Problem biegłych sądowych jest znany od wielu lat. Dotychczas obowiązujące przepisy dotyczących biegłych sądowych są nieprecyzyjne, niedostosowane do potrzeb obecnej praktyki lub ich brakuje, a system wyłaniania podmiotów opiniujących dla potrzeb postępowań przygotowawczych i sądowych jest niefunkcjonalny. Również system wynagrodzeń nie przyciąga do wykonywania funkcji biegłego najlepszych specjalistów.

– Przeprowadzenie reformy przepisów dotyczących instytucji biegłego sądowego jest niezbędne. Obecny stan prawny jest jedną z przyczyn kryzysu wymiaru sprawiedliwości i powodem przewlekłości postępowań
– stwierdził Minister Sprawiedliwości Adam Bodnar.

Szef resortu podkreślił także, że środowiska prawnicze od lat domagały się zmian, bo przepisy dotyczące biegłych sądowych wymagają uporządkowania i zmian biorących także pod uwagę aktualną sytuację społeczno-gospodarczą.

Głos zabrał także prof. Tadeusz Tomaszewski – pełnomocnik Ministra Sprawiedliwości ds. biegłych sądowych.
– Założenia zmian, które opracowaliśmy, wynikają z diagnozy tego, jak obecnie funkcjonuje instytucja biegłego sądowego. Częstym problemem jest niewłaściwy poziom kompetencji, zły system naboru i brak metod skutecznej weryfikacji – ocenił prof. Tomaszewski.

Jak przypomniał, przez ostatnie lata było kilka bezskutecznych prób uporządkowania przepisów, nie udało się stworzyć ustawy. Tymczasem ustawowe regulacje dotyczące instytucji biegłego pozwolą na odpowiednie uregulowanie norm prawnych.

Główne założenia projektu ustawy:

• Status biegłego sądowego - funkcję tą powinny pełnić osoby wysokich kompetencjach w różnych dziedzinach nauki bądź techniki, które mogą być wykorzystane dla potrzeb wymiaru sprawiedliwości. Kwalifikacje, kompetencje i wiedza biegłych sądowych powinny być potwierdzone w specjalnej procedurze certyfikacyjnej. 
   
• Certyfikowanie biegłych sądowych i instytucji opiniujących
  - pozwoli na traktowanie opinii wydawanych przez takie podmioty jako eksperckich. Dopuszczalne jest zasięganie opinii biegłych ad hoc, jednak w określonych prawem przypadkach (np. z powodu braku biegłych sądowych w danej specjalności);
   
• Powołanie Rady Biegłych przy Ministrze Sprawiedliwości. Jej zadaniem, poza reprezentowaniem interesów biegłych i wypowiadaniem się w sprawach dotyczących biegłych, byłoby wskazywanie kandydatów do Zespołów oceniających działających w strukturze organizacyjnej organu certyfikującego biegłych sądowych i instytucje opiniujące;
   
• Komisja Certyfikacyjna Biegłych Sądowych i Instytucji Opiniujących – powołana przez Ministra Sprawiedliwości, ale działająca samodzielnie poza strukturą resortu. Jej zadaniem jest weryfikacja kwalifikacji kandydatów na biegłych sądowych i już ustanowionych biegłych. Zadaniem Komisji byłaby także m.in. standaryzacja badań w poszczególnych rodzajach ekspertyz;
   

1. Podmiot, który chciałby pełnić funkcję biegłego sądowego lub instytucji opiniującej musi poddać się weryfikacji w celu uzyskania certyfikatu. Certyfikat stanowiłby podstawę do wnioskowania przez ten podmiot o wpis na listę biegłych sądowych lub listę instytucji opiniujących. Certyfikaty przyznawane byłyby na 5 lat (lub certyfikaty warunkowe na 2 lata);
    
2. Po uzyskaniu certyfikatu ekspert lub inny podmiot składa wniosek o wpis na listę biegłych sądowych lub listę instytucji opiniujących. Dokonuje go Minister Sprawiedliwości, który co do zasady nie może odmówić dokonania wpisu;
    
3. Wybrane instytucje opiniujące byłyby zwolnione z procedury certyfikacyjnej - na swój wniosek byłyby z urzędu wpisywane na listę instytucji opiniujących. Wykaz takich instytucji byłby ustalony według przejrzystych kryteriów; przykładowo mogłyby nimi być: instytucje tworzone przez organy państwowe, spełniające kryteria ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce oraz ustawy o instytutach badawczych, także laboratoria policyjne i resortowe, Instytut Ekspertyz Sądowych i jednostki naukowe publicznych szkół wyższych;
    
4. Biegli ad hoc nie podlegaliby certyfikacji, natomiast ich kompetencje powinny być sprawdzone przez organ procesowy powołujący biegłego bądź instytucję naukową lub specjalistyczną do wydania opinii w konkretnej sprawie.
    
5. Kandydaci na biegłych sądowych niebędący absolwentami studiów prawniczych powinni odbyć przeszkolenie w zakresie prawa związanego z pełnieniem funkcji biegłego sądowego i wydawaniem opinii w postępowaniu karnym lub cywilnym.
    
6. Proponowane zmiany przepisów dają też możliwość powoływania instytucji naukowej lub specjalistycznej ad hoc (np. gdy brakuje na liście instytucji opiniującej w danej dziedzinie wymagającej wiadomości specjalnych)

Przejrzyste finansowanie opiniowania i wyższe wynagrodzenie biegłych sądowych

• Podstawową stawką godzinową byłaby dwukrotność obecnego wynagrodzenia, tj. ok. 80-110 zł /godz.
  Dla osoby ze stopniem doktora stawka godzinowa wyniosłaby ok.160 zł., a dla osoby z tytułem profesora 245 zł.
• Utrzymana zostanie możliwość podwyższenia stawki godzinowej o 50%. Decyzję o jej przyznaniu podejmuje organ procesowy na wniosek biegłego, po stwierdzeniu szczególnie złożonego charakteru problemu będącego przedmiotem opinii, jeszcze przed rozpoczęciem wykonywania ekspertyzy.
• Wyeliminowane zostanie (zwłaszcza w postępowaniach przygotowawczych) zjawisko „przetargów” na biegłych, które prowadzą do obniżenia jakości opinii i okazują się w efekcie droższe na skutek potrzeby późniejszego (z reguły w postępowaniu sądowym) powołania dodatkowego biegłego o teoretycznie wyższych kompetencjach.
• Wprowadzone zostaną oświadczenia biegłych dotyczące kosztów niezbędnych do wydania opinii, które nie mogą być wykazane rachunkami, oraz ryczałtów za określone czynności.
• Przywrócony zostanie obowiązek przedstawiania przez biegłego (instytucję opiniującą) tzw. karty pracy. Ułatwi to wyliczenie wynagrodzenia biegłego i innych kosztów związanych z wydaną opinii, ale także rozliczenie kosztów wydanej opinii w sytuacji ustalenia stawki godzinowej za pracę biegłego przed wydaniem opinii.

Powstanie lista centralna biegłych indywidualnych i instytucji specjalistycznych

• Dotychczasowe list biegłych sądowych powadzone w sądach okręgowych zastąpi jedna, elektroniczna lista centralna. Umożliwi ona:

• organom procesowym i stronom znalezienie biegłych sądowych określonej specjalności,
• lepszą kontrolę biegłych (dochowanie terminów, rzetelność opiniowania, weryfikacja kompetencji),
• powiązanie z systemem ROBUS,
• dyscyplinarne usunięcie biegłego z listy będzie skuteczne we wszystkich sądach okręgowych i wobec wszystkich organów procesowych,
• organizowanie szkoleń biegłych.

• Powstanie także jedna centralna lista instytucji opiniujących (instytucji naukowych i specjalistycznych). Lista taka będzie pełniła podobną rolę, jak lista indywidualnych biegłych sądowych. Obie listy będą administrowane przez Ministra Sprawiedliwości.

Opracowane przez Zespół założenia zmian przepisów (w formie ustawy) poddane zostaną teraz konsultacjom. Najprawdopodobniej jesienią rząd zdecyduje, czy jej projekt trafi do Sejmu.