Otwarty dialog na rzecz mediacji

W dn. 12, 18 i 19 września Ministra Zuzanna Rudzińska-Bluszcz spotkała się z przedstawicielami środowiska mediacyjnego w ramach Otwartego dialogu na rzecz mediacji. To pierwsza inicjatywa skierowana do mediatorów, sędziów, ośrodków i stowarzyszeń mediacyjnych, fundacji, organizacji pozarządowych oraz uczelni, której głównym celem była dyskusja na temat mediacji oraz koniecznych do wprowadzenia zmian w obszarze alternatywnych metod rozwiązywania sporów.

W spotkaniach uczestniczyli przedstawiciele 60 podmiotów, którzy zgłosili ponad 400 postulatów. Są one dostępne pod adresem: Postulaty zgłoszone w ramach Otwartego dialogu.

Podczas spotkań omówiono kwestie dotyczące w szczególności wynagrodzenia mediatorów, kosztów mediacji, zawodu i wykształcenia mediatora, edukacji prawnej w zakresie mediacji, warunków wpisu do Krajowego Rejestru Mediatorów, obligatoryjnej mediacji, etyki mediatora, szkoleń oraz statystyk.

Konieczne zmiany systemowe

Profesjonalizacja mediacji i zawodu mediatora

Jednym z najważniejszych tematów, poruszanych w czasie spotkań, była profesjonalizacja zawodu mediatora. Uczestnicy dialogu zgodzili się, że obecnie wymagania stawiane mediatorom są zbyt niskie, co prowadzi do obniżenia jakości usług mediacyjnych. W związku z tym, postulowano wprowadzenie bardziej rygorystycznych wymogów dotyczących wpisu na listę mediatorów oraz regularnych szkoleń mediatorów. Zwracano uwagę na potrzebę organizowania warsztatów z udziałem psychoterapeutów i psychologów, które pomogłyby mediatorom
rozwinąć kompetencje w zakresie soft skills, przede wszystkim komunikacji. Wielokrotnie podkreślano, że mediatorzy powinni nie tylko posiadać wiedzę prawną, ale również umiejętności z zakresu psychologii i negocjacji, które są niezbędne do skutecznego prowadzenia mediacji.

Uczestnicy dialogu zgodnie stwierdzili, że w polskim porządku prawnym istnieje konieczność uregulowania zawodu mediatora na poziomie ustawowym. W trakcie dyskusji zwrócono uwagę na potrzebę rozpoczęcia prac nad ustawą o zawodzie mediatora lub/i ustawie o mediacji, które uregulowałyby kwestie m.in. kwalifikacji zawodowych czy odpowiedzialności dyscyplinarnej mediatorów. Tego typu regulacje miałyby na celu podniesienie prestiżu zawodu mediatora oraz zagwarantowanie, że osoby wykonujące ten zawód będą spełniały wysokie standardy etyczne
i zawodowe.

Obligatoryjna mediacja oraz spotkania informacyjne

Wielokrotnie podnoszono kwestię wprowadzenia obowiązkowej mediacji (lub: obowiązkowej próby mediacyjnej, niegodzącej w dobrowolność mediacji) w wybranych kategoriach spraw,
w szczególności rodzinnych, rozwodowych, pracowniczych oraz gospodarczych. Uczestnicy spotkań opowiedzieli się za wprowadzeniem „pilotażowych programów mediacji obligatoryjnej”. Zasugerowano, aby rozpocząć od testowego wdrożenia mediacji obligatoryjnej w jednym z sądów okręgowych. Pilotaż mediacji obligatoryjnej mógłby pomóc w ocenie skuteczności tego rozwiązania, zidentyfikowaniu potencjalnych problemów oraz dostosowaniu projektu przepisów do specyfiki polskiego systemu prawnego.

W toku dyskusji zaproponowano również rozważenie wprowadzenia obowiązkowych spotkań informacyjnych. Mediatorzy podkreślili, że pozwoliłoby to stronom zapoznać się z korzyściami mediacji oraz jej przebiegiem. Uczestnicy dialogu wskazali, że spotkania informacyjne mogłyby być organizowane na etapie wczesnego postępowania sądowego, co umożliwiłoby stronom rozwiązać spór zanim sprawa trafi na salę sądową. Zwrócono też uwagę na to, że spotkania te powinny być finansowane ze środków publicznych, co zapewniłoby szeroki dostęp do nich, bez obciążania stron dodatkowymi kosztami.

Krajowy Rejestr Mediatorów

Poruszono także kwestię Krajowego Rejestru Mediatorów (KRM). Uczestnicy dyskusji wyrazili potrzebę uporządkowania i ujednolicenia zasad dotyczących wpisu mediatorów oraz zapewnienia, że osoby te będą regularnie poddawane superwizji i szkolone. Wskazano, że KRM powinien pełnić funkcję weryfikacyjną, umożliwiając stronom wybór mediatorów z odpowiednimi kwalifikacjami. W kontekście stawianych wymogów dla mediatorów wpisanych do KRM przeważały głosy, które opowiadały się za wymogiem wyższego wykształcenia. Proponowano ustalenie kierunków studiów, których ukończenie uprawniałoby do otwarcia drogi do dalszego kształcenia na mediatora (nauki prawnicze, psychologiczne). Wskazano też potrzebę ciągłego doskonalenia zawodowego mediatorów, odbywania staży mediacyjnych na wzór patronatu
w izbach adwokackich i radcowskich (jako droga do nabycia doświadczenia) oraz wprowadzenie kadencyjności wpisu mediatorów z możliwością skreślenia mediatora z KRM.

Mediacja karna i sprawiedliwość naprawcza

Dyskutowano również o mediacji w kontekście spraw karnych oraz o potrzebie przywrócenia
art. 59a k.k., który umożliwiał umorzenie postępowania karnego po przeprowadzeniu mediacji. Uczestnicy wyrazili zaniepokojenie, że usunięcie tego przepisu ograniczyło możliwość skutecznego stosowania mediacji w sprawach karnych. Przywrócenie art. 59a k.k. mogłoby zwiększyć rolę mediacji w postępowaniach karnych, szczególnie w sprawach o mniejszej wadze. Wspomniano również o programie pilotażowym dotyczącym sprawiedliwości naprawczej, który obejmuje możliwość przeprowadzania mediacji po wyroku karnym. Tego typu mediacje mogłyby wspierać proces resocjalizacji sprawców oraz naprawiania relacji z pokrzywdzonymi,
co przyczyniłoby się do poprawy sytuacji społecznej po zakończeniu postępowania sądowego.

Wynagrodzenie mediatorów i koszty mediacji

W dyskusji poruszono zagadnienia dotyczące wynagrodzeń mediatorów. Obecni goście zwrócili uwagę, że stawki wynagrodzeń w mediacjach, zarówno sądowych, jak i pozasądowych,
są nieadekwatne do ilości pracy, jaką mediatorzy muszą wykonać. Uczestnicy dialogu podkreślali, że umożliwienie stronom i mediatorowi ustalenia wynagrodzenia zgodnie z nakładem pracy mediatora mogłoby przyczynić się do profesjonalizacji tego zawodu. W podsumowaniu tej części rozmów podkreślono, że brak jednolitych wytycznych dotyczących wynagrodzeń dla mediatorów prowadzi do dowolności interpretacji przepisów przez sądy, co może negatywnie wpływać na zaufanie do zawodu mediatora.

Edukacja w zakresie mediacji

Ważnym aspektem poruszanym podczas dyskusji była rola sędziów w promowaniu mediacji. Zwrócono uwagę, że sędziowie, którzy sami nie są przekonani do mediacji, nie będą w stanie skutecznie nakłaniać stron do skorzystania z tej metody. Postulowano, aby sędziowie byli bardziej zaangażowani w promowanie mediacji i zachęcanie stron do rozważenia wyboru tego polubownego rozwiązania sporu. Podkreślono też potrzebę edukacji aplikantów w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury oraz szkolenia sędziów.

Niska świadomość społeczna na temat mediacji była uznana za jeden z głównych problemów hamujących rozwój tej formy rozwiązywania sporów. Wielu obywateli wciąż nie wie, czym jest mediacja i jakie korzyści płyną z jej zastosowania. Z tego powodu postulowano konieczność prowadzenia szerokich kampanii informacyjnych promujących mediację jako alternatywę dla postępowań sądowych. Zwracano uwagę, że kampanie te powinny być prowadzone zarówno
w mediach, jak i w instytucjach publicznych, takich jak urzędy miast, centra pomocy społecznej
i szkoły. Poddano też pod rozwagę wprowadzenie edukacji na temat mediacji do programów szkolnych, aby młodzież już na wczesnym etapie edukacji była świadoma możliwości polubownego rozwiązywania konfliktów. Edukacja społeczna na temat mediacji mogłaby
w konsekwencji przyczynić się do zmniejszenia obciążenia sądów.

Wnioski z dyskusji sprowadzają się do tego, że aby mediacja mogła skutecznie funkcjonować
w polskim systemie prawnym, konieczne są zarówno zmiany legislacyjne, jak i większe zaangażowanie wszystkich stron – mediatorów, sędziów oraz społeczeństwa w upowszechnianie jej.

Wszystkie zgłoszone postulaty przekazano do właściwych w danej materii departamentów
w Ministerstwie Sprawiedliwości. Wybrane zagadnienia zostaną wykorzystane do stworzenia Strategii rozwoju mediacji na lata 2025-2030, będąc przedmiotem dyskusji nad możliwością
i zasadnością ich implementacji. Propozycje zmian legislacyjnych skierowane natomiast zostaną do odpowiednich komisji kodyfikacyjnych.