Wspierane podejmowanie decyzji to pomoc w korzystaniu ze zdolności do czynności prawnych.
W zależności od potrzeb osoby wspieranej może ono przybierać różną formę. System wspieranego podejmowania decyzji jest przeznaczony dla osób pełnoletnich, które z różnych powodów – takich jak niepełnosprawność intelektualna, choroby neurodegeneracyjne, zaburzenia psychiczne – nie są w stanie samodzielnie podejmować świadomych decyzji prawnych. Reforma adresowana jest również do osób, które chcą się zabezpieczyć na wypadek ograniczeń w świadomym wyrażaniu swojej woli oraz do osób starszych, które mogą potrzebować wsparcia w codziennych sprawach prawnych.

W Ministerstwie Sprawiedliwości pracował Zespół ds. opracowania propozycji rozwiązań normatywnych w zakresie zastąpienia instytucji ubezwłasnowolnienia modelem wspieranego podejmowania decyzji, któremu przewodniczyła wiceministra Zuzanna Rudzińska-Bluszcz.
– Przyświecał nam jeden cel: godność. Obowiązujące regulacje w ogóle nie miały jej na uwadze
– mówiła wiceministra.

Nowe formy wsparcia

Zaproponowane w ustawie rozwiązania opierają się na modelu wspieranego podejmowania decyzji, który ma zapewnić każdej osobie pełną podmiotowość prawną i możliwość decydowania o sobie, z jednoczesnym uwzględnieniem indywidualnych potrzeb i trudności w rozumieniu konsekwencji podejmowanych działań. Projekt przewiduje wprowadzenie następujących instrumentów:

• Asysta prawna:
  Pisemne porozumienie między osobą potrzebującą pomocy a asystentem prawnym, dzięki któremu można uzyskać wsparcie przy wykonywaniu czynności prawnych, bez pozbawiania osoby jej autonomii. Asystent prawny będzie mógł np. pomóc zrozumieć przepisy prawa, umowy, druki urzędowe, czy wyjaśni praktykę prawną. Będzie mógł być również obecny razem z tą osobą np. w urzędzie, czy u lekarza.
• Kurator wspierający:
  W przypadku, gdy osobie, której potrzebne jest wsparcie i która nie ma asystenta prawnego, ani kogoś zaufanego, kto mógłby nim zostać, sąd może wyznaczyć kuratora wspierającego na okres maksymalnie 5 lat. Kurator wspierający działa tak, jak asystent prawny, ale w odróżnieniu od niego, to sąd zdecyduje o zakresie jego zadań. Kurator wspierający nie może jednak składać oświadczeń woli w imieniu osoby, którą wspiera.
• Kurator reprezentujący:
  Wyznaczany w sytuacjach, gdy osoba nie jest w stanie samodzielnie podejmować określonych decyzji. Sąd szczegółowo określi zakres działań kuratora, w tym możliwość dokonywania czynności prawnych lub wyrażania zgody na decyzje podejmowane przez osobę wspieraną. Kurator reprezentujący składa za nią nie tylko oświadczenia woli w odniesieniu do wskazanych przez sąd czynności, ale może także wyrażać zgodę na czynności samodzielnie dokonane przez osobę wspieraną.
• Pełnomocnik rejestrowany:
  Jest to forma zabezpieczenia na przyszłość. Osoba może ustanowić z wyprzedzeniem pełnomocnictwo na wypadek utraty możliwości samodzielnego kierowania swoimi sprawami. Pozwoli to na zachowanie wpływu na własne sprawy także wtedy, gdyby osoba straciłaby możliwość świadomego wyrażania woli.

Projekt zakłada również utworzenie Rejestru Pełnomocnictw, który ułatwi instytucjom i zainteresowanym stronom potwierdzenie ważności i zakresu udzielonego pełnomocnictwa. Wdrożenie rozwiązań będzie etapowe, co pozwoli odpowiednio przygotować infrastrukturę, kadrę oraz procedury.

Zmiany są konieczne

Polskie prawo dotyczące ubezwłasnowolnienia wymagało modernizacji i dostosowania do międzynarodowych standardów ochrony praw osób z niepełnosprawnościami, w tym do zapisów Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, która obowiązuje w Polsce od 25 października 2012. Obecne polskie rozwiązania są niezgodne z prawem międzynarodowym oraz są nie do pogodzenia ze współczesnymi standardami wspierania osób z niepełnosprawnościami i dążenia do zagwarantowania im pełnej podmiotowości.  O potrzebie zmian przekonywały różne instytucje, m.in. Europejski Trybunał Praw Człowieka, Rada Europy czy kolejni Rzecznicy Praw Obywatelskich.

W projekcie ustawy o instrumentach wspieranego podejmowania decyzji centralne miejsce zajmuje osoba wymagająca wsparcia, której autonomia, godność i prawo do decydowania o sobie zostały postawione na pierwszym planie.

Jednocześnie wprowadzono instrumenty zapewniające ochronę przed nadużyciami, takie jak rejestry, opinie specjalistów oraz okresowe weryfikacje. Dzięki tym rozwiązaniom powstanie zrównoważony system, który zastąpi ubezwłasnowolnienie nowoczesnym, humanistycznym i elastycznym modelem wspieranego podejmowania decyzji, dostosowanym do potrzeb różnych osób, niezależnie od ich stanu zdrowia czy stopnia sprawności.

Przekazanie projektu do konsultacji publicznych to kolejny krok w procesie opracowywania kompleksowych, nowoczesnych i zgodnych z międzynarodowymi standardami rozwiązań prawnych.

projekt ustawy o instrumentach wspieranego podejmowania decyzji - konsultacje