Nad proponowanymi zmianami w ostatnich latach pracowały rzesze prawników, specjalistów z zakresu prawa konstytucyjnego, teorii i filozofii prawa, prawa międzynarodowego, prawa cywilnego czy praw człowieka oraz organizacji i stowarzyszeń prawniczych, zaangażowanych w obronę praworządności. Wszystkim nam zależy na tym, by przywrócić niezależność Trybunałowi Konstytucyjnemu. Tworzymy nowe mocne mechanizmy, które zabezpieczą TK przed zawłaszczeniem przez rządzących teraz i w przyszłości.

Poniżej znajdą Państwo szczegółowe informacje oraz dokumenty.

Dla nas, jako Ministerstwa Sprawiedliwości, najważniejsze jest, by przywrócić niezależność TK. Dzięki proponowanym zmianom możemy odtworzyć system kontroli prawa w zgodzie z Konstytucją. Są to rozwiązania, które przywrócą poczucie bezpieczeństwa obywateli, pewność obrotu gospodarczego i pozwolą zrobić kolejny krok na drodze do realizacji kamieni milowych, czyli otrzymania kolejnych pieniędzy z KPO dla Polek i Polaków.

1. UCHWAŁA SEJMU

Uchwała Sejmu RP w sprawie usunięcia skutków kryzysu konstytucyjnego lat 2015 – 2023 w kontekście działalności Trybunału Konstytucyjnego

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej apeluje do sędziów Trybunału Konstytucyjnego o rezygnację, a tym samym o przyłączenie się do procesu demokratycznych przemian.

Sejm w Uchwale wyraża przekonanie, że w Polsce konieczne jest stworzenie odnowionego Trybunału Konstytucyjnego, by był zdolny do wykonywania zadań określonych w Konstytucji RP. Odnowiony TK powinien powstać w zgodzie z Konstytucją oraz przy uwzględnieniu głosu wszystkich ugrupowań politycznych. Ustalanie składu osobowego powinno być rozłożone w czasie tak, aby potwierdzić wolę kreacji tego organu w sposób wolny od perspektywy bieżącej kadencji Sejmu i Senatu. Skład TK nie powinien być w całości wybierany przez Sejm danej kadencji. Należy rozważyć model zastosowany w początkach istnienia Trybunału Konstytucyjnego – powoływania części sędziów na okresy krótsze aniżeli 9-letnia kadencja sędziego. 

Jaki jest status sędziów dublerów?

Tzw. sędziowie dublerzy: Mariusz Muszyński, Justyn Piskorski i Jarosław Wyrembak nie są sędziami Trybunału Konstytucyjnego. Liczne orzeczenia TK są dotknięte wadą prawną, ponieważ brali oni udział w działalności orzeczniczej TK (w składach jedno- i wieloosobowych). Wady prawne dotyczą także decyzji, jakie podejmowali wcześniej Henryk Cioch i Lech Morawski.

Pierwsze orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego wydane z udziałem osób nieuprawnionych do orzekania zapadły w 2017 r. Jak wynika z badań przeprowadzonych przez Helsińską Fundację Praw Człowieka do końca 2022 r. wydano 85 wyroków TK z udziałem osób nieuprawnionych do orzekania. Pomimo składanych przez strony postępowania wniosków o wyłączenie tych osób od orzekania, wykonywali oni swoje funkcje orzecznicze. Co więcej, wnioski o wyłączenie były oddalane przez sędziów TK, którzy tym samym przyczyniali się do pogłębiania kryzysu w działalności sądu konstytucyjnego.

Należy niezwłocznie odsunąć od orzekania osoby nieuprawnione do orzekania w TK. Skutki obecnej działalności, jak wskazują wyroki ETPCz, prowadzą do erozji systemu prawnego, podważenia zasad zaufania do państwa i pewności prawa oraz naruszają prawa i wolności jednostki.  

Sejm w uchwale zwraca uwagę, że w związku z sytuacją w Trybunale Konstytucyjnym, 15 lutego 2023 r. Komisja Europejska podjęła postępowanie przeciwnaruszeniowe w stosunku do Polski. Zdaniem KE TK nie wypełnia znamion niezależnego sądu w rozumieniu art. 19 TUE.

Jaki jest status sędziów, wybranych 8 października 2015 roku, których kadencja miała rozpocząć się w grudniu 2015 roku?

Sejm uznaje też, że uchwała w sprawie wyboru na sędziego TK Bronisława Sitka oraz uchwała w sprawie wyboru na sędziego TK Andrzeja Jana Sokali (tak jak w przypadku Mariusza Muszyńskiego, Justyna Piskorskiego i Jarosława Wyrembaka) zostały podjęte z rażącym naruszeniem prawa, w tym Konstytucji RP oraz Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, a tym samym są pozbawione mocy prawej i nie wywołały skutków prawnych w nich przewidzianych.

Jaki jest status pozostałych sędziów, wybranych 8 października 2015 roku?

Jednocześnie – w przekonaniu Sejmu – pozostają w mocy uchwały w sprawie wyboru sędziów TK: Romana Hausera, Andrzeja Jakubeckiego i Krzysztofa Ślebzaka.
Sędziowie ci nie zostali do tej pory zaprzysiężeni przez Prezydenta.

Jaki jest status Julii Przyłębskiej, zajmującej stanowisko Prezesa TK?

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uznaje również, że funkcję Prezesa TK sprawuje osoba nieuprawniona. Julia Przyłębska została zaprzysiężona przez Prezydenta bez wymaganej uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK. Poza tym – nawet jeśli przyjąć, że była Prezesem TK – jej kadencja wygasła w grudniu 2022 roku (po 6 latach od zaprzysiężenia).

Trybunał Konstytucyjny pod kierownictwem Julii Przyłębskiej utracił jakąkolwiek zdolność do apolitycznego rozpatrywania zawisłych przed nim sporów konstytucyjnych. Realizując dyrektywy polityczne, utracił z pola widzenia Konstytucję RP oraz wynikające z niej zasady i normy, którymi powinien się bezwzględnie kierować.

Trybunał Konstytucyjny stał się dysfunkcjonalny organizacyjnie. Stale malejącej liczbie wydawanych orzeczeń (w 2022 r. Trybunał Konstytucyjny wydał tylko 14 wyroków) towarzyszą także coraz większe trudności z prawidłowym zaplanowaniem i przeprowadzeniem podstawowych czynności procesowych (odwoływanie zaplanowanych rozpraw, rosnące przewlekłości rozpatrywanych spraw).

2. SPOŁECZNY PROJEKT USTAWY O TK I PRZEPISY WPROWADZAJĄCE

Jest to wynik kilkuletnich prac grona prawników (specjalistów z zakresu prawa konstytucyjnego, teorii i filozofii prawa, prawa międzynarodowego, prawa cywilnego czy praw człowieka) oraz organizacji i stowarzyszeń prawniczych, zaangażowanych w obronę praworządności. Odbyły się długie i rozległe konsultacje. Poszczególne rozwiązania normatywne proponowane w projekcie były także przedmiotem konferencji naukowych oraz cyklu debat organizowanych przez środowisko konstytucjonalistów pod auspicjami Uniwersytetu Jagiellońskiego. Liczne uwagi zgłoszone w toku konsultacji publicznych wpłynęły na ostateczny kształt projektu.

Idea powstania tego projektu narodziła się po konferencji naukowej, pt. Jak przywrócić państwo prawa?, zorganizowanej 14 i 15 stycznia 2019 r. przez forum Idei Fundacji im. Stefana Batorego. Od tego czasu Zespół Ekspertów Prawnych Fundacji prowadził i koordynował prace nad powstaniem nowej ustawy o TK. W ostatecznym kształcie projekt uzyskał poparcie 48 organizacji społecznych, m.in. Stowarzyszenia Sędziów Polskich Iustitia, Stowarzyszenia Sędziów Themis, Stowarzyszenia Prokuratorów Lex Super Omnia, Fundacji Wolne Sądy, Akcji Demokracji i Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska). Pełną listę poparcia znajdą Państwo w uzasdnieniu projektu.

Co dalej z kadencją obecnego Prezesa Trybunału Konstytucyjnego?

- obowiązki prezesa TK przejmuje sędzia o najdłuższym stażu sędziowskim - w ciągu 3 miesięcy Zgromadzenie Ogólne TK (wszyscy sędziowie TK) przedstawia Prezydentowi kandydatów na stanowisko,
- na podstawie odrębnej uchwały Zgromadzenia Ogólnego TK (do zaakceptowania potrzebne 10 głosów).

Ile lat trwa kadencja Prezesa TK?

Trzy lata. I można tylko raz ponownie sprawować funkcję Prezesa TK.

Przed nowelizacją: 6 lat

Co dalej z kadencją obecnych sędziów TK?

Zgodnie z przepisami wprowadzającymi do ustawy: tzw. sędziowie dublerzy nie mogą orzekać i ustępują miejsca poprawnie wybranym sędziom TK.

Czy osoby, które były politykami, a dziś zasiadają w TK, mogą dalej orzekać?

Nie, jeśli wniosek, pytanie prawne lub skarga dotyczy aktu normatywnego, w wydaniu którego brały udział w ciągu ostatnich 10 lat jako poseł lub senator lub wydały taki akt.

Co z wyrokami TK i postanowieniami TK dot. sporów kompetencyjnych? 

Wyroki TK wydane z udziałem osób nieuprawnionych do orzekania są nieważne i nie wywołują skutków prawnych (przewidzianych w art. 190 ust. 1 i ust. 3 Konstytucji RP). Powstaje w związku z tym obowiązek powtórzenia wszystkich czynności procesowych, w których brały udział osoby nieuprawnione do orzekania.

Czy nieważność wyroku TK powoduje nieważność wyroku w sprawie indywidualnej?

W odniesieniu do skarg konstytucyjnych i pytań prawnych nieważność wyroku TK nie pociąga za sobą skutków dla ważności rozstrzygnięć w sprawach indywidualnych.

Chodzi o sytuacje, kiedy po wyroku TK, wydanym z udziałem osoby nieuprawnionej do orzekana, wznowiono postępowanie sądowe lub wydano wyrok lub decyzję administracyjną w sprawie indywidualnej.

Kogo uznaje się za osobę nieuprawnioną do orzekania?

Osobę powołaną na stanowisko sędziego TK z naruszeniem ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym oraz wyroków Trybunału Konstytucyjnego o sygn. K 34/15 i K 35/15, a także osobę powołaną na jej miejsce (tzw. dublerów i następców dublerów).

Jak wybierani są sedziowie TK? 

Każdy kandydat musi wziąć udział w wysłuchaniu publicznym na otwartym posiedzeniu Komisji Sejmowej.

Sejm wybiera sędziów większością kwalifikowaną 3/5 głosów.

Przed nowelizacją: nie ma wysłuchania publicznego, a Sejm wybiera sędziów zwykłą większością.

Kto może zgłosić kandydata na sędziego TK?
- Prezydium Sejmu,
- grupa 50 posłów,
- Prezydent RP, 
- grupa co najmniej 30 senatorów, 
- Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN, 
- Zgromadzenie Ogólne NSA, 
- Krajowa Rada Radców Prawnych,
- Naczelna Rada Adwokacka,
- Krajowa Rada Prokuratorów.

Przed nowelizacją: kandydatów może zgłaszać Prezydium Sejmu lub grupa 50 posłów.

Jakie warunki trzeba spełnić, żeby kandydować na sędziego TK?
- być w wieku 40-70 lat,
- wyróżniać się wiedzą prawniczą,
- posiadać kwalifikacje prawne wymagane do zajmowania stanowiska sędziego SN lub NSA 

Czy na sędziego TK mogą startować czynni politycy?

Nie. Na sędziego TK mogą kandydować wyłącznie osoby, które od co najmniej 4 lat nie są czynnymi politykami. 
A konkretnie:
- były poseł, były senator, były europoseł po co najmniej 4 latach od wygaśnięcia mandatu,
- członek Rady Ministrów po co najmniej 4 latach od zakończenia pełnienia tej funkcji,
- członek partii politycznej po co najmniej 4 latach od zakończenia członkostwa.

Ile trwa kadencja sędziego TK?

Dziewięć lat. I można tylko raz sprawować funkcję sędziego TK.

Kto wybiera składy orzekające lub dokonuje w nich zmian?

Zgromadzenie Ogólne TK na wniosek Prezesa TK według kolejności alfabetycznej z uwzględnieniem kolejności wpływu spraw.

Jest to ograniczenie dzisiejszej możliwości jednoosobowego kierowania działalnością TK przez Prezesa Trybunału.

W jakich składach orzeka TK?
- pełny skład (co najmniej 9 sędziów)
- pięciu sędziów,
- trzech sędziów,
- jednego sędziego (wyłącznie wstępna kontrola wniosków, pytań prawnych i skarg.
Zakres spraw jakimi zajmuje się TK w poszczególnych składach reguluje art. 52 ustawy.

Jak rozpoznawane są sprawy przed TK?

Wszystkie rozprawy TK z założenia są jawne. Przewodniczący składu może wyłączyć jawność ze względu na bezpieczeństwo państwa lub ochronę informacji tajnych lub ściśle tajnych.

Sąd Dyscyplinarny TK
- skład sądu dyscyplinarnego I (5 sędziów) i II instancji (7 sędziów) będzie losowany przez Prezesa TK spośród: sędziów TK oraz sędziów TK w stanie spoczynku,
- w losowaniu do sądu dyscyplinarnego I instancji nie biorą udziału: obwiniony sędzia, Prezes TK i rzecznik dyscyplinarny,
- w losowaniu do sądu dyscyplinarnego II instancji nie biorą udziału: sędziowie wylosowani do sądu I instancji, obwiniony sędzia, Prezes TK i rzecznik dyscyplinarny,

- o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego mogą złożyć wniosek:
- sędzia TK,
- Prezydent,
- Prokurator Generalny,
- sędzia TK w stanie spoczynku.

Przed nowelizacją: składy sądów dyscyplinarnych losowane są wyłącznie spośród czynnych sędziów TK; a wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego może złożyć czynny sędzia TK lub Prezydent.

Jaki jest zakres rozpoznawania skarg konstytucyjnych?

Skarga konstytucyjna powinna wskazywać normę prawną stanowiącą podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia organu władzy publicznej, a więc nie tylko przepis będący podstawą procesową rozstrzygnięcia, ale także wszelkie regulacje prawa materialnego, które wpłynęły na treść rozstrzygnięcia w sprawie indywidualnej.

Przed nowelizacją: w skardze można zakwestionować jedynie przepis, na podstawie którego organ orzekł ostatecznie o wolnościach, prawach lub obowiązkach jednostki.

Kontrola z urzędu procesu stanowienia prawa

Jeśli ktoś zakwestionuje jakiś przepis, to TK z urzędu kontroluje czy proces legislacyjny przebiegał zgodnie z Konstytucją. Oznacza to, że sprawdza dwie kwestie: zgodność konkretnego przepisu z Konstytucją oraz czy ten przepis powstał zgodnie z Konstytucją.

Trybunał Konstytucyjny ma też obowiązek do wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym do TSUE w sytuacjach, o których mowa w art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. 

Wysłuchanie publiczne przed Sejmową Komisją pozwoli na zaprezentowanie się kandydatów. Da im przede wszystkim możliwość wykazania swojej wiedzy prawniczej oraz swojego doświadczenia zawodowego. Zapobiegniemy w ten sposób sytuacji, w której w TK zasiądzie osoba, pozostająca w bliskiej relacji z obecną (teraz i w przyszłości) władzą, a niewyróżniająca się wiedzą i doświadczeniem.

Z kolei konieczność zebrania co najmniej 3/5 głosów w Sejmie, doprowadzi do tego, że wybór sędziego do TK będzie musiał zostać uzgodniony przez większość parlamentarną oraz opozycję. Gwarancję pluralizmu daje też rozszerzenie katalogu osób i instytucji, które mogą zgłaszać kandydata na sędziego TK.

Ważna zmiana zajdzie także w zakresie wyznaczania składów. Celem jest zapewnienie niezależności i niezawisłości składom orzekających. Nie będzie mógł robić tego jednoosobowo Prezes TK, ale będzie się to odbywać kolegialnie (Zgromadzenie Ogólne SN) i transparentnie.

W kwestii skargi konstytucyjnej trzeba zaznaczyć, że często obywatelki i obywatele nie mieli faktycznej możliwości zakwestionowania przepisu, który stanowił źródło niekonstytucyjności. Po nowelizacji zakresem zaskarżenia będzie można objąć normę będącą źródłem niekonstytucyjności, mimo że nie została ona powołana wprost w sentencji orzeczenia organu władzy publicznej lub sądu.

3. ZMIANY W KONSTYTUCJI

Proponowane zmiany w Konstytucji mają zainstalować nowe bezpieczniki, które dadzą gwarancje niezależności i bezstronności Trybunałowi teraz i w przyszłości. Jest szczególnie istotne, by zabezpieczyć sędziów, odciąć od politycznego wpływu i pozwolić im pracować. To pozwoli zabezpieczyć Obywatelki i Obywateli przed utratą Trybunału Konstytucyjnego kolejny raz.

Których artykułów Konstytucji dotyczą?

Art. 193 i 194, czyli funkcjonowania Trybunału Konstytucyjnego.

Jakie zmiany wprowadza się do art. 193 Konstytucji?

Możliwość zadania pytania prawnego przez sądy, w przypadku gdy bezpośrednie zastosowanie Konstytucji, o którym mowa w art. 8.ust. 2 („Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.”)  jest niewystarczające, aby uzyskać rozstrzygnięcie sprawy sądowej.

Czy politycy mogą ubiegać się o zostanie sędziami TK?

Tak. Po 4 latach od wygaśnięcia mandatu posła, senatora czy europarlamentarzysty lub po 4 latach od zakończenia pełnienia funkcji w Radzie Ministrów. 

Co z kadencją obecnego TK?

Z dniem wejścia w życie zmian kadencja obecnych sędziów Trybunału Konstytucyjnego wygasa; pełnią oni swoje funkcje do czasu wyboru następców. Po tym czasie mają prawo do przejścia w stan spoczynku.

W jaki sposób wybierani są członkowie TK?

15 sędziów Trybunału Konstytucyjnego wybieranych jest sejmową większością 3/5 głosów na 9 lat. Jeśli większość ta nie zostałaby osiągnięta, sędziowie wybierani byliby przez Sejm bezwzględną większością głosów.

Kolejne składy są wybierne zgodnie z ustawą

Kiedy nastąpi wybór sędziów Trybunału Konstytucyjnego?

W ciągu dwóch tygodni od dnia wejścia w życie nowych przepisów. 

Jak długo trwa kadencja pierwszego składu sędziów Trybunału Konstytucyjnego?
-    3 lata dla 5 sędziów,
-    6 lat dla 5 kolejnych sędziów,
-    9 lat dla kolejnych 5 sędziów.

Dlaczego trzy długości kadencji dla pierwszego składu TK?

By zabezpieczyć sprawne funkcjonowanie systemu prawnego oraz zmniejszyć ryzyko wystąpienia kryzysu konstytucyjnego.

W jaki sposób wybierany jest Prezes i Wiceprezes Trybunału Konstytucyjnego?

Kandydaci na powyższe stanowiska wyłaniani są przez Zgromadzenie Ogólne Trybunału Konstytucyjnego (wszyscy sędziowie TK) a następnie przedstawiani Prezydentowi RP, który powołuje Prezesa i Wiceprezesa na 3 lata.

Kiedy zmiany weszłyby w życie?

Po upływie 14 dni od ich ogłoszenia.

Jak będzie wyglądał proces legislacyjny nad nowelizacją Konstytucji?

Zgodnie z art. 235 Konstytucji.

 

Biuro Komunikacji i Promocji
Ministerstwo Sprawiedliwości