– Po wyborach parlamentarnych Polska wróciła do grona krajów praworządnych. Podjęliśmy szereg działań, aby naprawiać wymiar sprawiedliwości. Jesteśmy na początku drogi, ale cieszy nas fakt, że po latach spadków w rankingu, w końcu umocniła się nasza pozycja. Jesteśmy zadowoleni, że udało się przełamać tendencję spadkową, ale naszym głównym, długodystansowym celem jest znalezienie się w czołówce państw w rankingu – ocenił Minister Sprawiedliwości Adam Bodnar.

Na znaczenie rankingów takich jak Rule of Law Index minister Bodnar zwracał wielokrotnie uwagę w przeszłości. W 2021 r. w jednym ze swoich felietonów napisał: „Tego typu rankingi kształtują postrzeganie państwa na arenie międzynarodowej. Ma to wpływ na warunki prowadzenia działalności gospodarczej oraz inwestycji, ale także na ogólne poczucie kondycji danego państwa. Pozwalają także na lepsze kierowanie zainteresowania organizacji międzynarodowych oraz instytucji, które chcą wspierać przemiany demokratyczne w danym państwie”.

Ocena Polski w Rule of Law Index 2024

W tegorocznym raporcie WJP wskazało, że w większości badanych krajów poziom praworządności spada. Są jednak przykłady państw, które pokazują, że poprawa jest możliwa. Jednym z nich jest Polska – jej ocena w porównaniu z ubiegłym rokiem zmieniła się o 3,2%, co jest największym wzrostem w ogólnej ocenie wśród wszystkich ocenionych państw w rankingu.

Pozycja Polski wzrosła o trzy miejsca – z 36. miejsca w 2023 roku awansowaliśmy na 33. miejsce na świecie. W rankingu regionalnym (obejmującym państwa UE, EFTA oraz Ameryki Północnej) Polska została sklasyfikowana na 25. miejscu na 31 państw (w 2023 r. zajęliśmy 26. miejsce). W kategorii państw o wysokim dochodzie Polska zajęła 32. miejsce na 47 państw (w 2023 r. było to 35. miejsce).

Największy wzrost oceny (aż o 21 pozycji) Polska zanotowała w kategorii „Constraints on Government Powers” – ograniczenia władzy rządowej. Wskaźnik ten bada mechanizmy, które gwarantują odpowiedzialność władzy przed obywatelami.

Mechanizmy te muszą być zapewnione poprzez działania władzy ustawodawczej, sądowniczej, a także instytucje przeprowadzające niezależne audyty. Wskaźnik ten bada również w jaki sposób funkcjonuje odpowiedzialność karna urzędników państwowych oraz wolność działań organizacji pozarządowych i mediów.

Kolejnym wskaźnikiem, w którym Polska odnotowała znaczący wzrost (o 14 pozycji) jest  „Open Government” – otwartość rządu. W tej kategorii kluczową rolę odgrywa przejrzystość działań rządu, prawo obywateli do informacji publicznej oraz mechanizmy pozwalające na działalność obywatelską oraz na wniesienie skarg dotyczących usług publicznych.

Poprawę odnotowano także w kategoriach „Civil justice” (o 5 pozycji) – sądownictwo cywilne oraz „Fundamental rights” (o 4 pozycje) – prawa podstawowe.

Analiza raportu pokazuje, że nadal należy prowadzić działania mające na celu naprawienie i wzmocnienie polskiego wymiaru sprawiedliwości. Nie ulega jednak wątpliwości, że działania ministra sprawiedliwości Adama Bodnara mają realny wpływ na poprawę sytuacji w Polsce, a kierunek zmian jest prawidłowy.

Pozycja Polski w latach 2015-2023

W 2015 roku Polska zajmowała 21. miejsce. Od tego czasu nasza pozycja w rankingu systematycznie spadała – w 2023 roku znaleźliśmy się na 36. pozycji.

Złożyły się na to zmiany w wymiarze sprawiedliwości wprowadzone przez rząd Zjednoczonej Prawicy, w tym przez ówczesnego ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobrę. Były to m.in.:

2016 :

Rząd Zjednoczonej Prawicy zmienił zasady funkcjonowania Trybunału Konstytucyjnego. Zasiedli w nim tzw. sędziowie-dublerzy.

Polska spadła na 22. miejsce.

2017 i 2018:

Rząd Zjednoczonej Prawicy wprowadził ustawy dotyczące zmian w Sądzie Najwyższym i Krajowej Radzie Sądownictwa. Kadencja KRS została przerwana w nieuprawniony sposób. Nowi członkowie Rady zostali wybrani niezgodnie z Konstytucją przez polityków.

W odniesieniu do SN w życie weszła ustawa obniżająca wiek emerytalny sędziów. Skutkowało to poważnym konfliktem wokół statusu Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego.

Komisja Europejska rozpoczęła procedurę z art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej przeciwko Polsce.

TSUE wydał postanowienie nakazujące przywrócenie do pracy sędziów SN zmuszonych do wcześniejszego przejścia w stan spoczynku.

Polska spadła na 24. miejsce w rankingu.

2019:

Rząd Zjednoczonej Prawicy zwiększył kontrolę Ministerstwa Sprawiedliwości nad nominacjami i dyscyplinowaniem sędziów.

TSUE stwierdził, że reforma KRS nie gwarantuje niezależności sądów.

Polska spadła na 26. miejsce w rankingu.

2020:

Sejm przyjął tzw. ustawę kagańcową, która pozwalała na ściganie dyscyplinarne niepokornych sędziów mających odwagę krytykować niepraworządne zmiany w sądownictwie i stosowali prawo Unii Europejskiej oraz sprawdzali czy składy sędziowskie spełniają europejskie standardy niezależności.

*TSUE wydał decyzje nakazującą zawieszenie działalności Izby Dyscyplinarnej SN.

Polska spadła na 27. miejsce w rankingu.

2021:

Trybunał Konstytucyjny pod przewodnictwem Julii Przyłębskiej (wybranej głosami Zjednoczonej Prawicy) ocenił, że prawo unijne jest niezgodne z Konstytucją RP. Powiększyło to kryzys wokół praworządności w Polsce.

Polska spadła na 35. miejsce w rankingu.

2022:

W wyniku postępowań dyscyplinarnych Izba Dyscyplinarna SN zawiesiła kilku sędziów w orzekaniu oraz obniżyła im wynagrodzenie za stosowanie orzeczeń europejskich trybunałów.

Nasiliły się represje wobec sędziów.

TK pod przewodnictwem Julii Przyłębskiej uznał, że art. 6 ust. 1 EKPC (gwarancja prawa do rzetelnego procesu sądowego) za niezgodny z Konstytucją RP.

W miejsce Izby Dyscyplinarnej powołano Izbę Odpowiedzialności Zawodowej.

Polska spadła na 36. miejsce w rankingu.

2023:

Zgromadzenie Ogólne Trybunału Konstytucyjnego podjęło decyzję o braku podstaw do wyboru prezesa TK w miejsce Julii Przyłębskiej, której wygasła kadencja.

TK pod kierownictwem Julii Przyłębskiej uznał ułaskawienie (przez prezydenta Andrzeja Dudę) Mariusza Kamińskiego, który był nieprawomocnie skazany.

Prezydent podpisał nowelizację prawa o prokuraturze, która miała zabetonować prokuraturę i przeniosła kluczowe kompetencje Prokuratora Generalnego na Prokuratora Krajowego.

*Komisja Europejska publikuje raport dotyczący praworządności, w którym wyraża zaniepokojenie sytuacją w Polsce.

Polska utrzymuje 36. miejsce w rankingu.

World Justice Project (WJP) to międzynarodowa organizacją non-profit. Jej celem jest stymulowanie działań na rzecz wzmocnienia praworządności na całym świecie.

W ramach swojej działalności WJP co roku publikuje raport Rule of Law Index. Raport ten ocenia stan praworządności w 142 krajach na świecie na podstawie 8 kategorii: porządek i bezpieczeństwo, poziom korupcji, egzekwowanie prawa, sądownictwo karne, sądownictwo, cywilne, otwartość rządu i przejrzystość jego działań, prawa podstawowe, mechanizmy ograniczeń władzy rządowej.

Ranking powstaje w oparciu o przeprowadzone ankiety, na które odpowiadają zarówno przedstawiciele opinii publicznej jak i eksperci w dziedzinie prawa, co daje wielowymiarowy pogląd na stan praworządności w danym kraju.