W dyskusji ze strony społecznej uczestniczyli m.in. Anna Duniewicz – koordynatorka Inicjatywy „Nasz Rzecznik”, Roman Szacki, Olga Ślepowrońska – koordynatorka Zespołu Praw Opiekunek/ów Inicjatywy „Nasz Rzecznik”, Alicja Loranc – prawniczka, członkini Zespołów Praw Osób z Niepełnosprawnościami oraz Praw Opiekunek/ów, a także Zespołu Wsparcia Inicjatywy „Nasz Rzecznik”, oraz Hanna Pasterny – członkini Zespołu Praw Osób z Niepełnosprawnościami oraz Zespołu Zdrowie Inicjatywy „Nasz Rzecznik”, reprezentująca jednocześnie Fundację Wielogłosu i Adrianna Szczygieł – prawniczka zajmująca się tematyką ubezwłasnowolnienia w prawie polskim i zastąpienia go modelem wspieranego podejmowania decyzji, reprezentująca Fundację Fiona.

– Kwestia zniesienia ubezwłasnowolnienia i zastąpienia go modelem wspieranego podejmowania decyzji jest dla nas jedną ze sztandarowych spraw – podkreśliła wiceministra Zuzanna Rudzińska-Bluszcz. – Wiemy, że przez środowisko ta regulacja jest bardzo oczekiwana. Jesteśmy zdeterminowani, aby wsłuchać się w każdą opinię. Zależy nam na tym, by każdy miał pewność, że jego głos został wysłuchany.

Dyskusja nad założeniami projektu ustawy była niezwykle przekrojowa i dotyczyła wielu aspektów życia osób z niepełnosprawnościami i niesamodzielnych. Także w wymiarze prawno-administracyjnym oraz bankowym, ponieważ w spotkaniu wzięli udział reprezentanci Związku Banków Polskich oraz samorządy zawodowe notariuszy i radców prawnych. Rozważano też, jakie skutki przyniesie wprowadzenie reformy instytucji ubezwłasnowolnienia.

Strony spotkania zgodnie przyznały, że planowana reforma instytucji ubezwłasnowolnienia, wymaga poza działaniami legislacyjnymi kompleksowego podejścia komunikacyjnego oraz edukacji, które zapewnią zrozumienie i akceptację społeczną dla wprowadzanych ustawą zmian. Kluczowym wyzwaniem jest m.in. wyjaśnienie brak zasadności obaw, że ustawa utrudni funkcjonowanie opiekunom osób głęboko lub całkowicie niesamodzielnych (np. w śpiączce).

Ministerstwo Sprawiedliwości planuje przeprowadzenie szeregu działań edukacyjnych, które pomogą społeczeństwu zrozumieć korzyści i wartości wynikające z reformy.

– Komunikacja w projekcie ustawy o instrumentach wspieranego podejmowania decyzji jest kluczowym elementem jego sukcesu. Pozwoli rozwiać lęki i obawy poprzez dostarczanie rzetelnych informacji oraz praktycznych przykładów zastosowania nowych instrumentów wspieranego podejmowania decyzji – podkreślił Dyrektor Biura Komunikacji i Promocji MS Cyprian Maciejewski.

– Jako organizacje, które starają się działać jak najlepiej na rzecz osób z niepełnosprawnościami, niesamodzielnych i ich bliskich służymy wsparciem w organizacji takich spotkań konsultacyjnych i wyjaśniania założeń projektu tej ustawy – zadeklarowali zgodnie przedstawiciele obecnych na spotkaniu fundacji.

Najważniejsze założenia ustawy
Proponowana ustawa opiera się na modelu wspieranego podejmowania decyzji, który ma na celu zapewnienie każdej osobie pełnej autonomii prawnej oraz możliwości samodzielnego decydowania o swoim życiu, jednocześnie uwzględniając indywidualne potrzeby i trudności w rozumieniu konsekwencji podejmowanych działań. Projekt przewiduje wprowadzenie następujących instrumentów:

Asysta Prawna
Pisemne porozumienie między osobą potrzebującą wsparcia a asystentem prawnym umożliwia otrzymanie pomocy przy wykonywaniu czynności prawnych, bez ograniczania autonomii osoby. Asystent prawny może pomagać w zrozumieniu przepisów prawa, umów, dokumentów urzędowych oraz wyjaśniać praktykę prawną. Może także towarzyszyć osobie w urzędach czy wizytach u lekarza.

Kurator Wspierający
W sytuacjach, gdy osoba potrzebuje wsparcia, ale nie ma asystenta prawnego ani zaufanej osoby, która mogłaby pełnić tę rolę, sąd może wyznaczyć kuratora wspierającego na okres maksymalnie pięciu lat. Kurator wspierający działa podobnie do asystenta prawnego, jednak zakres jego obowiązków jest określany przez sąd. Kurator nie ma uprawnień do składania oświadczeń woli w imieniu osoby wspieranej.

Kurator Reprezentujący
Ten rodzaj kuratora jest wyznaczany, gdy osoba nie jest w stanie samodzielnie podejmować określonych decyzji. Sąd precyzyjnie określa zakres działań kuratora, w tym możliwość dokonywania czynności prawnych lub wyrażania zgody na decyzje osoby wspieranej. Kurator reprezentujący może składać oświadczenia woli w odniesieniu do określonych przez sąd czynności oraz wyrażać zgodę na działania podejmowane samodzielnie przez osobę wspieraną.

Pełnomocnik Rejestrowany
Jest to forma zabezpieczenia na przyszłość, która pozwala osobie ustanowić pełnomocnictwo na wypadek utraty zdolności do samodzielnego zarządzania swoimi sprawami. Dzięki temu osoba może zachować wpływ na swoje sprawy nawet w sytuacji, gdy nie będzie w stanie świadomie wyrażać swojej woli.

Projekt zakłada również utworzenie Rejestru Pełnomocnictw, który ułatwi instytucjom i zainteresowanym stronom potwierdzanie ważności oraz zakresu udzielonych pełnomocnictw. Wdrożenie tych rozwiązań będzie odbywać się etapowo, co pozwoli na odpowiednie przygotowanie infrastruktury, kadr oraz procedur.

Wprowadza także mechanizmy ochronne, takie jak rejestry, opinie specjalistów oraz okresowe weryfikacje, które mają na celu zapobieganie nadużyciom. Dzięki tym rozwiązaniom powstanie zrównoważony system, który zastąpi tradycyjne ubezwłasnowolnienie nowoczesnym, humanistycznym i elastycznym modelem wspieranego podejmowania decyzji, dostosowanym do indywidualnych potrzeb różnych osób, niezależnie od ich stanu zdrowia czy stopnia sprawności. Autonomia, godność oraz prawo do samodzielnego podejmowania decyzji są tutaj na pierwszym miejscu.