnego instrumentów ochrony osób doznających przemocy domowej. Zmiany w tym zakresie zapoczątkowała, opracowana w Ministerstwie Sprawiedliwości pod nadzorem wiceministra Marcina Romanowskiego, ustawa antyprzemocowa z 30 kwietnia 2020 r.  

Obowiązujące od tego czasu przepisy sprawiły, że Polska dołączyła do wąskiego grona państw, w których obowiązują najwyższe standardy ochrony ofiar przemocy domowej. Zgodnie z nimi osoba  stosująca przemoc fizyczną, stanowiącą zagrożenie dla życia lub zdrowia domowników, musi na mocy decyzji policji bezzwłocznie opuścić mieszkanie. Otrzymuje też zakaz zbliżania się do domostwa przez 14 dni, a sądy mają do dyspozycji narzędzia umożliwiające szybsze rozpoznanie sprawy.

Te regulacje okazały się bardzo skuteczne. Świadczą o tym liczby. Do 1 lipca 2023 r. wydano łącznie 10 127 nakazów opuszczenia przez sprawców przemocy wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia oraz zakazów zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia.

Wchodząca dziś w życie nowelizacja, którą również pilotował Marcin Romanowski, jeszcze bardziej wzmacnia ochronę ofiar.

- Dotychczasowe przepisy ustawy antyprzemocowej okazały się bardzo skuteczne. Teraz dodatkowo wzmacniamy ochronę osób doznających przemocy domowej, m.in. poprzez kolejne ograniczenie prawa sprawcy przemocy do zbliżania się lub kontaktowania z osobą pokrzywdzoną – mówił wiceminister.

Rozszerzona ochrona

Do obowiązujących już przepisów wprowadzone zostały rozwiązania, które umożliwią izolowanie osób stosujących przemoc domową, gdy stwarzają one zagrożenie dla życia lub zdrowia innych osób, także poza wspólnie zajmowanym mieszkaniem.

Policja i Żandarmeria Wojskowa otrzymają uprawnienia, by wydać wobec takiego sprawcy natychmiastowy:

• zakaz zbliżania się osoby dotkniętej przemocą na odległość ustaloną w metrach;
• zakaz kontaktowania się z osobą dotkniętą przemocą domową, aby uniemożliwić jej nękanie również za pomocą środków komunikowania się na odległość (mail, telefon, komunikatory internetowe);
• zakaz wstępu i przebywania w określonych miejscach, jak zakład pracy, szkoła czy placówki oświatowo-wychowawcze, opiekuńcze i artystyczne, a także obiekty sportowe, gdzie uczęszcza osoba dotknięta przemocą domową lub jej dzieci.

Zakazy te będą mogły zostać przedłużone przez sąd cywilny, analogicznie jak w przypadku dotychczas obowiązującego zakazu zbliżania się do mieszkania. Kompetencje sądu cywilnego będą również szersze w zakresie ochrony przed tzw. stalkingiem. Co więcej, sąd będzie mógł wydać zakaz kontaktowania się, gdy sprawca przemocy domowej nęka swą ofiarę za pomocą środków komunikacji elektronicznej, wzbudzając u niej (uzasadnione okolicznościami) poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia albo w inny, istotny sposób narusza jej prywatność.

Procedury przyjazne dla pokrzywdzonych

Ustawa antyprzemocowa 2.0 wprowadza także pakiet rozwiązań w zakresie procedury karnej przyjaznej dla najsłabszych. Zgodnie z nowymi przepisami organ prowadzący postępowanie będzie, w oparciu o szczegółowy kwestionariusz, ustali indywidualne potrzeby pokrzywdzonego. Dzięki temu przesłuchanie zostanie przygotowane z uwzględnieniem jego osobistej sytuacji – ograniczeń i potrzeb.

Zmiany nastąpią również w procedurze pouczeń o prawach i obowiązkach uczestników postępowania. Mają być sporządzone w prostym, zrozumiałym języku. Dla osób nieporadnych ze względu na wiek lub stan zdrowia, lub osób które nie ukończyły 18 lat, przewidziano dodatkowo wyjaśnienia odnośnie ich uprawnień i obowiązków. W zależności od grupy docelowej, będą one udzielane w formie opisowej lub (dla najmłodszych) graficznej.

To nie koniec zmian

Ustawa antyprzemocowa 2.0 wprowadzi także nowy, przyjazny tryb przesłuchania dla osób, u których występują zaburzenia psychiczne, zaburzenia rozwojowe lub zakłócenia zdolności oceny sytuacji. Jeżeli będzie to konieczne, przesłuchanie takie będzie odbywać się przy wykorzystaniu komunikacji wspomagającej i alternatywnej (AAC). Komunikacja alternatywna służy do porozumiewania się w inny sposób niż za pomocą mowy, a komunikacja wspomagająca ma charakter uzupełniający do występującej choćby w minimalnym stopniu mowy werbalnej. To m.in. piktogramy, System PCS,  czy system językowy MAKATON.

Standardy dotyczące tej specjalnej procedury, a także wzory pouczeń, wyjaśnień i informacji przygotowywane są  we współpracy z ekspertami z różnych dziedzin. Przy ich opracowywaniu Ministerstwo Sprawiedliwości korzysta także z międzynarodowego doświadczenia UNICEF, z którym zawarło w tej kwestii porozumienie.

Wspomniane rozwiązania wejdą w życie 15 lutego 2024 r.

 

Biuro Komunikacji i Promocji
Ministerstwo Sprawiedliwości